Er is misschien een manier gevonden om onze levensduur met decennia te verlengen

Stiekem willen we allemaal het eeuwig leven. Waarom zouden we onszelf anders kwellen met strenge diëten, anti-rimpel crème, of bizarre therapieën en behandelingen – zoals jezelf bevriezen?

De levensverwachting heeft flinke sprongen gemaakt in de afgelopen 100 jaar. Aan het begin van de vorige eeuw lag de levensverwachting van mensen nog rond de 45 en 50 jaar. Nu is dat op veel plekken al 75 tot 80 jaar. Gezien de snelle vooruitgang in de wetenschap lijkt het erop dat deze trend voort zal zetten. De ziekten die nu de meeste levens eisen, zoals hartkwalen, kanker, en neurodegeneratieve ziekten, zullen verdwijnen. De levensverwachting kan dan stijgen naar 100 jaar of meer.

Er is alleen een probleem: het lijkt erop dat de natuur een limiet heeft gesteld op de menselijke levensduur. En volgens een recente analyse van wereldwijde demografische data, gepubliceerd in Nature, is die limiet al bereikt. De oudst gemeten persoon ter wereld ooit is Jeanne Calment, een Franse vrouw die overleed op 122 jarige leeftijd. Dat was in 1997.

Sindsdien is de wereldbevolking gegroeid en de gezondheidszorg verbeterd. Alleen al op basis daarvan zou je verwachten dat Calment's record wel gebroken zou moeten zijn, maar dat is nog steeds niet gebeurd. Waarom is er niemand ouder geworden in de afgelopen twee decennia?

"Ik ben er zelf vrij pessimistisch over," zegt auteur Jan Vijg van het Albert Einstein College of Medicine in New York, toen ik hem vroeg of we ooit een levensverwachting van 120 jaar kunnen verwachten. "Ik weet het niet zeker, maar op de kennis van nu lijkt het mij niet mogelijk."

Jay Olshansky, van de Universiteit van Illinois in Chicago, heeft een analyse geschreven ter ondersteuning van het paper in Nature. Ook hij denkt dat er een natuurlijk limiet is aan de menselijke levensduur – maar hij denkt dat we een manier kunnen vinden om deze te omzeilen. En samen met een groep onderzoekers wil hij ouderdom uitroeien. Ze willen een medicijn testen met de naam metformin, die krachtig schijnt te werken tegen verouderen (in ieder geval bij muizen).

Als het onderzoek slaagt, zijn we misschien in staat om door het natuurlijke plafond van de levensverwachting te breken. "Ik denk dat [Vijg] gelijk heeft dat er een limiet op onze levensduur is," zegt Olhansky via de telefoon. Maar of we die kunnen we overwinnen? "Ik denk van wel."

"Niemand snapt precies hoe het kan dat we ouder worden," vertelde Vijg aan me. Zijn onderzoek richt zich op "de mogelijkheid dat verouderen komt door instabiliteit van het genoom," legt hij uit - wat betekent dat DNA-mutaties langzaam in onze cellen opbouwen totdat ze bijvoorbeeld kanker toeslaat door een genetische disbalans.

Maar het verouderingsproces verloopt niet bij elke soort hetzelfde. Een muis leeft twee of drie jaar. Een mens 80. Een Groenlandse haai, het langstlevende werveldier dat we kennen, kan langer dan 400 jaar leven. Soorten bestaan door voortplanting, en de levensduur van schepsels hangt af van het moment dat ze baby's krijgen. "Dieren met een trage voortplanting leven vaak langer," zegt Vijg. (Vrouwelijke Groenlandse haaien krijgen hun eerste kinderen rond hun 156e).

"Het leven is door voortplanting dynamisch en divers," zegt Vijg. "De natuur wil dus niet dat bepaalde organismen voor altijd leven omdat ze zich dan niet kunnen aanpassen aan een veranderlijke omgeving." Bij de komst van een opvolger kan het schepsel dood. En zo verder. Alleen de individuele mens vindt dit geen fijn idee.

Als er geen limiet is aan onze biologische leeftijd, of als we die nog niet bereikt hebben, dan zou je verwachten dat op dit moment de grootste groep van oudste mensen op aarde leeft. Maar volgens het paper in Nature is dat niet het geval. Vijg en de co-auteurs onderzochten data uit de Human Mortality Database uit bijna 40 landen en regio's. Ze ontdekten dat de grootste verbetering van levensduur piekte rond 1980. Zulke snelle verbetering is sindsdien niet meer geëvenaard.

Daarna keken ze naar de oudste levende mensen in Frankrijk, Japan, Groot-Brittannië en de Verenigde Staten - landen met het grootste aantal "supercentenarians" (mensen die 110 jaar of ouder zijn). Ze ontdekten dat de leeftijd van overlijden af begon te vlakken rond de tijd dat Calment overleed, rond 1997. Sinds de dood van Calment "is de maximale levensduur van mensen teruggelopen," schrijft Olhansky in het begeleidende paper.

Ik vroeg Dr. Nir Barzilai, directeur van het Instituut voor Verouderings Onderzoek aan het Albert Einstein College of Medicine, die uitvoerig onderzoek heeft gedaan naar centenarians, wat mensen die ouder worden dan 100 jaar nou zo bijzonder maakt. Het antwoord schijnt te zitten in de genen. "We hadden een 110 jaar oude vrouw die al 95 jaar rookte," vertelde hij. In een onderzoek uit 2011, ontdekten Barzilai en de co-auteurs dat levensstijl praktisch geen invloed heeft op de levensduur van deze groep.

Dat betekent niet dat we allemaal moeten stoppen met diëten en sporten, maar gewoon dat er iets speciaal is aan deze mensen: het is alsof de centenarians langzamer verouderen dan de rest van ons. En dus, wordt er gedacht, moeten we de snelheid van het verouderen direct aanpakken als we willen dat meer mensen langer blijven leven.

Sommigen geloven dat we veroudering kunnen stoppen door onze genen te hacken. Vijg kan niet ontkennen dat er in de toekomst misschien een technologie komt die de levensduur drastisch zal verlengen, hoewel hij het "hoogst onwaarschijnlijk" vindt," zegt hij. "Het plafond is vastgelegd door zoveel verschillende genen, en genvarianten, dat ik simpelweg niet zou weten waar we moeten beginnen. Er zijn teveel verschillende processen waar we ons op zouden moeten richten."

De toename van onze levensverwachting heeft dan ook tot nu toe "niets te maken heeft met een gemodificeerde snelheid van het verouderen," schreef Olshansky in zijn commentaar. In plaats daarvan kan het worden toegeschreven aan de vooruitgang van de volksgezondheid, stelt hij. "Zonder nieuwe medische doorbraken, schreef Olhansky, "kan de levensverwachting niet zo blijven stijgen."

Zo'n doorbraak kan hartstikke dichtbij zijn, zoals bijvoorbeeld het algemene gebruik van het medicijn metformin. Metformin is al decennia beschikbaar om type 2 diabetici te helpen met hun bloedsuikerwaarden. Verrassend genoeg bleek het medicijn ook de "gezondheidsduur" te verlengen, of het aantal gezonde levensjaren – tenminste in muizen.

"Metformin vertraagt de snelheid van het leven," vertelde Dr. Michael Pollak, een oncoloog aan de McGill Universiteit in Montreal en auteur van een paper uit 2013 met deze conclusie, aan mij. Met andere woorden: het medicijn lijkt na te bootsen wat Barzilai in centenarians zag.

Barzilai, Pollak en Olshansky werken samen aan een onderzoek dat, als het eenmaal begint, duizenden ouderen dit medicijn (of een placebo) laat nemen om te zien of het de veroudering in mensen zal vertragen, zoals ze hebben gezien bij dieren in het laboratorium.

Metformin is er al lang, en is al gebruik door mensen, dus de regelgevers hebben al veel data over de veiligheid. Maar dat is ook een obstakel: "farmaceutische bedrijven willen er niet in investeren, want het is te algemeen," vertelde Pollak. Dat betekent dat ze niet veel geld kunnen verdienen. (Barzilai vertelde me dat ze nu proberen subsidies te krijgen voor het experiment).

Als metformin, of een ander middel, het verouderingsproces inderdaad kan vertragen, dan kan dit de manier waarop we met grote ziekten omgaan veranderen. In de ontwikkelde wereld overlijden de meeste mensen door kanker, hartkwalen, neurodegeneratieve ziekten, of infecties. Allemaal kwalen die te maken hebben met het verouderen. Het bestrijden van al deze ziekten, een voor een, is niet echt effectief: het is hetzelfde als Whac-A-Mole spelen. Als een dokter kanker geneest bij een patiënt, zal ze waarschijnlijk ergens anders aan sterven een paar jaar later. Op een bepaalde leeftijd kan zelfs een verkoudheid dodelijk zijn, omdat het immuunsysteem verminderd door de tijd.

"Als we ziektes een voor een blijven aanpakken, alsof ze allemaal anders zijn, neemt de zwakheid en onbekwaamheid toe," zegt Olhansky. "We moeten misschien een hoge prijs betalen als we het verouderen niet vertragen." (Barzialai gokt rond de € 6900 miljard)

Dus hoe zal de dood eruit zien in een wereld waar een medicijn ouderdom bestrijdt? Uiteindelijk zal iets je doden, maar hopelijk ben je minder lang zwak voordat dit gebeurd. Onder de centenarians die Barzilai bestudeerd, "is het niet alleen dat ze langer leven. Ze zijn ook langer gezond," zei hij. "Als ze ziek worden, overlijden ze vrij snel daarna. Ze blijven niet lang lijden."

Het lijkt er voolopig op dat we de limiet van de menselijke levensduur hebben bereikt, en dat niemand ouder zal worden dan Jeanne Calment. Om de gemiddelde menselijke levensduur te verhogen – naar 100 jaar en ouder – zal niet naar het verouderingsproces moeten worden gekeken als een natuurlijk proces, maar als een ziekte, en deze moet worden tegengegaan met een medicijn (of een andere uitvinding).

"Ik ben ervan overtuigd dat het niet alleen mogelijk is, maar dat we het kunnen," zegt Olshansky. "En we zullen het kosten wat kost nastreven."