Ik sprak mijn oma over haar twaalf abortussen
Foto uit het archief van de auteur

FYI.

This story is over 5 years old.

Identiteit

Ik sprak mijn oma over haar twaalf abortussen

In de Sovjet-Unie was een abortus de populairste vorm van anticonceptie.

In de Russische cultuur is de oma het middelpunt van de familie. Toen mijn familie van Moskou naar Vancouver emigreerde, namen we die traditie met ons mee. Als kind bracht ik mijn avonden door met oma. Zelfs toen ik nog jong was, realiseerde ik me dat ze een wandelend vat van tegenstrijdigheden was. Alsof iemand zomaar wat verschillende persoonlijkheden aan elkaar had gelijmd en ze in een zacht, klein lichaam had gepropt.

Advertentie

Als ze me Russisch leerde schrijven, was ze ongelofelijk geduldig en lief. Maar in normale gesprekken had ze een scherpe tong, was ze afkeurend en giftig. Onze relatie was hobbelig, en hoe ouder ik werd, hoe minder ik begreep dat een vrouw met een scheikundediploma, een passie voor film, en liefde voor haar familie zo onaardig kon zijn tegen de mensen waar ze het meest van hield.

Op een dag probeerde mijn moeder me een antwoord te geven op die vraag. "Je weet dat je grootmoeder geen makkelijk leven heeft gehad," zei ze. "Ze heeft bijvoorbeeld twaalf abortussen gehad."

Ik schrok me kapot. Ik had altijd geleerd dat Sovjetvrouwen geen angst kenden, dat ze altijd in enorme pannen borsjt stonden te roeren of vlees klaarmaakten waar ze drie uur naar hadden moeten zoeken. Ik ging ervanuit dat Sovjetvrouwen volledig gericht waren op het onderhouden en voeden van hun grote families, en het was nooit in me opgekomen dat abortussen ook een rol konden spelen in hun levens, dat het überhaupt een optie was.

Ik was benieuwd waar deze schijnbare paradoxale situatie vandaan kwam, dus zocht ik op Google naar cijfers over abortussen in de Sovjet-Unie – en ik realiseerde me dat mijn ideeën over Russische vrouwen helemaal niet klopten. Aan het einde van de twintigste eeuw stond de Sovjet-Unie bovenin de lijst van landen waar veel geaborteerd werd. Volgens New York Times waren veel vrouwen afhankelijk van door de staat gefinancierde abortussen, als voornaamste anticonceptiemiddel. Maar zelfs nu ik dit wist bleef ik perplex over de situatie van mijn oma. Twaalf abortussen, het leek me een bovengemiddelde hoeveelheid, zeker voor een vrouw die hoogopgeleid was.

Advertentie

Dus besloot ik het haar zelf te vragen. Ik werd een beetje nerveus terwijl ik wachtte tot ze opnam op Skype – deze vrouw had nog nooit het woord 'seks' gebruikt in mijn buurt. En nu moest ze ineens vertellen over haar persoonlijke geschiedenis? Maar zodra ze opnam bleek dat ze er heel rustig en zelfs zakelijk over kon vertellen, ze werd nauwelijks emotioneel. Het was alsof ze vertelde over de laatste film die ze had gezien. Alhoewel ze zich beheerste, voelde ik wel dat er onder de oppervlakte iets gebeurde: ze kon gewoon niet stoppen met praten.

"Ik heb het nog nooit aan iemand verteld," zei ze. "Niemand vroeg ernaar."

"Zodra een vrouw het ziekenhuis binnenkwam voor een abortus werd ze behandeld als crimineel, ze was een schande voor alle vrouwen."

Mijn oma werd in 1939 geboren in Kiev. Als kleuter had ze tuberculose. Toen ze daarvan genas, kreeg ze diabetes en hartproblemen. Ze werd opgevoed door haar vader in een klein appartement. Ze kwam over haar gezondheidsproblemen heen, haalde goede cijfers op school en verhuisde uiteindelijk naar Moskou, waar ze een diploma haalde in scheikunde op de universiteit. Niet lang daarna ontmoette ze mijn grootvader – een lieve filmnerd die het filmfestival in Moskou organiseerde. Toen ze 24 was, beviel ze van mijn moeder. Op haar 35e kreeg ze haar tweede kind. In de elf jaar daartussen onderging ze het grootste deel van haar abortussen.

In die tijd waren alle Sovjetburgers bekend met het spreekwoord 'In de Sovjet-Unie is er geen seks'. Mijn oma vertelde dat seks taboe was, en dat het werd neergezet als iets dat je alleen maar zou afleiden van de taken die je moest uitvoeren als goede, hardwerkende communist.

Advertentie

Door die houding was informatie over moderne anticonceptiemiddelen schaars, en dat terwijl dingen als de pil, condooms en spiraaltjes wel al verkrijgbaar waren in die tijd. "Seksuele voorlichting was er vrijwel niet in de Sovjet-Unie," zegt Anna Temkina, een socioloog aan de Universiteit van St. Petersburg. "Misschien dat sommige scholen basisdingen als het vrouwelijke voortplantingssysteem uitlegden, maar niks over voorbehoedsmiddelen of seksueel genot."

Temkina zei ook dat de enige mensen die iets wisten over moderne voorbehoedsmiddelen degenen waren die aan goede universiteiten studeerden, omdat daar publicaties uit het buitenland in de bibliotheken lagen. "Daarom kozen veel vrouwen voor 'traditionele' vormen van anticonceptie, zoals hun maandelijkse cyclus bijhouden of voor het zingen de kerk uit," zei ze. "Ze hadden niet het inzicht, of geen toegang om nieuwe manieren van anticonceptie uit te proberen."

Ondanks dat er geen voorlichting werd gegeven op scholen, werden abortussen wel vergoed door de staat. Maar, zegt Temkina, er heerste een groot taboe op het beëindigen van een zwangerschap in een ziekenhuis. "Zodra een vrouw een ziekenhuis binnenkwam werd ze behandeld als crimineel, ze was een schande voor alle vrouwen," zei ze. "Ze moest zich schamen voor twee dingen: vooral voor het feit dat ze had genoten van seks, en ook voor het feit dat ze haar vrouwelijke taak niet vervulde door moeder te worden."

Advertentie

Mijn moeder met haar ouders

Mijn oma kan zich vinden in deze omschrijving. "Voor de meeste vrouwen was wachten op een abortus een beetje alsof je op een lopende band lag. Op een willekeurige dag stonden er tien vrouwen in de rij voor een abortus," zei ze. "Dus als ik er eentje nodig had, zorgde ik ervoor dat ik iemand vond die bij het staatsziekenhuis werkte, die ik dan wat extra betaalde voor een betere behandeling."

Mijn oma vertelde dat je menselijker werd behandeld als je wat extra betaalde, dan bij een doorsnee abortus die door de staat gefinancierd werd. Toen ik vroeg hoe de dokters in het staatsziekenhuis waren, klonk ze gelijk bozig. "Ze waren onsympathiek en niet erg ondersteunend," zei ze. "Ze lachten je uit en zeiden dat je moest ophouden met huilen. Ze waren harteloos en voelden niet mee met de vrouwen die ze behandelden."

"Het is onvoorstelbaar dat ze geen verdoving gebruikten."

Dit gebrek aan empathie zat ook in de medische behandeling die de vrouwen kregen. Volgens zowel mijn oma als professor Temkina kregen vrouwen bij een staatsabortus geen verdoving. "Als je een gratis abortus kreeg, werd je in een kamer gereden en de enige pijnstilling die je kreeg was ijs," zei mijn oma. "De dokters wachtten dan tot alles gevoelloos was en deden dan hun ding."

"Het is onvoorstelbaar dat ze geen verdoving gebruikten," zegt Temkina, al zegt ze dat ze niet weet waarom ze het niet deden. "Misschien was er geen tijd of geen personeel om op een goede manier een verdoving toe te dienen. Misschien zat er een limiet op het soort verdoving dat dokters konden krijgen. De tandarts werkte ook zonder verdoving."

Advertentie

Je zou denken dat als zoveel vrouwen abortussen kregen en er horrorverhalen over hoorden, ze zouden vechten voor hun rechten – maar zo dachten mensen toen niet. "Vrouwen schaamden zich zo voor hun abortus dat ze er niet aan dachten om dit soort zaken publiekelijk te bespreken," zegt Temkina.

Met zo'n sterk stigma en een gebrek aan kwalitatieve zorg, kozen veel vrouwen in de Sovjet-Unie ervoor om illegale abortussen te ondergaan, vertelde mijn oma. "Veel vrouwen vonden iemand die het vanuit huis deed, en dat was echt verschrikkelijk," herinnert ze zich. "Mensen deden alsof ze professionals waren, maar ze deden het alleen om geld te verdienen. Sommige vrouwen werkten in het ziekenhuis als conciërge of zoiets, en logen dat ze dokters waren. Sommige vrouwen stierven erdoor. We hoorden dat soort verhalen vaak, zelfs in Moskou."

Er zijn een paar oorzaken voor het grote aantal abortussen in de Sovjet-Unie. Volgens professor Temkina kwam het niet alleen omdat seks en seksualiteit niet publiekelijk besproken werden – in de privésfeer werd er ook niet over gepraat. "Het kwam zoveel voor omdat er geen open gesprekken waren tussen mannen en vrouwen over seks," legt ze uit. "Erover praten hoorde niet bij de cultuur, zelfs niet tussen getrouwde mensen. Als een stel een soort afspraak had, was dat een stilzwijgende afspraak. Als je geen vaste relatie had, was zelfs een onuitgesproken afspraak geen optie. Dus ja, natuurlijk waren dit de gevolgen."

Advertentie

Mijn oma is het daarmee eens. "Het lag helemaal aan je partner. Sommige mannen hielden er niet van om condooms te gebruiken, of het maakte ze niet uit of ze scheurden of niet."

In mijn hele leven heb ik mijn grootouders misschien één keer zien kussen. Hun huwelijk leek me er altijd eentje van uitgebluste vriendschap en gewoonte, dus het is niet ondenkbaar dat hun relatie een voorbeeld was van de man-vrouwverhouding waar professor Temkina het over had.

"Je opa wist over mijn zwangerschappen, maar hij hielp niet echt," zei mijn oma. "Hij reed me een of twee keer naar de abortuskliniek, maar ging nooit mee naar binnen. In onze cultuur was het geen taak van een man om zich daarmee te bemoeien. Als je daadwerkelijk een kindje kreeg, dan wel. Dan was hij er wel bij betrokken."

Aan het einde van het gesprek met mijn oma werd ik steeds bozer en verdrietiger voor haar. Ze woonde in een land dat ervoor koos om de ogen te sluiten voor het feit dat zoveel vrouwen een abortus ondergingen – een plek die ontkende dat traditionele opvattingen over seksualiteit en het moederschap aantoonbare schade toebracht aan vrouwen.

"Iedereen stond heel rationeel en praktisch tegenover abortussen," zei mijn oma. "Je kwam er nooit achter wat voor effect het had op vrouwen." De Sovjet-Unie schoof alle verantwoordelijkheid wat betreft seks in de schoenen van vrouwen, en vrouwen wisten niet dat ze een optie hadden om eronderuit te kunnen komen. Wat ik zie is dat mijn oma daardoor veranderd is als mens – en ik denk niet dat mijn oma, of welke vrouw dan ook uit haar generatie, dat zelf zo ziet.

-

Vrouwen praten misschien veel, maar we horen ze te weinig. Daarom is Broadly Nederland er. Like onze pagina.