Dit is een artikel over de ama: vrouwelijke Japanse parelduiksters

Nina Poppe is een Duitse fotograaf en ook curator van Ama, een van de beste fotoboeken van 2011. De beelden vertellen het verhaal van hedendaagse Japanse vrouwelijke parelduikers, ook wel de ama. Deze vrouwen verdienen de kost door naar abalone te duiken, een slijmerige zeeslak die parels maakt. Deze Japanse traditie is zo’n tweeduizend jaar oud. Ook vandaag duikt de ama nog op de ouderwetse manier: zonder uitrusting en slechts op het uithoudingsvermogen van de longen. De Japanners denken dat de meerderheid van de ama vrouw is vanwege het lichaamsverschil tussen mannen en vrouwen: vrouwelijke vetten zijn anders over het lichaam verdeeld dan bij mannen, wat vrouwen ervan verzekert dat ze langer warm kunnen blijven onder water. Ama is een uitstervend vak; de meeste duikers zijn rond de zestig, sommigen zelfs boven de tachtig. Nina besloot deze vrouwen te fotograferen voordat het te laat was, voordat er geen duikende ama meer is en de enige herinnering aan deze vrouwelijke duikers Kissy Suzuki is, uit de Bond-film You Only Live Twice.

Ik besloot Nina te bellen en hierover te praten.

VICE: Hoe lang heb je erover gedaan om dit boek te schieten?

Nina Poppe: In 2010 ben ik twee keer naar Japan gegaan. Eerst in mei en toen weer in augustus en september. Op m’n tweede reis ben ik twee weken met de ama op het eiland Ise-Shima geweest.

Was het moeilijk hun gemeenschap binnen te komen? Hoe ben je over de taalbarrière heengekomen?

De taal was inderdaad een groot probleem. Ik spreek geen Japans. Ik had altijd een klein boekje met wat basiszinnen erin bij me. Wie ik ben, wat ik aan het doen ben, wat ik van ze wil… het voelde erg vreemd. Niemand spreekt Engels op dat eiland. Het was alsof iemand m’n tong eruit had getrokken. Ik was een vreemdeling met blond haar en blauwe ogen. Ik voelde het altijd overal en dat was erg vermoeiend. Iedereen staarde me aan, maar op een vriendschappelijke en nieuwsgierige manier. Na twee weken rende ik weg van dat eiland omdat m’n behoefte om te communiceren zo groot was. Het goeie daaraan is wel dat al je zintuigen op scherp staan als je niet kunt communiceren. Het hielp ook veel dat ik een vrouw was, denk ik. De ama waren erg open en vriendelijk. Ik denk niet dat ze snapten wat ik daar deed, maar ze lieten me evengoed op de boten en in hun hutjes. Ze waren erg moederlijk.

Op welke leeftijd beginnen ze met duiken? Hoe diep gaan ze?

De meesten beginnen vroeg, als tieners. Ze duiken dertig meter diep zonder uitrusting. Ze duiken op vaste tijden, twee keer per dag, en precies anderhalf uur. Ze zijn steeds ongeveer twee minuten onder water en gaan iets van zestig keer naar beneden. De frequentie maakt het zo moeilijk.

Maar de meeste van de vrouwen in je boek zijn bejaard. Hoe komt dat?
De traditie sterft uit omdat de jonge vrouwen dit niet willen doen. Het werk is gewoon niet meer zo aantrekkelijk omdat je er niet meer zoveel mee verdient als veertig jaar geleden. Ook past het beeld dat mensen hebben van ama niet bij het moderne Japan.

De Bajau van Zuidoost-Azië staan erom bekend dat ze lichamelijk aan hun maritieme omgeving zijn aangepast, zodat ze beter onder water kunnen zien en langer kunnen duiken. Ze hebben geen kieuwen ofzo, maar nog steeds is het fascinerend. Hebben de ama ook zoiets?
Ik denk dat de aanpassingen komen door het trainen van je longen, want dit doen ze al heel lang. Ook praten ze hard—door het duiken is hun gehoor achteruit gegaan en ze moeten ook over het water harder naar elkaar schreeuwen. Voor mij voelden ze wel een beetje als zeewezens. Ze kunnen niet zonder de zee en ze hebben een soort tweede thuis van de onderwaterwereld gemaakt.

Waarom heb je ervoor gekozen om geen onderwaterfotografie aan de serie toe te voegen? Heb je helemaal geen onderwaterfoto’s gemaakt?
Ik ben wel onder water geweest, maar ik heb daar geen foto’s gemaakt. Ik wilde dat het over de vrouwen en hun gemeenschap ging. Niet over het werk dat ze doen. Ook dacht ik dat het dan misschien te veel een attractie zou worden. En nu is de onderwaterwereld iets waar je je fantasie voor moet gebruiken, dat vind ik ook wel leuk. Aan de andere kant heb ik de onderwaterfoto van Fosco Maraini, uit de jaren ’60, in m’n boek geplaatst. Ik vond die zo ongelofelijk mooi dat ik daar niet eens mee wilde concurreren.

Er komen ook geen mannen in voor, wat denk ik gerechtvaardigd is. Ama betekent letterlijk ‘vrouwen van de zee’, en dit boek is een getuigenis van hun leven, maar welke rol spelen de mannen in de gemeenschap?
Ik wilde een wereld maken waar mannen geen rol hebben. Ik wilde me richten op de vrouwen. Dit is een vrouwelijke traditie die al tweeduizend jaar bestaat. Er zijn maar een paar mannen die dit nog doen. In het verleden leefden ze waarschijnlijk in een matriarchie, omdat ze zoveel geld verdienden dat ze geen mannen nodig hadden. Ook waren de meeste mannen vissers en meestal op zee, dus waren ze vaak op zichzelf aangewezen.

Het uithoudingsvermogen van deze vrouwen is indrukwekkend. In een korte documentaire die ik heb gezien was een van die vrouwen 92, en nog steeds aan het duiken! Hoe kunnen ze dat in godsnaam nog op die leeftijd?

Ik weet het niet zeker. Ik denk dat de sterke gemeenschap een grote rol speelt. Ik moest denken aan de oude mensen in onze gemeenschap en de meesten hebben geen rol meer te spelen. Ze hebben niets te doen en dat is wat ze oud maakt. Ik vond het erg indrukwekkend dat die oude mensen nog steeds zo’n grote rol in de gemeenschap spelen. En de beweging en het voedsel dat ze eten houdt ze waarschijnlijk ook gezond.

Vertel me eens over de ama’s isobue*, of de zeefluit. Is dit iets dat ze eeuwen hebben geoefend of is het een recentere ontwikkeling? Het klinkt een beetje als hyperventileren op hoge tonen, vind je niet?

Ik denk dat ze dit geluid altijd al hebben gemaakt. Het geluid is beroemd in Japan en staat voor de pijn van het beroep.

Je foto’s geven een fantastisch inzicht in hun levens. Ze lijken trots op hun traditie. Maar komen ze goed aan de kost? Abalone is een specialiteit in Japan, toch? Maar halen ze de aantallen die ze echt nodig hebben om hiervan te profiteren, of verpest de opwarming van de aarde of een andere kracht hun inkomsten?

In het verleden hebben ze er veel geld mee verdiend. Ze konden makkelijk hun familie voeren met de vangst van abalone. Tegenwoordig worden er goedkopere abalones uit Australië geïmporteerd, en ik hoor dat er ook minder abalone is vanwege de vervuiling van de zee. Maar de overheid heeft bepaalde regels ingesteld om de overbevissing van abalone tegen te gaan. Ze mogen bijvoorbeeld alleen op de oude manier abalone vangen. Zo proberen ze ook de prijs hoog te houden.

Je maakt ook documentaires. Klopt het dat je er een over de ama maakt? Denk je dat je door deze gemeenschap te filmen met ze kunt communiceren op een manier waarop dat niet via stilstaande beelden kan?

Je hebt gelijk, ik maak ook een documentaire. Maar tot nu toe heb ik daar nog geen subsidie voor kunnen krijgen. Natuurlijk is er nog een andere laag wanneer je een film maakt. Er is een groot verschil met fotografie. Maar de documentaire die ik wil maken moet niet alles uitleggen. Ik wil op een zelfde soort manier te werk gaan als bij m’n fotografie. Het zal een experimentele documentaire worden, zonder interviews. Meer observerend, op een fotografische manier.

Het design van het boek zelf is best verfijnd. Het is een voorwerp met simpele schoonheid, erg Japans. Heb je het zelf ontworpen of heeft iemand een belangrijke rol in het ontwerp gespeeld?

Ik heb het samen met een vriend van mij gemaakt.

Is je talent voor het ontwerpen van boeken geïnspireerd door je werk voor boekenwinkel Schaden?

Nadat ik negen jaar met Schaden had gewerkt had ik zoveel boeken gezien; honderden fantastische boeken, nog veel meer saaie boeken en een paar boeken die me echt hebben geraakt en geïnspireerd. De laatste jaren is het aantal fotoboeken erg toegenomen. Soms denk ik daarom dat we niet nog meer boeken nodig hebben, omdat alles toch al is gedaan. Maar dit boek wilde ik echt maken. Ik wilde het echt goed en speciaal maken en geen compromissen sluiten. Ik zette mezelf onder druk omdat ik wist dat, als het niet goed genoeg zou zijn, het geen bestaansrecht zou hebben en ook dat het niet zou verkopen. En je maakt er natuurlijk een boek van omdat je wilt dat mensen ernaar kijken. Het boek moet als object ook functioneren

Ama door Nina Poppe is gepubliceerd door Kehrer Verlag, in 2011.
*No isobue is het hoge fluitgeluid dat de ama maakt als ze weer bovenkomt. Het is het gevolg van hun ademhalingstechnieken. Voor de Japanners is deze melancholische fluit het symbool van het amaberoep.

De opening van de tentoonstelling van Nina Poppe is 10 mei om 17.30 in Foam. Het werk van Nina Poppe is van 11 mei tot 27 juni te zien in FOAM in Amsterdam.