Is Harry Potter de Jezus van een nieuwe generatie?

Als kind maakte ik me bijna ziekelijk veel zorgen om mijn ouders. Als ze een avondje uit gingen, zat ik rechtop in bed tot ik het knisperen van de wielen hoorde op de oprit, het gekraak van de garagedeur, het rinkelen van de sleutels bij de voordeur. Ik had het idee dat de oppas elk moment kon binnenkomen met het nieuws dat mijn ouders een dodelijk ongeluk hadden gehad. Om mezelf af te leiden van de blinde paniek, las ik Harry Potter tot de boeken uit elkaar vielen. Het was het enige wat me kon kalmeren.

Het levensverhaal van Harry was een manifestatie van al mijn grootste angsten — hij was een wees, een achterblijver. Hij leerde me moedig te zijn onder het vooruitzicht van een onzekere toekomst. Door Harry Potter leerde ik omgaan met mijn angstige nachten, mijn eerste gebroken hart, het overlijden van mijn beide grootvaders en de plotselinge dood van een goede schoolvriend.

Nu ik ouder ben, heb ik me gerealiseerd dat de rust en vrede die ik tussen de pagina's vind, ergens tussen het seculiere en het heilige in zit. En daarin ben ik niet alleen. Sinds de eerste publicatie in 1997 zijn er zo'n 500 miljoen exemplaren verkocht, en dat plaatst de Harry Potter-serie nummer vijf op de lijst van de populairste boeken ooit – slechts een paar plekken lager dan daadwerkelijk heilige boeken als de Koran (nr. 1) en de King James Bible (nr. 2).

Uit een onderzoek uit 2012 door het Pew Research Centre kwam naar voren dat bijna één op de drie millennials niet religieus geaffilieerd is, maar dat betekent niet dat we een compleet ongelovige generatie zijn. Hetzelfde onderzoek toonde ook aan dat we zeer spiritueel zijn, maar het moeilijk vinden om aansluiting te vinden bij de traditionele religies en teksten die in het verleden gebruikt zijn om onze seksualiteit, autonomie en vrijheid teniet te doen. En dat is precies wat Harry Potter zo aantrekkelijk maakt, zegt Casper ter Kuile, die theologie studeerde aan het seminarium van Harvard en de co-host is van Harry Potter and the Sacred Text, een podcast waarin de Harry Potter-boeken worden onderzocht alsof het heilige geschriften zijn.

Toen Ter Kuile op het seminarium zat, herlas hij Harry Potter voor de eerste keer sinds hij nog een tiener was, en was erg verrast door hoe religieus het was. "Ik realiseerde me dat alle thema's die we in een bijbelse context op school hebben behandeld, terugkwamen in de boeken," zegt hij. "Ik kende de personages al, en was gek op het verhaal, maar ik vertrouwde het op een andere manier, omdat het in het verleden nooit gebruikt was om me te schaden."

De andere host van de podcast is Vanessa Zoltan, een humanistische assistent-kapelaan aan de Harvard Universiteit en de Humanist Hub in Cambridge. Ze geeft lezingen over het lezen van Jane Eyre als heilige tekst, wat de aanleiding was voor het beginnen van de podcast. (Casper was aanwezig bij een van haar lezingen, en ze besloten hetzelfde te doen met Harry Potter vanwege de status van het boek als een hoeksteen van de moderne cultuur.) Tijdens de uitzending interpreteren de twee elke week Harry Potter door een religieuze lens. Elke aflevering gaat samen met een hoofdstuk, en elk hoofdstuk heeft een thema, zoals jaloezie, angst of onschuld.

Zoltan en Ter Kuile gebruiken eeuwenoude spirituele praktijken zoals de christelijke traditie van Lectio Divina en de joodse leer van Havruta om een diepere betekenis te zoeken achter de verhalen. Harry Potter and the Sacred Text heeft een snaar geraakt bij Harry Potter-fans, doordat hun bijna-religieuze obsessie met de boeken gerechtvaardigd wordt door echte theologen. De podcast is een blijvertje in de top 40 van de iTunes Religions and Spirituality Chart, en heeft meerdere keren op de eerste en tweede plaats in de lijst gestaan.

De luisteraars van de show hebben alle denkbare (religieuze) achtergronden. Onder hen zijn katholieken, wedergeboren baptisten, rabbijnen en priesters, seculiere atheïsten en leraren die de podcasts gebruiken als een voorbeeld van close-reading. Ongeacht hun achtergrond, zegt Ter Kuile, hebben de meesten troost uit de boeken geput in moeilijke tijden.

"Het is opmerkelijk hoeveel luisteraars we hebben die een ouder hebben verloren toen ze jong waren, of die heel zware dingen hebben meegemaakt," zegt Ter Kuile. "Nadien richtten ze zich tot Harry Potter, en dat maakt de boeken zo belangrijk voor hen. Het was een reddingsboei in zwaar weer."

"Harry Potter leert je om moedig te zijn, hoe je op moet komen voor mensen die zwakker zijn, leert hoe we van onze familie moeten houden ook al zijn ze moeilijk, en hoe te vergeven," vertelt Ter Kuile. "Dit zijn veelvoorkomende thema's bij veel religieuze tradities."

Een van de basisprincipes waarmee de twee aan de podcast begonnen, zegt Ter Kuile, was de vraag wat een boek precies heilig maakt. De bijbel is bijvoorbeeld niet een heilig geschrift omdat het uit de hemel neerdaalde, zo gelooft Ter Kuile, maar omdat een gemeenschap van mensen door de eeuwen heen het als leidraad heeft gebruikt en nauwgezet bestudeerd. Ze namen het als de grote waarheid aan, probeerden het te interpreteren vanuit vele perspectieven en brachten in kaart hoe het overeenkwam met de huidige werkelijkheid. Harry Potter is een heilig geschrift aan het worden om dezelfde redenen — al bijna twintig jaar is er een internationale, toegewijde gemeenschap die de boeken zorgvuldig ontleed en verspreid.

"Dat gebeurt op zo'n grote schaal en met zo'n intensiteit, dat het heel normaal is dat men zich meer verbonden voelt met Harry Potter dan met een ander boek," zegt Ter Kuile. "Het speelt een rol bij identiteitsvorming. Het betekent opeens iets wanneer je zegt dat je bij Zwadderich hoort, op dezelfde manier wanneer je zegt dat je een gereformeerde jood bent. We hebben een algemene interpretatie gevormd."

"Het veranderende landschap van religieuze affiliatie maakt dit moment in de geschiedenis uitermate geschikt voor het vinden van nieuwe manieren om geloof te belijden. Een primaire affiliatie met een singuliere religieuze identiteit (bijvoorbeeld methodist, katholiek, joods) is steeds minder relevant," zegt Ter Kuile. "Maar men is nog steeds naarstig op zoek naar duiding, en manieren om verbintenis te voelen. Het universum van Harry Potter voldoet hieraan voor veel mensen, en wat we leren met de podcast is dat er daarin nog erg veel ruimte is om te groeien."

Hoewel Ter Kuile het niet direct ziet gebeuren dat er Harry Potter-kerken zullen ontstaan, bieden Harry Potter-meetups al aan veel mensen steun en troost. Ter Kuile denkt dat bezoekjes aan plekken zoals Harry Potter-themapretparken en congressen als ComicCon ook een vorm van verering zijn. Deze plekken zijn nu misschien nog niet moderne bedevaartsoorden, maar religies ontwikkelen zich immers niet met de snelheid van een Gouden Snaai.