Hoe het is om het ruimen van tienduizenden kippen te organiseren

In de serie Verdienmodel verdiepen we ons in ongebruikelijke manieren waarop mensen hun bestaan bij elkaar schrapen.

De ergste uitbraak van vogelgriep tot nu toe treft Europa, en dat is ook in Nederland goed merkbaar – de duinen van Texel liggen bijvoorbeeld bezaaid met gestorven grote sternen. Sinds 26 oktober 2021 moeten pluimveebedrijven daarom hun pluimvee binnenhouden, om te voorkomen dat er contact is met besmette wilde vogels. Naast deze ophokplicht geldt een afschermplicht voor hobbyhouders. Toch wordt er nog altijd om de paar dagen ergens vogelgriep vastgesteld op een pluimveebedrijf. Ruim drie miljoen dieren zijn inmiddels geruimd. 

Hoe gaat dat ‘ruimen’ eigenlijk precies in z’n werk? Wat komt er allemaal kijken bij het doden en afvoeren van tienduizenden kippen? Omdat ik daar benieuwd naar ben, neem ik contact op met de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit, de verantwoordelijke instantie. Zij koppelen me aan één van hun toezichthoudend dierenartsen bij ruimingen: Léon Labout (50). Ik spreek met Léon af in het hart van de pluimveehouderij: de Gelderse Vallei. Hier bezoeken we een bedrijf waar net 60.000 kippen geruimd zijn. Terwijl we door de uitgestorven stallen lopen, vraag ik Léon wat er door hem heen gaat als hij honderdduizend kippen vergast, wat er allemaal nodig is voor een ruiming en of hij wel eens verdrietig wordt van al die dode kippen. 

VICE: Hoi Léon. Hoe raakt een stal als deze eigenlijk besmet met vogelgriep?
Léon:  Dat is heel lastig te zeggen. Het virus, afkomstig van een wilde vogel, komt op de een of andere manier de stal binnen. Hoe dat precies gebeurt is onduidelijk. Het kan op veel manieren gebeuren: door mensen, dieren, producten of zelfs de wind. De veehouder doet er alles aan om zijn kippen te beschermen, maar ondanks alle hygiënemaatregelen kan het toch gebeuren dat het virus de stal binnen glipt. 

Hoe komt een pluimveehouder erachter dat de kippen vogelgriep hebben?
Er liggen opeens veel dode kippen in de stal. Of er zijn zieke dieren. Dit meldt een pluimveehouder vervolgens bij de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA). Als daar een melding binnenkomt, wordt er meteen iemand op afgestuurd.

Iemand zoals jij?
Ja. Ik heb iedere zes weken een dienst waarin ik zeven dagen lang, 24 uur per dag gebeld kan worden als er een melding wordt gedaan. Vervolgens ga ik erop af met mijn swabjes, om de dieren te testen. De monsters die ik afneem gaan meteen naar het lab. Binnen een paar uur heb ik dan een uitslag. Vaak is het geen vogelgriep, maar als het dat wel zo is, gaan we zo snel mogelijk ruimen. 

Hoe snel is snel?
Tussen de melding en het ruimen zit niet meer dan twaalf uur. Het is belangrijk dat het zo snel mogelijk gebeurt. Want iedere kip met vogelgriep is een soort virusfabriek. Het is zelfs zo dat, als we gaan kijken bij een melding en we denken dat het vogelgriep is, we alles al voorbereiden. We staan dan al klaar met de gasauto. 

Gebeurt het wel eens dat een veehouder geen melding maakt, omdat-ie niet wil dat de kippen vergast worden?
Nee. Een pluimveehouder wil een zieke kip zo snel mogelijk melden. Want hoe sneller je meldt, hoe minder virus je in de stal hebt. Dit is vooral belangrijk omdat je wil voorkomen dat het virus zich verspreidt in de buurt. Je bent ook verantwoordelijk voor de bedrijven om je heen.

Hoe ziet een ruiming eruit?
Op de dag van een ruiming rijden we met een team van zo’n zestig mensen naar de locatie. Dit zijn mensen van het gasbedrijf, chauffeurs, mensen van de catering, mensen van het NVWA, maar vooral veel rapers. Rapers zijn mensen die de kippen oprapen nadat ze vergast zijn. Het gaat vaak om honderdduizenden kippen die één voor één moeten worden opgepakt. Dus dat is behoorlijk arbeidsintensief. We brengen met hulp van slangen CO2-gas in de stallen die ontruimd moeten worden. Waar nodig worden de kieren afgeplakt. De hele stal hangt vol met sensoren om de concentratie CO2 in de gaten te houden. 

Is er iemand in de stal?
Nee. Want dat gas is ook dodelijk voor mensen. Via de sensoren kunnen we meten wat er in de stal gebeurt. Als alle kippen dood zijn, zetten we de deuren open om het gas naar buiten te laten. Vervolgens ga ik als eerste kijken. Dan controleer ik of de kippen er netjes bij liggen en of ze allemaal dood zijn.

Wat doe je als er nog eentje leeft?
Dat gebeurt niet. Maar ik heb altijd een middel bij me, om een kip een dodelijke injectie te geven. Mocht het ooit een keer gebeuren. 

En dan?
Dan worden alle kippen geraapt. Dat is soms uren, maar soms ook dagen werk. Uiteindelijk zitten ze allemaal in een container en worden ze naar Rendac gereden. Dat is het bedrijf waar ze vernietigd worden.

Wat is jouw rol in dit geheel?
Ik ben een soort manager. Ik houd toezicht op het hele proces. Het is nogal een onderneming, met veel mensen en veel spullen. Er moet een toilet zijn, een douchewagen, een vrachtwagen vol materialen en persoonlijke beschermingsmiddelen. En dit alles in goede banen leiden, dat is mijn werk. Ik ben regisseur van de locatie. 

Wat doet dat met je? Dat ruimen? 
Ik word er niet verdrietig van. Maar leuk is het niet. Ik denk nooit: jippie, ik mag naar een ruiming. Ik denk wel: yes, het is gelukt om volgens plan snel te ruimen. Dat geeft een kick. 

Vind je het wel eens zwaar?
Wat ik zwaar vind, is stallen preventief ruimen. Als er ergens vogelgriep wordt vastgesteld, worden alle bedrijven in een omtrek van één kilometer van dat bedrijf ook preventief geruimd. Gezonde dieren die misschien wel nooit besmet waren geraakt ruimen is moeilijker dan dieren ruimen die toch niet te redden zijn. Ook vind ik het zwaar dat pluimveehouders soms volledig in de put zitten. Er staat wel eens iemand keihard te huilen of te schreeuwen. En dat is best logisch. Het zijn hun dieren, het is hun passie, en het kost ze klauwen met geld. 

Krijgen pluimveehouders een vergoeding als hun dieren geruimd worden?
Als er vogelgriep wordt vastgesteld bij een bedrijf, stelt een taxateur de dagwaarde van de dieren vast. Dit bedrag krijgen pluimveehouders terug. Deels van de overheid en deels van het diergezondheidsfonds, waar ze voor betalen. Dit bedrag valt echter in het niet bij de eigenlijke schade. Want na een ruiming staat een bedrijf minimaal weken, maar soms ook maanden leeg. Je moet namelijk eerst weer nieuwe dieren kopen bij de fokker en nu er zoveel vogelgriep is, is het daar behoorlijk druk. Er zijn bedrijven die in oktober geruimd zijn en nu nog steeds geen nieuwe dieren hebben. Vaak kost dit pluimveehouders tonnen boven op de dagwaarde van hun dieren. 

Heeft u zelf kippen eigenlijk?
Nee. Dat mag niet als je mijn vak uitoefent. Stel dat je het virus bij je hebt, dan kun je dat overdragen. 

Bedankt, Léon.