Het jaar waarin Ziggy Stardust het universum overnam

Een onderdeel van ouder worden is dat je verschrikkelijk oncool wordt. Je hersenen werken steeds trager, je lichaam raakt langzaam in verval, en je snapt helemaal niks meer van al die troep die jonge mensen tof vinden. Dat is vooral zo in de wereld van de popmuziek, waar relevantie alles is en de gemiddelde leeftijd van de smaakmakers en vernieuwers rond de twaalf jaar ligt.

David Bowie was een uitzondering op die regel. Hij slaagde er niet alleen in om generatie na generatie aan te spreken, maar zijn recentere werk was nog steeds van een ongeëvenaarde kwaliteit die de enigmatische Engelsman vrijwel onaantastbaar maakte.

Toch was Bowie niet altijd bij zo'n groot publiek bekend en geliefd. Hoewel zijn album Hunky Dory toen het in 1971 uitkwam goed werd ontvangen door recensenten, was Bowie nog steeds een relatief cultfiguur toen hij zijn transformatie naar de androgyne buitenaardse rockster Ziggy Stardust bekokstoofde. Het Ziggypersonage was een van de vele stilistische metamorfosen die Bowie in de decennia erna zou ondergaan, en waarvoor hij inspiratie haalde uit bronnen die even divers als onverwacht waren.

In de jaren 1972 en 1973 nam Bowie min of meer de wereld over. Hij ging twee keer op tour, bracht drie albums uit (vier als je Transformer van Lou Reed meetelt, dat geproduceerd werd door Bowie en zijn gitarist Mick Ronson), en sloot een pact met zijn collega-iconoclasten Lou Reed en Iggy Pop.

Muziekfotograaf Mick Rock werkte nauw samen met Bowie in de periode dat hij de overgang maakte van "Starman" naar bonafide ster. Hij ging met Bowie mee op tour en maakte talloze foto's van de artiest.

"David was een fantastisch onderwerp," zegt hij. "Hij was een soort geschenk. Niet iedereen waardeerde het gelijk, maar toen ze het eenmaal doorhadden kwam je met geen mogelijkheid van al die fotografen af."

Mick Rock is nu in de zestig, en is nog zo'n man die erin geslaagd is om cool te blijven ondanks zijn gevorderde leeftijd. Naast zijn werk met Bowie, schoot hij de albumcovers voor Raw Power van Iggy and the Stooges, Transformer van Lou Reed, en Queen II voor Queen – kortom, hij heeft zo ongeveer elke grote naam in de muziekwereld die je kan bedenken gefotografeerd.

Terwijl we door het fotoboek The Rise of David Bowie: 1972–1973 bladerden, wees Rock me op allerlei details – een bandana op de toilettafel hier, Bowie die een harmonica onder een kimono tevoorschijn tovert daar – waarvan het belang alleen duidelijk is voor degenen die erbij waren.

"De meeste van deze foto's verdwenen toen gewoon in een doos," zei Rock over de verzameling. "Niemand dacht er toen aan om ze te publiceren. Wat toen wegwerpbeelden leken zijn nu iconische foto's geworden."

VICE: Toen Bowie voor het eerst als Ziggy Stardust optrad, realiseerden mensen zich toen meteen dat het rock-'n-roll zou veranderen?
Mick Rock: Ik denk niet dat het zo direct was. Toen ik Bowie voor het eerst ontmoette, was het album Ziggy Stardust nog niet uit. Ik was fan van Hunky Dory, wat toen net een beetje positieve recensies begon te krijgen. Die groei ging eigenlijk heel natuurlijk. Hij had wel een aanhang, maar die was redelijk klein. Het waren een paar honderd mensen. Toen die beroemde gitaarpijpfoto genomen werd, waren er duizend mensen bij de Oxford Town Hall. Het was een dag of twee nadat Ziggy Stardust uit was gekomen, en hij had nog nooit voor zo'n groot publiek gespeeld. Op dat moment stond de wereld niet echt te springen om hem te fotograferen.

Je ziet aan de blik op het gezicht van Mick wanneer Bowie aan z'n gitaar likt hoe onverwacht dat moment was.
Dat David in de gitaar beet was opzettelijk, maar het lag aan de manier waarop Mick met zijn gitaar zwaaide dat Bowie op zijn knieën belandde. Maar zodra hij wist dat het een effect creëerde, was het net als Jimi Hendrix die zijn gitaar in de fik stak of Pete Townshend die zijn gitaar stuksloeg. Maar met een seksueel tintje, natuurlijk.

Dit was slechts een paar jaar nadat homoseksualiteit in Groot-Brittannië legaal werd verklaard.
Ja, net! Hij maakte daar gebruik van. David had de ballen om zich te kleden zoals hij dat deed. Het was niet zoals nu. Het idee van homoseksualiteit deed het bloed van veel mensen koken. Ziggy had een vrouwelijkheid, maar het was geen drag. Er zat een ruimte-element aan. Hij werd ook beïnvloed door het Japanse Kabukitheater, waar alle vrouwelijke rollen werden gespeeld door mannen.

Ik denk dat Bowie een periode van vijftien jaar had die vruchtbaarder was dan elke andere muzikant ooit heeft gehad.
Hij revolutioneerde niet alleen de muziek – dat deed hij in samenwerking met Lou en Iggy – maar ook de cultuur. The Velvet Underground en The Stooges hadden geen succes. In het geval van Lou dacht zijn platenmaatschappij eraan om hem te laten vallen. Hij had maar één album, waarvan er ongeveer dertigduizend platen verkocht waren – het zag er niet goed uit. Iggy had met zijn eerste twee Stoogesplaten, zelfs Raw Power, niet echt veel succes. Hij heeft eens gezegd dat hij ze drie maanden nadat ze waren uitgebracht in de vijftigcentbak van een platenzaak had gevonden.

Hoe zag de creatieve band tussen Bowie, Iggy en Lou Reed eruit?
David produceerde Transformer, samen met Mick Ronson, en dat veranderde het leven van Lou compleet. Hij gaf een positief aspect aan hun carrière. Met Iggy duurde het een paar jaar langer. Iggy zat in het gekkenhuis en David wist hem te redden.

Hij produceerde Raw Power niet – als je kijkt naar de oorspronkelijke uitgave zie je dat niemand credits krijgt voor de productie. Het werd op een vrij anarchistische manier in elkaar gezet. Tegenwoordig staat er "geproduceerd door Iggy Pop" op. Maar de productie…

Het was rauw.
Ja!

Jij maakte de foto voor de hoes.
En voor Transformer.

Het zijn vergelijkbare foto's.
Ze staan allebei op het podium en ze zijn op een rustig moment gemaakt. Zowel Iggy als Lou kijken weg en zijn eigenlijk heel statisch. Maar goed, ik maakte ze gewoon, en het werden toevallig de covers. Je moet niet vergeten dat David niet zo'n grote hit op het moment was, en ik ook niet. En niemand gaf ook om Iggy of Lou. David had Mott the Hoople gered. Hij schreef All the Young Dudes voor hen. Hij was goed in dat soort reddingen. Zijn eigen carrière ging verder, en hij speelde een beetje moedertje. Hij was erg aardig.

Hoe vaak had hij slechte ideeën? Als je terugkijkt op zijn carrière, lijkt het alsof hij alleen maar briljante dingen deed.
Je zou kunnen zeggen dat zijn eerste album niet zo goed was, maar dat was in 1967, en het was niet eens echt een slecht album. Het was gewoon nog niet wat David zou worden.

Wat vond Bowie eigenlijk van zichzelf?
Hij was zelfverzekerd en heel ambitieus. Dat zei hij ook gewoon. De hippiebeweging was een beetje verdwenen, maar je had er nog steeds veel in 1972. Dat hij zo open was over zijn ambities was heel ongebruikelijk.

Bowie heeft het idee van wat een popmuzikant is en wat hij doet wel veel breder gemaakt.
Hij deed het op zijn eigen manier, net zoals Iggy en Lou. David was sowieso anders in alles wat hij deed. Zijn referenties en invloeden waren veel breder, of het nou ging om Kabuki, de beroemde mimespeler Marcel Marceau, of 2001: a Space Odyssey. Hij zoog al die dingen op en mengde het allemaal door elkaar. Zelfs in zijn muziek kon je allerlei invloeden en stijlen terug horen. Terwijl je bij Lou en Iggy niet echt iets kon vinden van voor hun tijd dat hetzelfde klonk. David had een neus voor genialiteit en originaliteit. Als je hem iets liet zien dat hij leuk vond, dook hij er meteen op. In de twintig maanden waarin ik hem fotografeerde droeg hij denk ik wel 74 verschillende outfits. Dat was nogal ongewoon in die tijd. Daarna begon zijn make-up steeds buitenissiger te worden. Er was een gast die Pierre Laroche heette en die af en toe speciale make-updesigns voor hem ontwierp, zoals die grote gouden vlek en de Life on Mars-make-up. Hij maakte ook die bliksemschicht [op de albumcover van AladdinSane], ik geloof op basis van instructies van Bowie.

Heeft Bowie weleens iets gedaan waar je raar van stond te kijken?
Ik was best progressief en niet zo snel van m'n stuk gebracht. Maar op een ochtend tijdens de Amerikaanse tour had hij zijn wenkbrauwen afgeschoren. Toen had ik wel zoiets van: "Er is iets anders aan je… Hij is helemaal gek geworden! Hij heeft zijn wenkbrauwen weggeschoren." David was een fijn persoon om mee om te gaan. Hij was nooit humeurig, in tegenstelling tot Lou, die altijd chagrijnig was. David was het tegenovergestelde. Ik zag hem en Lou altijd als twee kanten van dezelfde medaille. David was licht en stralend in Londen, Lou was donker en down in New York.

Lou en Iggy kwamen op me over als zelfdestructief, maar David niet. Hij was ontzettend positief, wat Lou en Iggy ook wel aansprak. Zij hadden carrières die niet echt ergens heen gingen, en dan kwamen ze naar Londen en was daar de charmante en vrolijke David. Zij waren allebei niet goed in 'charmant' en 'vrolijk'.

Maar Bowie had ook een mysterieuze kant.
Hij was tot op het laatste moment erg actief. Ik zie hem graag als de Greta Garbo van de rock-'n-roll. Maar Greta stopte op een gegeven moment, en David ging door. Hij maakte tot het laatste moment albums. Voor iemand die zoveel aandacht heeft gekregen, kon hij zo verdwijnen. Het is niet dat hij ergens opgesloten zat, maar hij deed wat hij wilde. Dat was onderdeel van zijn genialiteit – wanneer hij wilde dat je hem zag, zag je hem. Wanneer hij dat niet wilde, zag je hem niet.

Ik denk dat er een bepaalde vrijheid met die macht komt.
Ja, het werkte goed voor hem. Zijn pr-afdeling vertelde me dat ze min of meer betaald werden om geen commentaar te geven op roddels die de ronde deden. Ze kregen betaald om niks te zeggen.

Denk je dat er iemand is die een moderne Bowie zou kunnen zijn?
Ik denk dat het moeilijk is om zelfs maar in de buurt te komen van deze figuren. Een van de redenen is dat er nu zoveel informatie is. Er is niet meer zoiets als de underground. Dat gold wel voor de jaren van Lou, Iggy en David, toen er meer tijd was om de spanning en verwachtingen rondom een album op te bouwen. Het kostte veel tijd om meer informatie over een album te krijgen. Wat je niet weet wekt meer nieuwsgierigheid op dan wat je wel weet. Mensen stelden zich van alles voor en fantaseerden er op los. Er was iets aan de combinatie van David, Lou en Iggy dat een gigantische invloed op de muziekcultuur heeft gehad. De zomer van 1972, dat was het moment waar het allemaal om draaide.

Op welke foto's ben je het trotst?
Ik denk dat "trots" het verkeerde woord is. Het is David. Hij was een geweldig karakter en een geweldig persoon. Ik geef mezelf geen schouderklopjes. Ik denk alleen maar: man, man, man, wat een prachtig mens.