De Gentse krakers van 'Het Pand' zetten de wooncrisis op de agenda

In onze serie De Stad Kraakt brengen we een bezoekje aan bezette plaatsen en gekraakte panden. De bewoners vertellen ons hoe het dagelijkse leven in een kraakpand eruit ziet, en hoe ze opkomen voor hun rechten.

‘Het Pand’ is de geuzennaam van het Tweede Pandhof van het oude Caermersklooster in het Gentse Patershol. Sinds 1 mei dit jaar verzet een groep krakers, de Pandemisten, zich tegen de plannen van het Gents stadsbestuur om Het Pand te verkopen. Het klooster werd tot eind vorig jaar bewoond door sociale huurders. Volgens de eigenaars, de provincie Oost-Vlaanderen en sociale huisvestingsmaatschappij WoninGent, is het in te slechte staat om nog te renoveren.

Na een uitspraak van de rechter moesten de actievoerders het klooster op dinsdag 7 december verlaten. Wanneer we enkele dagen eerder aankomen in het pand, hangt er een verslagen stemming. Kamers worden leeggehaald, er wordt geschrobd en aan het kampvuur blikken de bewoners terug op de afgelopen zes maanden. “Het Pand voorzag in de noden van mensen in de maatschappij waar we liever van weg kijken. Kunstenaars, activisten en sans-papiers kwamen hier samen”, klinkt het.

40 jaar geleden werd er al eens een heroïsche strijd gevoerd om Het Pand. Het klooster werd destijds bewoond door een amalgaam van Gentenaars met een laag inkomen, studenten en kunstenaars. Het Gent van eind jaren 70 was niet te vergelijken met het Gent van vandaag. De opkomende middenklasse vertrok uit de stad en het Patershol lag er verloederd bij. De provincie Oost-Vlaanderen opperde het idee om het Pand te verbouwen tot een hotel.

Het Pand werd destijds twee jaar lang bezet door de toenmalige bewoners, zij werden gesteund door een collectief van krakers en studenten. In 1981 kwam het tot een harde confrontatie met het Gentse stadsbestuur. Uiteindelijk won het Pandinistisch Verblijvingsfront het hart van de Gentenaar: duizenden mensen betoogden op straat en bleef Het Pand in publieke handen. Liberaal Guy Verhofstadt liep destijds nog mee in een protestmars samen met kopstukken van de Kommunistische Partij (KP). Het Pand werd niet verkocht, maar omgevormd tot sociale woningen.

40 jaar later wordt Het Pand wel verkocht. Na de ontruiming kunnen Gentenaars een jaar lang meedenken over de nieuwe bestemming. “Vandaag is burgerparticipatie een hot topic, maar alleen als het gaat over bloembakken en fietspaden. Wanneer het gaat over het recht op wonen, regeren het grote geld en het snobisme. Pal voor de winter gooien ze ons op straat en sluit het stadsbestuur de deuren voor betaalbaar wonen”, zegt Simon Clement, woordvoerder van de actievoerders.

Op maandag 6 december, de vooravond van de ontruiming, trekken de krakers en hun sympathisanten door de straten van Gent. “Viva kraken, geen woorden maar daken!”, en “De huur, te duur!”, waren veelgehoorde slogans. Het zit de Gentenaars duidelijk hoog, de actievoerders hebben het gevoel dat er niet naar hen geluisterd wordt en ze worden verdrongen uit de stad: “Ik vind het angstaanjagend dat ik later misschien niet meer in mijn eigen stad kan wonen. Het is een ondoordachte beslissing van de stad om hun publieke eigendommen te verkopen om er één keer een grote smak geld uit te halen”’, klinkt het bij Jasper. Hij is student en hielp vanaf de start van de kraak mee bij de bezetting van Het Pand.

De Pandemisten hebben een punt. In België is er een groot tekort aan sociale woningen. In 2019 had sociale huisvesting op de totale woonmarkt een aandeel van 5,4 procent. Dat is erg weinig in vergelijking met de rest van Europa. Frankrijk zit aan 16 procent, Nederland aan 29,1 procent. In Duitsland is de situatie nog erger, met slechts 3 procent sociale huisvestiging. Actievoerders in Berlijn dwongen recent een referendum af. Meer dan de helft van de deelnemers eisten dat de stad grote private beleggers in woningen onteigent.

Ook het idee dat participatie voor het Gents stadsbestuur een holle leus is, leeft sterk onder de betogers: “De fundamentele vraag, of de burgers Het Pand eigenlijk wel willen verkopen, wordt niet gesteld. Zoiets is natuurlijk

schijnparticipatie. Steeds meer publieke grond wordt verkocht, de stad verliest haar zeggenschap over wat de stad de stad maakt”, zegt Jorik De Wilde tijdens de betoging. De Wilde is recent afgestudeerd als stedenbouwkundige en was vanaf het begin van de bezetting betrokken bij Het Pand.

Pascal Debruyne is politicoloog en als onderzoeker verbonden aan de Odisee Hogeschool. Ook hij kan zich vinden in de kritiek van de krakers: “De Pandemisten vragen zich af: wat voor participatie? Waarom moet er een privéspeler betrokken worden? Daar hebben ze uiteraard een punt. Het Pand wordt nu ontruimd en komt een jaar leeg te staan. Dat is doodzonde. Waarom kan er met de Pandemisten geen vzw worden aangegaan die een jaar lang als een soort van conciërge optreedt van het gebouw? Het gebouw is duidelijk niet langer geschikt om langdurig te wonen, maar het was de perfecte locatie voor een soort doorgangshuis voor kwetsbare groepen.”

Tijdens de zomer bood WoninGent de actievoerders een contract aan van drie maanden voor tijdelijke herbestemming van leegstaand vastgoed. Omdat je er onder zulke voorwaarden niet langer mag blijven slapen, besloten de Pandemisten het voorstel af te wijzen. Een gemiste kans volgens Debruyne: “Het was beter geweest als beide partijen water bij de wijn hadden gedaan”, klinkt het. “Alle feel good van de wereld: er wordt niet naar ons geluisterd, zoiets zuigt je compleet leeg. Onze energie was op. De groep die eerst vooral uit kunststudenten bestond, raakte uitgedund en de activistische kern bleef over”, zegt Emiel, die beeldende kunsten studeert aan Sint-Lucas en vanaf het begin is betrokken bij Het Pand.

In Vlaanderen stonden in 2020 169.096 mensen op een wachtlijst voor een sociale woning.  Volgens experts is het aandeel huurders dat wettelijk recht heeft op een sociale woning in werkelijkheid nog veel groter. 47 procent van alle Vlaamse private huurders heeft in theorie recht op een sociale woning omdat hun huidige huurwoning in zeer slechte staat is, of omdat ze meer dan 30 procent van hun inkomen aan huur betalen. 47 procent van alle huurders, dat is zowat het dubbele aantal van alle mensen op de huidige wachtlijst.

Dit zorgt voor een gigantische druk en concurrentiestrijd aan de onderkant van de huurmarkt. Zeker in grootsteden zoals Gent, waar zo’n 50 procent van de inwoners een woning huurt. “WoninGent is niet de grote vijand, ook zij zitten in de financiële wurggreep van de Vlaamse regering. Het is frustrerend dat de stad en WoningGent voortdurend naar elkaar wijzen”, zegt Jorik tijdens de protestmars. Het wordt voor gezinnen, jongeren en werkende mensen steeds moeilijker om een betaalbare woning te vinden in Gent. Voor een rijwoning betaalde je in 2020 gemiddeld 879 euro tegenover 779 in 2018. Voor appartementen gaat het gemiddelde van 746  naar 811 euro in diezelfde periode.

Debruyne: “Gent kampt met een gigantische wooncrisis, er staan momenteel meer dan 11.000 gezinnen op de wachtlijst voor een sociale woning. Volgens de meest recente telling zijn er zo’n 2.000 mensen dakloos.” Het probleem gaat verder dan alleen in Gent of zelfs Vlaanderen. De oververhitte huurmarkt is een Europees probleem. Een generatie dreigt de speelbal te worden van speculanten en toenemende inflatie. Ook in

Amsterdam en Berlijn wordt er volop actie gevoerd. Je kan het oneens zijn met hun actiemethoden, maar de kern van hun betoog blijft overeen: het recht op wonen is universeel.

De Gentse Pandemisten houden het voorlopig hierbij: “Al 750 jaar is ‘t Pand publiek bezit, maar nu worden de bewoners, waaronder veertien sans-papiers en vier daklozen, net voor de winter op straat gezet. Als we langer blijven, kunnen we hoge boetes verwachten. Die kunnen we niet betalen.” klinkt het bij Clement op de betoging. De dag nadien verklaart de Gentse

politie aan HLN nog nooit zo’n netjes opgeruimd kraakpand te hebben gezien: “Alle rommel was weg, en al het afval was netjes in zakken en containers gestoken. Ze hebben het Pand vrijwillig verlaten, en het nog opgeruimd ook.”

Sarah De Laet experte woningmarkt verklaarde eerder aan Bruzz dat het Belgische beleid focust op huiseigenaren, 60 procent is eigenaar. Die strategie werkt  volgens haar nooit voor iedereen, zeker niet in steden.  Reguleren van de woonmarkt, de prijzen bevriezen zoals in Berlijn of de maximale huurprijs koppelen aan de kwaliteit van woning waar men in Parijs over nadenkt kan volgens haar een oplossing zijn. Wanneer ik tijdens de opkuis aan één van de actievoerders vraag wat het volgende plan is zegt  ze: ”Mensen focussen altijd op één pand, maar ook al wordt het nu ontruimd, de beweging zal blijven vechten.” Zolang overheden het probleem niet bij de horens vatten, gaat het kraken dus gewoon door.

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.