De Ilias-voorleesmarathon was een oefening in literair lijden

Samen met een paar vrienden schrijf ik af en toe dingen over boeken voor De Gebroken Rug. De oprichter, Henk Bovekerk, had een tijdje terug een idee: het leek hem leuk om de Ilias, het episch heldendicht van Homerus, in één ruk voor te laten lezen, door verschillende mensen. Ik vond het een geinig idee en zei dat hij me voor een half uurtje lezen kon inboeken. Hoe kon het dan gebeuren dat ik de volledige negentien uur die het project duurde aanwezig was? En hoe verschrikkelijk was die fout? Laat me je dat van uur tot uur uitleggen.

Vol kater en slaap en blijdschap van een verjaardagsfeest de avond ervoor stappen we binnen bij de Straatschouwburg, het zaaltje aan de Oudegracht in Utrecht waar het voorleesfestijn plaatsvindt. Ik help Henk en mede-initiatiefnemer Danae opbouwen, omdat ik toch in Utrecht was blijven slapen. Met Herculiaanse kracht tillen we banken de trap af, stellen we stoelen op. Daarna eten we tzatziki. Het is gezellig, op zo'n brakke manier.

Na het opbouwen zitten we met een klein beetje spanning in het lijf klaar voor de eerste lezer. Die komt, en begint met het eerste hoofdstuk. Hij spreekt Zeus uit als neus met een z, en Odysseus op z'n Engels: Odyssius. Moet je daar over kniezen? Nee. We lezen een belangrijk boek, en dat is goed.

De tweede lezer was de gedistingeerde docent klassieke talen van Danae. Hij las het tweede hoofdstuk voor, waarin alle relevante strijders en actoren in het boek worden geïntroduceerd. Heel veel Griekse namen. Hij murdert zijn voorleessessie met verve. Ik schenk mijn vierde koffie in.

Ik denk aan de film Troy, en hoeveel sneller het verhaal van de Ilias tot je komt als je daarbij Brad Pitt mannen aan stukken ziet snijden. Wat er tot nu toe gebeurd is: Agamemnon heeft ruzie gemaakt met Achilles. Het werk van Homerus staat vol met waanzinnige vergelijkingen, die niet ontoevallig 'Homerische vergelijkingen' worden genoemd. Neem bijvoorbeeld deze zinnen:

'Zijn uitgebalanceerde schild in handen
kwam Hektor in de voorste linies lopen.
Zoals de Hondsster die verderf verraadt
Van achter wolken schitterend verschijnt
En dan weer wegduikt in de donkere nevels –
Zo kwam daar Hektor altijd weer tevoorschijn,
Nu eens bevelend in de eerste linies,
Dan in de achterhoede. Brons gaf glans
Aan heel zijn lichaam, als de bliksemschicht
Van Vader Zeus die met de aegis zwaait.'

Het is prettig om naar te luisteren. Nog wel.

Een man die bij een filmhuis werkt vertelt bij een sigaartje buiten dat hij het zo schitterend vindt dat de tekst van de Ilias op deze manier tot leven komt. Henk en ik knikken enthousiast. Ja, het is goed wat we doen. "In Antwerpen hebben ze laatst ook zo'n marathon gedaan," zegt de man dan. "Alleen deden ze het daar in vijf avonden, in plaats van in één ruk." Ons enthousiasme bekoelt.

Van de in totaal 699 pagina's tellende vertaling zijn we ongeveer een duimbreedte op weg. De kolere. De mensen die nu voorlezen proberen er een performance te maken. Mijn kater werpt een blokkade op tussen hun voorleesbeurt en mijn vermogen tot waardering. Leuk dat je om de paar zinnen de zaal inkijkt G, maar LEES ALSJEBLIEFT DE FUCK DOOR.

Waar zijn we? Achilles heeft zich afgezonderd van de strijd, omdat Agamemnon zijn meisje, die onderdeel was van een oorlogsbuit bij een eerdere expeditie, uit zijn kamp heeft geroofd. Ik vraag me af of in de tijd van Homerus 'verkrachting' een betekenisvolle term was. Het is inmiddels opgevallen dat het Homerisch taalgebruik nogal vol van herhaling is. Zo wordt steevast gesproken van 'Hera, met de koeienogen', 'Achilles, met de vlugge voeten', 'Zeus, die met de aegis zwaait'. "Dat was een handigheid voor vroeger, toen mensen dit hele verhaal uit hun hoofd moesten kennen", legt Henk uit, die hiervoor gestudeerd heeft. Prettig aan het verhaal is dat het geweld grafisch en gruwelijk is. Speren verdwijnen in lichamen en daarbij wordt precies aangegeven als een lans in het voorhoofd, of bijvoorbeeld net naast iemands tepel de huid doorboort. Daar staat tegenover dat dezelfde mate van detail wordt gebruikt om de wapenrusting zelf te beschrijven. Een strijder heeft een schild met tien lagen koeienhuid, gemaakt door een smid in Mycene, die zestien kinderen verwekte bij een slavin, en die ook een laag brons over de tien lagen koeienhuid heeft gelegd, en het geheel heeft afgewerkt met een mooie zilveren knop.

Vrijwilligers brengen soep en eten. Ik wil ze knuffelen.

Ik lees zelf voor. Ik doe mijn best het spannend te houden, maar na tien bladzijden ben ik door mijn trucs heen (harder en zachter praten, een gek gezicht trekken bij ellenlange vergelijkingen, mijn rollende Zeeuwse R inzetten voor komisch effect). Daarna moet ik er nog tien.

De vriendin van Henk is gearriveerd. Het was haar verjaardag, die we de avond ervoor vierden, en ze is er niet goed aan toe. Ze is bleek, trillerig en vertoont ook andere kenmerken van een kater. "Het ruikt een beetje gek in het zaaltje, Jan," zegt ze. "Haha, oja," zeg ik met holle, holle ogen. "Is het leuk?" vraagt ze. "Het is een oefening in doorzetten," zeg ik, "en verder is iedereen heel stil, dus echt party is het natuurlijk ook niet." Ze knikt. "Jullie hebben een speciaal soort hel gecreëerd", zegt ze. Ik begin me serieus af te vragen wat ik hier nog doe: de door een kater veroorzaakte saamhorigheid is al uren geleden beginnen te eroderen. Dan herinner ik me dat ik van excessen geniet. En dit is vreselijk excessief. Ik besluit hoe dan ook tot het einde te blijven.

Er komen meer en meer vrienden en bekenden, met wie we bier drinken en fluisterend doen alsof we nog naar de tekst luisteren.

Ik begin een beetje dronken te worden. Het is prettig zo.

Vrienden beginnen weg te gaan. Borges heeft een verhaal geschreven over de directeur van een Duits concentratiekamp. Die directeur beschrijft hoe hij een joodse dichter tot waanzin drijft door middel van herhaling. Hij kiest de kaart van Hongarije uit als onderwerp van herhaling. Na twee jaar lukt het de dichter zelfmoord te plegen, schrijft Borges. Daar denk ik aan.

Een nieuwe ster begint voor te lezen. Hij drinkt een halve fles ouzo leeg tijdens zijn sessie, maar wat een beurt, wat een beurt. Hij brengt de tekst opnieuw tot leven met zijn tempo, zijn meeslepende dracht, de fonkeling van humor in zijn ogen. Zo was het in de Oudheid denk ik, terwijl ik mijn bier drink. Zo houd ik het vol, denk ik.

Ik doe wat minidutjes, Grieken moorden elkaar uit. Een aantekening in mijn telefoon: 'het leven als gruwelijke slurf van vlees, bloed en stront'. Henk begint steeds wilder voor zich uit te kijken en zakt af en toe weg. Om vijf uur 's ochtends ontwaakt hij met een gewelddadige ruk uit zijn sluimer, staat hij op en zegt woest dat hij echt moet gaan slapen. Danae kijkt paniekerig rond terwijl iemand voordraagt over de dood van Hektor.

Een paar dronkenlappen komen binnen. Bij het bier halen probeer ik gesprekken te hebben met mensen, maar een peilloze leegte blokkeert werkelijk contact. Dit is een zestien uur durende expressie van zelfhaat aan het worden.

Mensen liggen in ellendige hoopjes over elkaar heen te stinken. Dan begint Danae aan het laatste hoofdstuk. Ze leest snel en precies, en als ze klaar is, is het zeven uur. Ik schreeuw het uit van opluchting.

Later hoorde ik van mensen die er even waren dat ze het heel leuk hadden gevonden. Nog later zal ik er waarschijnlijk om lachen, maar dan wel met de lach die in psychiatrische oorden weerklinkt.