Scarface, de Shower Posse en sluipmoordenaars: de gangsterbazen die de internationale drugshandel runnen

In de stad Nuevo Laredo in Mexico zit een 23-jarige jongen in de gevangenis die de bijnaam Montana heeft. In zijn cel heeft hij een poster van Al Pacino hangen. Maar Montana is niet zomaar een Scarface-wannabe. Volgens journalist Ioan Grillo pleegde hij zijn eerste moord toen hij dertien was, en vermoordde hij in het decennium daarna meer dan dertig mensen voor de bende Mara Salvatrucha voordat hij in de bak belandde. Montana is niet de enige hedendaagse crimineel in Zuid-Amerika die het leven van beruchte gangsters imiteert.

In zijn nieuwe boek Gangster Warlords: Drug Dollars, Killing Fields, and The New Politics of Latin America, laat Grillo zien dat bendeleden zoals Montana, maar ook andere kartelleiders, huurmoordenaars, en belangrijke leden van criminele organisaties in alle delen van Latijns-Amerika en de Caraïben voorkomen – niet alleen in Mexico. Van de Shower Posse in Jamaica en het Comando Vermelho syndicaat in Brazilië tot de uit de hand gelopen bendes in Centraal-Amerika; er is veel bewijs dat dit soort gigantische criminele netwerken over de hele wereld steeds machtiger worden. Deze kartels en gangs worden geleid door een modern soort crimineel die Grillo beschrijft als "gedeeltelijk CEO, gedeeltelijk terrorist en gedeeltelijk rockster" – gewelddadige Pablo Escobar-types, waarbij de schurken uit Hollywoodfilms verbleken.

Om zijn boek te kunnen schrijven, ging Grillo naar de Zuid-Amerikaanse steden waar bendes, kartels en de politie tegenover elkaar staan en elkaar bij bosjes afmaken (ook burgers worden daarbij niet ontzien). De Britse journalist interviewde voormalige Sicarios, de nietsontziende en goed getrainde moordenaars van de kartels, in Mexicaanse gevangenissen, reed mee met de zwaarbewapende politie door Venezolaanse sloppenwijken en deed onderzoek naar bazen van criminele organisaties in de sloppenwijken van Rio de Janeiro en in de krottenwijken in Kingston. Tijdens zijn onderzoek kwam Grillo erachter dat er een nieuw soort crimineel is opgestaan: eentje die extreem rijk is, een zwaar bewapende militie achter zich heeft en een eigenwijze houding heeft die er vaak voor zorgt dat er impulsief wordt gehandeld. Voor deze gangsterbazen is het leven een videogame of gangsterfilm geworden waarbij elk cliché van de popcultuur aan bod komt.

Grillo schreef eerder El Narco, waarin hij in kaart brengt hoe Mexicaanse kartels steeds meer macht kregen in de eerste jaren na de eeuwwisseling. In Gangster Warlords gaat hij verder door de behoorlijk grimmige realiteit die zich momenteel ontvouwt vast te leggen. Ik sprak via Skype met Grillo in Mexico-Stad over zijn nieuwe boek, en om inzicht te krijgen in de stand van zaken op het gebied van internationale drugssmokkel en geweld.

Bekijk ook onze documentaire over de bloedige erfenis van Pablo Escobar:

VICE: Je hebt veel geschreven over de drugskartels en het daarbij horende geweld in Mexico, maar wanneer begon je te onderzoeken wat er in omliggende landen gebeurde?
Ioan Grillo: Ik kwam er na vijftien jaar in Mexico achter dat er connecties waren met andere plaatsen. Als je je realiseert dat er vergelijkbare en zelfs ergere situaties zijn op veel plekken in Latijns-Amerika en het Caribische gebied, dan kun je het spoor volgen van Mexicaanse kartels naar gangsters in Honduras tot aan bendes in Colombia. Je kan de wapens volgen die van de Verenigde Staten en Mexico naar het Caribische gebied worden gesmokkeld. Dit soort fysieke connecties zijn te vinden, maar je ziet ook situaties die erg goed met elkaar te vergelijken zijn. Het is geen toeval dat er plotseling kartelgerelateerd geweld in Mexico plaatsvond waarbij 17.000 mensen per jaar omkwamen en er tegelijkertijd in Brazilië en Honduras ook tienduizenden mensen omkwamen bij geweld vanuit de georganiseerde misdaad.

Dat zorgde ervoor dat ik naar het grotere plaatje ging kijken. Ik was al eerder in de sloppenwijken van Colombia geweest en kwam al snel tot de conclusie dat het kartel daar de macht heeft. Hetzelfde vindt plaats in Mexico. Daarna ga je meer parallellen zien. Zo werden in Jamaica de gebieden tussen de verschillende getto's ontruimd. Als je naar Honduras gaat, zie je hetzelfde gebeuren: bendes dwingen mensen om het gebied te verlaten zodat ze bufferzones kunnen creëren tussen hun territoria. Je ziet deze vergelijkingen en begint dan beter te begrijpen wie deze gangsterbazen door heel Latijns-Amerika zijn en wat ze zijn geworden.

Denk je dat veel van deze criminele groepen en gangsterbazen beïnvloed zijn door, of deel zijn van het nalatenschap van Pablo Escobar?
Pablo Escobar en het Medellínkartel hebben een structuur en hiërarchie gecreëerd. In dat opzicht was hij een man die zijn tijd ver vooruit was. Hij kreeg al het cocaïnegeld binnen en verdiende daar meer mee dan jij of ik ons kunnen voorstellen. Pablo domineerde de cocaïnemarkt, maar tegenwoordig is het over het hele continent verspreid en groeit het nog steeds. Brazilië is de grootste markt voor cocaïneconsumptie na de Verenigde Staten. Momenteel staat het land op de eerste plaats qua crackconsumptie. In de favela's van Brazilië verkopen ze drugs vanachter een tafel op straat, alsof ze een marktkraampje runnen. In arme landen met veel jonge mannen zonder arbeidskansen die in een krottenwijk wonen en drugs, vrouwen en geld aangeboden krijgen van kartels, ontstaan snel privélegers, gerekruteerd door kartelleiders.

Bekijk ook onze documentaire over Matthew Heineman, de filmmaker achter Cartel Land:

Wie zijn de beruchtste gangsterbazen waar je het over hebt in je boek?Dudus Coke – ook wel 'de president' genoemd – is een Jamaicaanse drugsbaron die nu vastzit, en hij is daar één van. De reggaeartiest Bunny Wailer heeft een nummer over hem gemaakt dat Don't Touch the President heet. Coke werd gezien als een rockster en een gemeenschapsleider die enorm veel aan liefdadigheidswerk deed. In het nummer zingt Bunny Wailer: "Sometimes out of evil, come the poor good, can't you see the progress in the neighborhood." Volgens mij bedoelt hij dat er uit het kwade drugsgeld iets goeds voortkwam. Maar hij deed natuurlijk niet alleen maar liefdadigheidswerk. Dudus Coke smokkelde enorme hoeveelheden cocaïne het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten in. Hij had vrouwen voor zich werken die de coke in condooms in hun vagina's vervoerden. Er zaten er soms wel dertig tegelijk in een vliegtuig. De politie onderschepte er misschien één of twee, maar de overige 28 of 29 konden gewoon doorlopen.

Een andere drugsbaron die ik beschrijf in mijn boek is Nazario "El Mas Loco" Moreno González, die zowel La Familia Michoacana als het Knights Templarkartel in Mexico leidde. Hij schreef zijn eigen religieuze tekst met de titel Pensamientos, wat zoveel betekent als "mijn gedachten". Hij werd vereerd als een heilige – ver voorbij de status van een rockster. Toen mensen onterecht dachten dat hij dood was, begonnen ze zelfs tot hem te bidden. Hoe kunnen mensen bidden tot een man die crystal meth verhandelt? Ik ben naar de buurt gegaan waar hij vandaan komt. Hij geloofde dat mensen die Coca Cola dronken rijk waren, omdat hij was opgegroeid in armoede en water dronk uit de rivier. Dit was de gast die later de hele regio overnam.

Heb je invloeden uit de popcultuur opgemerkt bij één van deze criminelen?
Ik ben naar een gevangenis in Nuevo Laredo in Mexico geweest waar een gangleider een pooltafel in zijn cel had, en een geluidssysteem voor feestjes. Op zijn muur hing een levensgrote poster van Al Pacino als Scarface. Dit jonge lid van de Mara Salvatrucha had de bijnaam Montana. Het was een jongen van 23 jaar die dertig mensen had vermoord, en begon met moorden toen hij dertien was. Hij beschreef al zijn moorden aan mij en legde de bizarre wereld achter dit extreem gewelddadige leven uit.

In Jamaica worden de criminelen en leiders "dons" genoemd. Ik interviewde een oudere man van de Shower Posse om erachter te komen waarom. Hij vertelde me dat ze zichzelf dons begonnen te noemen toen The Godfather uitkwam, naar Don Corleone.

In Honduras vroeg ik wanneer deze jongens zo gewelddadig waren geworden. Iemand vertelde me dat dit begon toen ze de film Blood in, Blood Out hadden gezien met Spaanse ondertiteling. Al die jonge gangsters kenden de film uit hun hoofd.

Hoe stoppen we al het geweld van bendes en kartels? Ben je tot een oplossing gekomen tijdens je onderzoek?
We kunnen zangers niet verbieden om over drugshandel te zingen of Hollywood tegenhouden om films te maken. Films kijken of naar de muziek luisteren is niet het probleem. De wetshandhaving is een gedeelte van het probleem. De politie en de soldaten maken deel uit van het geweld. Ik wil niet alle schuld op hen schuiven, maar ze zijn eerder deel van het probleem, dan van de oplossing. In Amerika is er veel opschudding over politieagenten die zwarte mensen vermoorden, maar in Latijns-Amerika en de Caraïben vermoordt de politie veel meer mensen dan in de Verenigde Staten.

Wat bedoel je precies?
Ik kom net terug uit Venezuela – de politie daar zou je eens moeten zien. Sommigen hebben berekend dat de politie meer dan duizend mensen heeft vermoord in 2014. In een land van dertig miljoen mensen. In de Verenigde Staten zou dat neerkomen op meer dan tienduizend mensen. In Jamaica is de politie erg agressief en zwaarbewapend – ze lopen met automatische geweren in de getto's. De politie is daar verantwoordelijk voor één op de vier moorden. In Mexico hebben we ongelofelijke dingen gezien, zoals politiecorpsen die samenwerken met de kartels, kidnappingen uitvoeren, en studenten en andere onschuldigen vermoorden. De politie is onderdeel van het probleem. Ze zijn vaak corrupt en verdienen geld aan de criminelen. Ze komen zelfs weg met moord. Maar aan de andere kant, de politie moet ook omgaan met buitenproportioneel geweld en zwaarbewapende criminelen en bendes.

Dus de strijd tussen deze twee is heel erg complex.
Het is een grote puinhoop aan beide kanten. De criminele bazen spelen een bizarre rol in een maatschappij waar ze het hoofd zijn van grote bedrijven en organisaties. Ze vallen de politie aan en gooien granaten naar mensen op pleinen – allemaal van dat soort extreem agressieve daden. Maar ze maken ook deel uit van de popcultuur. We hebben soaps en liedjes die aan ze gewijd zijn. We bekijken deze figuren, willen zien wat zij betekenen voor de maatschappij en kijken toe hoe zij de overheid uitdagen. Het is raar hoe dit zich verhoudt tot – en uitgewerkt wordt in – de popcultuur, vooral nu met al die series als Narcos. We herbeleven de wandaden van Pablo Escobar terwijl dit soort zaken nog steeds gebeuren in de wereld.

Gangster Warlords verschijnt op 19 januari. Bestel het hier alvast en bezoek de website van Grillo voor meer informatie.