De seksuologen die van seks een wetenschap maakten

In de eerste instantie zou je niet denken dat seks een wetenschap is, maar de afgelopen 150 jaar zijn er een paar onverschrokken wetenschappers geweest die hun academische expertise zonder blozen hebben ingezet. Het zijn seksuologen.

In de 19e eeuw – toen seks nog een behoorlijk taboe was – stelden een paar dappere leden van de wetenschappelijke en medische gemeenschap dat deze daad in feite zeer belangrijk menselijk gedrag is. Gezien dit belang was het ook zeker het onderzoek waard. Deze aanpak is het onderwerp van een nieuwe tentoonstelling "Het instituut voor seksuologie" in de Wellcome Collection in Londen.

"Seksuologie is het onderzoek naar en de classificatie van het menselijk seksueel gedrag," vertelde Kate Forde, één van de curatoren. "Het begon in de 19e eeuw, toen verschillende individuen – wetenschappers, onderzoekers en activisten – startten met het legitimeren van seks als een onderwerp voor wetenschappelijk onderzoek."

Toch is er nog steeds geen enkele wetenschappelijke methode die seks kan kwantificeren of kwalificeren.

Het is een multidisciplinair vakgebied: de interesse kan medisch of antropologisch zijn, of geïnspireerd worden door een behoefte om seks en seksualiteit te reguleren of bevrijden. En dan laten we de rol van kunstenaars nog buiten beschouwing. In de tentoonstelling van de Wellcome Collection wordt het veld gevolgd van de vroege pioniers, zoals de Duitse psychiater Richard von Krafft-Ebing en de Oostenrijkse psychoanalyticus Wilhelm Reich, tot het werk van Sigmund Freud en de gerenommeerde Amerikaanse seksuoloog Alfred Kinsey. Daarnaast wordt ook het werk van de onderzoekers Masters en Johnson besproken en zelfs het hedendaagse onderzoek met het Britse Nationale onderzoek naar seksuele houdingen en levensstijlen (Natsal).

Maar hoe kom je tot een conclusie binnen onderwerp dat zo groot is maar tegelijk ook zo universeel en gevarieerd? Met het verzamelen van oude artefacten tot het archiveren van case studies hebben seksuologen over verschillende generaties geprobeerd om gegevens te verzamelen die op een bepaalde manier empirisch inzicht geeft in onze seksuele praktijken. De negentiende-eeuwse Britse arts Havelock Ellis heeft bijvoorbeeld grafieken gemaakt van het seksuele gedrag. In het een boek dat bij de tentoonstelling hoort, merkt hij op dat hij "zich erg bewust was van de noodzaak om de seksuologie te legitimeren door middel van een herkenbare 'wetenschappelijke' taal."

De meest boeiende objecten die in de tentoonstelling zijn te zien zijn misschien de "seksmachines" die geïnspireerd zijn op het werk van de onderzoekers William Masters en Virginia Johnson. Ze zien er totaal niet sexy uit; dit is het serieuze werk. Een 'RigiScan' ziet eruit als een echt wetenschappelijk meetinstrument: een plastic doos met twee draden die er uit steken. De naam van het apparaat zegt het eigenlijk al: "Het is in principe voor het meten van de stijfheid en de grootte van de penis," licht Forde toe. Er is ook een apparaat voor vrouwen dat een vergelijkbare functie heeft; de 'vaginale fotoplethysmograaf' meet de bloedstroom in de vagina, die fungeert als indicatie voor seksuele opwinding. Het klinkt misschien niet echt aantrekkelijk – en de bruikbaarheid van deze fysiologische apparaten is erg in opspraak geweest – maar de verkenning van in het bijzonder het seksueel genot van vrouwen representeert goed de sprongen die Masters en Johnson maakten op dit vlak. Zij waren namelijk degenen die met het bewijs kwamen dat vrouwen meerdere orgasmes kunnen hebben.

Het is een fysiologische observatie, maar wel een die een sterke sociale impact had. "Waarom is dit belangrijk? Het laat zien wat voor ideeën er bestonden rond het recht van vrouwen om seksueel genot te ervaren," zegt Forde. "Dit zijn de jaren 60, er is een seksuele revolutie aan de gang en het is ook het moment dat de pil voor het eerst mainstream wordt; dit is echt van essentieel belang voor de verandering in gedrag en perceptie." In hun zoektocht naar zowel kwantitatieve als kwalitatieve gegevens observeerden Masters en Johnson ontzettend veel seksueel gedrag – 14.000 orgasmes, volgens een biografie. Daarvoor deed de Amerikaanse bioloog Alfred Kinsey ook al seksuologisch onderzoek waarbij hij begon met een zogenaamde "huwelijkscursus" voor seksueel onwetende studenten aan de Universiteit van Indiana. Daarnaast is hij ook bekend van het filmen van de seksuele sessies tussen zijn teamleden en hun vrouwen. Gedurende zijn carrière verzamelde hij meer dan 18.000 seksuele geschiedenissen en werkt tot vandaag de dag nog aan dit vakgebied op het Kinsey Instituut. "Het probleem is dat mensen  zonder data en zonder dit soort informatie zelf met hun eigen ideeën komen – vaak vooroordelen – over wat er werkelijk gebeurt," zegt Forde.

De politieke kant van seks wordt des te duidelijker zichtbaar in de reacties op het onderzoek zelf. In 1933 werd het echte Instituut voor Seksuologie – veertien jaar eerder opgericht door de Duitse art Magnus Hirschfeld in Berlijn – aangevallen door nazi's, waarbij veel van zijn werk werd vernietigd. Hirschfeld, een Joodse en baanbrekende voorvechter voor homorechten, was op dat moment in ballingschap. We denken misschien dat we vandaag de dag veel vrijer zijn, maar een onderzoek naar seks werd vrij recent nog afgekeurd door de autoriteiten. In 1989 weigerde de Britse premier Margaret Thatcher een publieke financiering voor de Natsal-enquête (de Wellcome Trust stapte toen op om het te financieren en sindsdien heeft het project altijd overheidsgeld ontvangen).

In haar curatorlezing wees Forde erop dat het nog steeds in veel landen illegaal is om homo te zijn en er klinken steeds meer wensen om porno sterk te reguleren. Daarnaast zijn mensen in sommige landen minder open over seksuele voorlichting. In het Verenigd Koninkrijk zijn de Kamerleden nog in debat over een wetsvoorstel dat seksuele voorlichting tot een verplicht onderdeel maakt binnen het nationale curriculum. In de VS heeft de seksuele voorlichting veel te maken gehad met sterk politiek en religieus verzet, vooral met de toenemende mate van overheidsfinanciering op het gebied van onthoudingsprogramma's.

"Ik denk dat het goed is om te zeggen dat de wens om onderzoek naar seks te legitimeren nog steeds bestaat," voegt co-curator Honor Beddard toe.