Wilde verhalen uit de tijd dat Milaan de misdaadhoofdstad was van Italië

Bij de stad Milaan denk je wellicht aan imposante straten, met dure modewinkels en  weelderige etalages. Tegenwoordig staat de stad bekend als het economische hart van Italië, maar Milaan heeft ook duistere periode gekend, vooral in de jaren zeventig en tachtig.

Toentertijd vonden er bijna elke dag berovingen, ontvoeringen en moorden plaats. In de jaren zestig maakte de regio een economische bloeiperiode door, en criminelen zagen hun kans schoon om hier een graantje van mee te pikken. De stad was verdeeld tussen verschillende maffiabendes, die vaak onverbiddelijk om territorium vochten. Als gevolg hiervan werden er gedurende een tiental jaren gemiddeld 150 moorden per jaar gepleegd in Milaan. Ter vergelijking: in 2021 werden in de stad zeven moorden gepleegd. 

Hoewel het hier om een niet al te ver verleden gaat, zijn deze gebeurtenissen in feite gewist uit het collectieve geheugen van de stad. We spreken erover met Chiara Battistini en Paolo Bernardelli, die een documentaireserie over het criminele verleden van Milaan hebben geproduceerd, getiteld La Mala. Banditi a Milano (De maffia. Bandieten in Milaan).

Het idee voor de serie ontstond toen het tweetal een boek doorbladerde met artikelen uit de archieven van La Notte, een plaatselijke krant die niet meer bestaat. “Daarna gingen we op zoek naar foto's en overlevenden die ons uit eerste hand konden vertellen over die tijd,” zegt Battisti. De uitdaging voor de regisseurs was om erachter te komen “wat echt was en wat een mythe was over dat tijdperk, aangezien die twee dingen vaak door elkaar heen liepen, soms op een intense manier,” voegt Bernardelli toe.

De documentaire is gebaseerd op archiefmateriaal en ongepubliceerde interviews, en richt zich vooral op drie criminelen – Angelo Epaminonda, Francis ‘Angel Face’ Turatello en Renato Vallanzasca, die ook bekend stond als ‘de mooie René’.

Vallanzasca, die momenteel vier levenslange straffen uitzit, is misschien wel de ster van de serie. Volgens Bernardelli is zijn levensverhaal zo onwaarschijnlijk dat er in Hollywood al ontelbare films over hem zouden zijn gemaakt als hij in de V.S. had geleefd. 

Vallanzasca, geboren en getogen in Milaan, begon zijn criminele carrière toen hij nog een tiener was. Na een paar keer in de jeugdgevangenis te hebben gezeten voor kleine misdrijven, werd hij in 1972 op 22-jarige leeftijd gearresteerd met een paar anderen voor een overval op een supermarkt. In 1976 ontsnapte hij uit een ziekenhuis waar hij was opgenomen nadat hij een virale hepatitis infectie fakete.

Als voortvluchtige stelde hij zijn bende samen door in andere gevangenissen in te breken en gevangenen te bevrijden. “Ik ging veroordeelden oppikken en ze uit de gevangenis halen,” vertelt Vallanzasca in de documentaire, “want als ik een clan wilde opbouwen, (…) moesten ze niet te stoppen zijn.” In korte tijd pleegde zijn nieuwe team rekruten een reeks overvallen, waarbij ze een lang bloederig spoor achterlieten.

Vallanzasca's criminele status was onmiddellijk legendarisch. Hij was efficiënt ingesteld, en hij cultiveerde zorgvuldig het imago van een romantische en knappe gangster, die altijd en bij elke gelegenheid pronkte met zijn luxueuze bezittingen.

Maar Vallanzasca was in staat tot wrede misdaden. In 1981 was hij verantwoordelijk voor het uitbreken van een opstand in de gevangenis van Novara (een stad tussen Turijn en Milaan). De opstand leidde tot de dood van meerdere informanten, waaronder een twintigjarige man. “Ze hakten zijn hoofd af, schopten er een balletje mee op de binnenplaats en stopten het vervolgens in het toilet,” zegt politieagent Achille Serra in de documentaire.

De mythe rond Vallanzasca werd ook versterkt door zijn ongelooflijk provocerende gedrag, zoals de keer dat hij een beroemd Italiaans radiostation belde om een interview te geven terwijl hij op de vlucht was. Hij probeerde ook keer op keer te ontsnappen uit de gevangenis, en slaagde hier vier keer in. In 1987, toen hij naar een gevangenis op Sardinië werd overgebracht, vluchtte hij door de patrijspoort van een veerboot die in de haven van Genua was aangemeerd. Hij verdween tussen de mensenmassa in de haven, reisde naar Milaan en werd daar twintig dagen opnieuw later gearresteerd.

Behalve Vallanzasca en zijn bende, waren de belangrijkste gangsters in de stad toentertijd Francis Turatello en Angelo Epaminonda. Ook zij hadden levens waarin feit en fictie zich vermengden op een manier die moeilijk te ontwarren is.

Het gerucht deed de rondte dat Turatello de biologische zoon was van de Italiaans-Amerikaanse maffiabaas Frank Coppola, die ook bekend stond als Frank Three Fingers. Turatello klom snel op in de criminele hiërarchie van Milaan en kreeg in de jaren zeventig controle over een groot deel van de clandestiene goktenten en seksbendes in de stad. In 1981 overleed hij toen hij werd neergestoken in de gevangenis onder omstandigheden die nooit volledig zijn opgehelderd.

Epaminonda is geboren op Sicilië, maar verhuisde als kind naar de buitenwijken van Milaan. Hij werd verwelkomd in de criminele onderwereld van de stad binnen de groep van Turatello. Nadat hij naam maakte in de drugshandel, werd hij een steeds machtiger figuur in de Cosa Nostra, de Siciliaanse maffia, vooral na de dood van Turatello.

Zijn bende bestond voornamelijk uit criminelen uit zijn geboortestad Catania en was misschien wel de bloedigste van alle bendes. De gangsters, die zichzelf graag ‘de Indianen’ noemden, vermoordden in een paar jaar tijd ongeveer zestig mensen, zo bleek uit archieven die in de documentaire zijn gevonden. Epaminonda zelf bekende zeventien moorden en hielp rechercheurs 44 zaken op te lossen toen hij, na zijn arrestatie in 1984, politie-informant werd.

De beroemdste schietpartij van de bende vond plaats in een restaurant in het zuiden van Milaan. Op 3 november 1979, om 1 uur 's nachts, drongen ‘de Indianen’ het etablissement binnen om een maffiabaas, Antonio Prudente, te executeren, omdat hij banden had met Turatello. Maar de moordaanslag mondde uit in een moordpartij van alle aanwezigen – acht mensen in totaal, inclusief de kok.

Epaminonda bekende niet alleen schokkende en zinloze misdaden, maar hij zei ook dat hij samenwerkte met de machthebbers om zijn criminele plannen verder te ontwikkelen. Op een bepaald moment beweerde hij zelfs niemand minder dan de voormalige Italiaanse premier en socialistenleider Bettino Craxi te hebben omgekocht, om politieke steun te krijgen voor een casino dat hij wilde openen. Craxi werd later in een ander corruptieschandaal veroordeeld. Epaminonda beweerde hem een nogal extravagant geschenk te hebben gegeven: een leeuwenwelp voor zijn dochter.

Het verhaal lijkt onwaarschijnlijk, maar het is echt gebeurd. Het wordt in de documentaire bevestigd door Lello Liguori, de eigenaar van meerdere nachtclubs waar vaak leden van de Milanese onderwereld kwamen. Liguori zegt dat Epaminonda in een van zijn clubs aan zee – de Covo di Nord Est – opdook met de welp en hij vroeg hem het dier aan Craxi te geven.

Zijn dochter Stefania haalde de leeuw uiteindelijk op en bracht hem naar het appartement van de familie in het centrum van Milaan. Een week ging voorbij, en toen belde Craxi Liguori om hem te vragen het welpje terug te nemen “omdat die het hele huis had verpest,” zegt Liguori in de documentaire. Jaren later vond de Italiaanse politie een door Stefania Craxi geschonken leeuwin in eendierentuin in Zuid-Italië.

De meest duistere periode in de geschiedenis van de stad staat bekend als het ‘ontvoeringsseizoen’. Tussen 1973 en 1984 werden meer dan 160 mensen uit Milaan en omgeving voor losgeld ontvoerd. Op het hoogtepunt van de crisis, in 1977, werden 34 mensen uit Milaan ontvoerd.

De criminelen richtte zich op rijke ondernemers en hun familieleden, mensen die ze konden afpersen in ruil voor de vrijheid van hun geliefden. Deze ontvoeringen zorgden voor nog meer terreur in een gebied dat al werd geteisterd door ontelbare berovingen en moorden. Veel plaatselijke zakenlieden kochten wapens om hun familie te beschermen en ze stuurden hun kinderen naar het buitenland om te studeren, zodat ze niet ontvoerd zouden kunnen worden.

Rechter Giuliano Turone - die in 1981 een geheim genootschap van vrijmetselaars van politieke en zakelijke elites aan het licht zou brengen - zegt in de documentaire dat hij zo bang was om gechanteerd te worden dat hij geen kinderen wilde hebben.

In die jaren waren ontvoeringen een bron van inkomsten, niet alleen voor kleine bendes, maar ook voor de maffia, in het bijzonder de ‘Ndrangheta uit Calabrië. De groep heeft in die periode naar schatting miljoenen aan losgeld verdiend die zij opnieuw investeerden in de cocaïnehandel, waardoor zij opklommen in de gelederen van de georganiseerde misdaad. Vervolgens konden ze het geld witwassen met legale activiteiten, en vestigden ze zich in Noord-Italië.

Vandaag de dag wordt de 'Ndrangheta beschouwd als de machtigste maffia in het land en een van de rijkste ter wereld, met een jaaromzet van 53 miljard euro, wat meer is dan de jaaromzet van McDonald's en Ikea samen.  

Het slothoofdstuk in het epische misdaadverhaal van Milaan was net zo dramatisch als je zou verwachten. Vallanzasca was zojuist gearresteerd en in 1987 ging, mede dankzij Epaminonda's bekentenissen aan de politie, een belangrijk proces van start tegen 122 verdachten. Het proces werd gehouden in een speciale bunker. De verdachten wisten dat ze levenslang zouden krijgen, dus sommigen zagen het als een laatste kans om de rekening met hun tegenstanders te vereffenen.

Op 5 oktober 1987 las officier van justitie Francesco Di Maggio zijn aanklacht voor tegen de gangster Nuccio Milano, die beschuldigd werd van zeventien moorden. Op dat moment loste de verdachte vanachter de tralies zeven schoten met een pistool. Hij had het gemunt op zijn aartsrivalen Antonino Faro en Antonino Marano, die beiden ook op de rol stonden, maar zij bleven ongedeerd. Twee politieagenten raakten gewond bij de schietpartij, maar overleefden het.

“Wat er gebeurde was zo surrealistisch, we hadden eerst niet eens door dat het een schietpartij was,” zegt journaliste Marinella Rossi in de documentaire. Zij was ook in de bunker en versloeg het proces voor het dagblad Il Giorno. Onderzoekers zijn er nooit achter gekomen hoe Milano aan het pistool kwam en hoe hij het de rechtszaal in smokkelde.

Deze onstuimige fase in de criminele geschiedenis van Milaan eindigde dat jaar, maar de bendes verdwenen niet – zij herpakten zichzelf en zijn zich beter gaan organiseren. “Criminele organisaties zijn nu een ondergronds onderdeel van de economische machine van de stad,” concludeert regisseur Battistini. “Ze schieten niet meer en zijn niet meer zichtbaar, maar dat betekent niet dat ze er niet zijn.”

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen op VICE Italië.

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.