Hoe conserveer je menselijke resten? | Conservation Lab

In de kelder van het Mütter Museum in Philadelphia, wereldwijd bekend als de schatkist van de medische geschiedenis, bevindt zich een zogenaamde bottenkamer. De ruimte staat vol rekken met menselijke resten: een laboratorium vol hersenen, harten en foetussen die ronddrijven in glazen potten, en het gereedschap dat nodig is om deze ongebruikelijke collectie te conserveren. Het is ook de plaats waar je George Grigonis tegen het nog levende lijf kan lopen. Hij is de conservator en technicus van de collectie en hij heeft de afgelopen zes jaar allerlei problemen in het laboratorium opgelost – een plek waar hij ooit als vrijwilliger begon en daarna vast in dienst kwam, ondanks dat hij technisch gezien al met pensioen is. Grigonis is een bron van informatie en hij is ook meer dan enthousiast om zijn kennis met jongere generaties te delen, of dat nu het personeel van het Mütter is, de vele stagiairs en studenten die er rondlopen, of met ons.

Grigonis vertelt ons over een nieuw onderstel dat hij onlangs ontwierp om 139 menselijke schedels uit de collectie van Joseph Hyrtl beter te kunnen conserveren en tentoon te kunnen stellen. Hyrtl was een 19e-eeuws Oostenrijks anatoom die de schedels gebruikte om een theorie over de werking van de hersenen mee te ontkrachten. Grigonis verving de oude onderstellen die gemaakt waren van messing en hout, en geeft ons een demonstratie van zijn nieuwe systeem met behulp van een schedel die ooit de gelaatstrekken van een Griekse zeiler moest typeren. Het onderstel van plukschuim zorgt voor een stabiele ondersteuning en corrigeert de trillingen waardoor de schedels door de jaren heen beschadigd raakten en er bijvoorbeeld tanden uit begonnen te vallen. “We vonden een plastic zakje vol met tanden en een papieren dossier waar alleen maar in stond “Hyrtl Schedels.” We hebben bij alle tanden de oorspronkelijke schedel gezocht en ook de juiste holte in de kaak. Het was net een legpuzzel,” herinnert de conservator zich. De schedels kregen niet alleen hun tanden terug, maar werden ook nog eens goed schoongemaakt. Dat proces is dan weer doodsimpel: zeep, water en flink schrobben.

Schedels zijn zo’n veelgebruikt symbool dat je makkelijk vergeet dat je naar menselijke resten aan het kijken bent. Maar zodra je eenmaal een echte in je hand hebt, verandert dat je perceptie wel een beetje. Hetzelfde gaat op voor sketletten: van een afstand lijken ze direct uit een biologielokaal van een middelbare school te komen, maar als je dichterbij komt waardeer je opeens alle unieke details die ze zo angstaanjagend echt maken. Inclusief de metalen constructies die in de botten zijn geboord om ze bij elkaar te houden.

Grigonis is verantwoordelijk voor een groot deel van die metalen constructies, een techniek die hij inmiddels andere conservatoren heeft bijgebracht. Er was ooit een skelet dat hij klaar moest maken voor een tentoonstelling buiten het museum, waardoor hij geen gebruik kon maken van zijn laboratorium. “Ik mocht het skelet niet mee naar huis nemen van mijn vrouw, dus toen heb ik het uiteindelijk maar de garage van een vriend gebruikt,” zegt hij lachend.

Voor een kast met skeletten die omstreeks 1800 werden geprepareerd legt Grigonis uit dat wanneer het mogelijk was, het kraakbeen en het bindweefsel in de gewrichten werd behouden door het te laten drogen. Maar na verloop van tijd kunnen botten en weefsels verschuiven, en zijn aanpassingen nodig. “Als je de skeletten in een nieuwe positie wil plaatsen, hoef je alleen maar het bindweefsel even nat te maken. Als je dat opnieuw hydrateert kun je een nieuwe vorm en positie in het skelet aanbrengen – daarna laten we het gewoon door de lucht drogen.”

Rehydratatie kan ook op andere gebieden wonderen doen: Grigonis laat twee menselijke magen zien die in glazen potten op de tafel van het laboratorium staan. Hij wijst op de grote verschillen tussen de twee; de ene maag ziet er zo normaal uit als een maag in een glazen pot eruit kan zien, de andere, waarin een kankergezwel te zien is, is totaal uitgedroogd. Dit komt voor als de pot lekt of als hij niet goed is afgesloten, omdat het vocht dan kan verdampen. “Dit is precies hoe de normale maag er eerst uit zag,” legt Grigoris uit voordat hij in detail treedt over wat er precies komt kijken bij het rehydratatieproces; denk aan temperatuurgereguleerde baden, vacuümkamers en oplossingen van ethanol. Zonder in detail te treden, zijn de grote lijnen achter het proces dit: anders dan de verschrompelde exemplaren op te geven en ze weg te gooien – zoals veel instellingen doen – heeft het Mütter een manier gevonden om ze te redden.

Om de hoek liggen nog meer curiosa: een lade vol vreemde objecten die uit de luchtwegen van patiënten zijn verwijderd door keelarts Chevalier Jackson. Ze zijn opnieuw gemonteerd door Grigonis en van een nieuwe lijst voorzien in de houtwerkplaats bij hem thuis. Ook ligt er een wassen model van een chirurgische procedure, dat ooit in stukken lag maar door de conservator opnieuw in elkaar is gezet. (“Het lijkt een beetje op lassen.”) Er ligt ook een plastic reproductie van de ingebonden voet van een Chinese vrouw, die zo goed is nagemaakt dat het echte exemplaar de collectie niet hoeft te verlaten bij een bruikleen.

Hoewel Grigonis al op leeftijd is, is hij voorlopig nog niet van plan om een plaatsje in te nemen in zijn rariteitenkabinet. “Er is hier altijd genoeg te doen.”

 Kom hier meer te weten over het Mütter Museum.