Eenzame twintigers vertellen over hoe ze de feestdagen doorkomen

Iedereen is weleens eenzaam. Maar wanneer je dat echt langdurig bent, is het andere koek. Bijna 9 procent van de jongeren tussen de 19 en 34 jaar zegt zichzelf 'ernstig eenzaam' te voelen. Zij voelen zich niet alleen vaak ongelukkig, maar moeten ook dealen met een sociaal stigma: eenzame mensen worden nog geregeld als minder geschikte vriend gezien door niet-eenzame mensen, en daarom ook anders behandeld - waardoor eenzame jongeren zich weer minder geneigd voelen om nieuwe contacten te leggen.

Er bestaan verschillende soorten eenzaamheid. Wie vooral de intieme band met één persoon mist, is bijvoorbeeld emotioneel eenzaam, maar gaat het meer om een algemener gebrek aan sociale contacten, dan heet dat weer sociaal eenzaam. Wanneer het op jongeren aankomt, onderscheidt gedragswetenschapper Gerine Lodder twee types: jongeren die sociaal wat onhandiger zijn, moeilijk vrienden maken en zich een buitenbeentje voelen, en jongeren die genoeg vriendschappen hebben, maar die negatief beoordelen. Dus met andere woorden: eenzaamheid is subjectief.

We vroegen drie twintigers, die al een langere tijd worstelen met eenzaamheid, hoe het is om je alleen te voelen op de dagen die in het teken staan van samenzijn, en wat dat doet met hun mentale gezondheid.

Sofyan (21)

Tonic: Sofyan, wanneer voel je je op het eenzaamst?
Sofyan: Als het semester is afgelopen en de vakantieperiode begint – dan heb ik geen redenen meer om de deur uit te gaan of buitenshuis mijn gedachten te verzetten.

Wat doet die eenzaamheid met je tijdens de feestdagen?
De laatste vijf tot tien jaar ben ik altijd alleen geweest tijdens de feestdagen. Maar door de sfeer op straat, de dichte winkels en de kersthits die ze op de radio en in de supermarkt draaien, kom ik er toch veel mee in aanraking. En besef ik dondersgoed dat miljoenen mensen in Nederland op dat moment een geweldige tijd hebben.

Hoe breng je de feestdagen door in je eentje?
Als ik eenzaam ben, probeer ik mijn gedachten te verzetten door in escapisme te vervallen. Ik kijk veel tv, zoals Voetbal Inside en De Slimste Mens, en eet junkfood. Allemaal dingen waar ik normaal gesproken eigenlijk niet eens zo van geniet. Toch is dat precies wat me helpt in zulke tijden, misschien ook omdat in dat soort banale programma's mensen altijd zo aardig lijken.

Waardoor voel je je zo eenzaam, denk je?
Ik heb vanaf mijn kleutertijd geen contact meer met mijn hele familie, en heb sindsdien bij jeugdzorginstanties gewoond. Ik ben 25 keer verhuisd in mijn leven en heb dus nooit een band met iemand kunnen opbouwen, omdat daar simpelweg geen tijd voor was. Nu ervaar ik het zo dat mensen vooral op hun eigen eilandje leven, en totaal niet openstaan voor toenadering die net even verder gaat dan een oppervlakkig gesprek. Dat zie ik bijvoorbeeld op de universiteit: mijn medestudenten lijken hun leven volledig te hebben uitgestippeld, en de vraag met wie ze dan wel en niet omgaan valt daar kennelijk ook onder.

Ik ben denk ik, door mijn verleden, een vrij serieus en hard persoon geworden. Sommigen ervaren dat op het eerste gezicht misschien als ongezellig, al kan ik absoluut genieten van echt banale dingen, zoals een voorstelling van Hans Teeuwen. Maar zodra er iemand tegenover me zit, verwacht ik toch wat meer dan small talk. Daar lijken mensen niet zoveel zin in te hebben; serieuze praat lijkt alleen te zijn bedoeld voor familie en goede vrienden. Buitenstaanders moeten op de eerste plek vooral grappig en losbandig zijn. Maar als die buitenstaander geen familie en vrienden heeft, zoals ik, dan is zulke losbandigheid allang een gepasseerd station.

Heb je het idee dat je je eenzaamheid vaak moet verhullen, of is het iets waar je wel goed over kunt praten met anderen?
Ik vind het zelf heel makkelijk om erover te praten. Ik zie mijn situatie ook niet als een fundamenteel onderdeel van mijn identiteit, maar echt als een probleem. Mijn eenzaamheid is vooral door veel externe factoren en nare gebeurtenissen veroorzaakt, ik vind het niet moeilijk om het erover te hebben. Maar ik snap dat het lastiger kan zijn voor mensen die wat naars hebben meegemaakt, omdat de eenzaamheid voor hen misschien verwarrend is.

Als ik mensen vertel over mijn eenzaamheid, lijken ze het niet echt te waarderen, of negeren ze het zelfs. Ik denk dat de meesten niet weten wat ze ermee aanmoeten en hun medeleven niet durven te tonen, omdat ze bang zijn dat ze me dan hulp verschuldigd zijn.

Marc* (29)

Tonic: Marc, voel je je vaak eenzaam?
Marc: Ja. Ik voel me eenzaam in mijn interesses, passies en levensopvattingen. Vaak heb ik het idee dat ik niet gehoord of begrepen word. Dat is niet omdat ik slimmer dan anderen denk te zijn – ze kunnen zich simpelweg niet vinden in de manier waarop ik naar het leven kijk.

Wanneer ben je op je eenzaamst?
Op feestjes. Er zijn avonden waarop ik een beetje in vorm ben en kan meedoen aan gesprekken, maar ook dat is nooit van erg lange duur. Ik kijk dan naar de mensen die druk met elkaar in gesprek zijn en kan niet wachten om naar huis te gaan en weer alleen te zijn. Tegelijkertijd vervloek ik mezelf, omdat ik niet iemand ben die gewoon van feestjes kan genieten.

Hoe zit dat tijdens de feestdagen?
Dan is mijn eenzaamheid meestal een keuze, omdat ik er principieel iets tegen heb.

Waarom dan?
Ik ben opgevoed als Jehova’s getuige. In ons gezin vierden we dus geen feestdagen, en m’n moeder vertelde me al toen ik klein was dat Sinterklaas en de Kerstman niet bestaan. Daardoor ben ik gewend om naar feestdagen te kijken vanaf een afstand, en ze te zien voor wat ze zijn. En om eerlijk te zijn, vind ik ze stuk voor stuk verschrikkelijk.

Feestdagen draaien gewoon om consumeren, en de marketing is misselijkmakend; dieren moeten de oven in, racisme moet nog even onderstreept worden, de natuur krijgt ervan langs, en winkels worden geplunderd. Ik kan het gewoon niet maken naar mezelf om er ook maar een beetje deel van uit te maken. Dus ja, alleen en eenzaam zijn tijdens de feestdagen begon als een keuze. Maar als je erover nadenkt zoals ik dat doe, stromen de uitnodigingen natuurlijk niet binnen. Dat begrijp ik ook wel.

Wat doet eenzaam zijn tijdens de feestdagen met je?
Het zijn voor mij altijd de donkerste dagen van het jaar. Toch probeer ik het ook positief te bekijken. De feestdagen zijn voor veel mensen het hoogtepunt. Omdat ze voor mij het absolute dieptepunt zijn, kruip ik na de feestdagen uit een dal. Wanneer mensen na nieuwjaarsdag uit hun feestroes ontwaken en verdrietig zijn omdat het allemaal voorbij is, ben ik dolblij dat het over is.

Hoe vul je de feestdagen in voor jezelf?
Soms kijk ik een film die nog op mijn lijstje stond, maar meestal probeer ik me bezig te houden met m'n werk. Ik wil mezelf vooral zo nuttig mogelijk maken. Dan heb ik tenminste iets gedaan gedurende de tijd dat ik even geen deel was van de maatschappij. Het zijn meestal vrij productieve fases.

Waardoor denk je dat je gevoel van eenzaamheid wordt veroorzaakt?
Ik vind het moeilijk om vriendschappen te vinden waarbij de ander er evenveel moeite insteekt als ik. Zelf probeer ik me meestal echt in anderen te plaatsen, waardoor ik hun interesses kan leren waarderen of er minstens op door kan vragen, maar bij anderen mis ik dat inlevingsvermogen wel vaak. Misschien komt dat ook doordat mensen zo'n druk leven voor zichzelf creëren. Tijd is schaars.

Is je eenzaamheid iets waar je goed over kunt praten met anderen, of is het eerder een stigma?
Ik praat er niet veel over. Misschien omdat het voelt alsof ik de enige ben die op deze manier eenzaam is; want of het nou echt de absentie van gezelschap is, vind ik moeilijk te zeggen. Ik voel me al een buitenbeentje – en als ik ook nog eens toegeef dat ik worstel met eenzaamheid, vrees ik dat mijn lot helemaal bezegeld is. Maar het onderwerp lijkt me sowieso een stigma. Ik heb ook geen idee hoe vaak andere jongeren eenzaam zijn. Hoe kun je weten of het een veel voorkomend verschijnsel is als niemand erover wil praten?

Shirley (28)

Tonic: Shirley, worstel je al lang met eenzaamheid?
Shirley: Al sinds de basisschool, denk ik. Het voelt voor mij alsof ik nergens bijhoor en anders ben. Ook bij buitenschoolse activiteiten kon ik moeilijk aansluiting vinden bij leeftijdsgenootjes. Ik weet niet of het kwam doordat ik het te graag wilde. Zelfs bij vrienden met wie ik opgegroeid ben en die ik jarenlang ken, heb ik nu nog het gevoel dat ik niet helemaal mezelf kan zijn.

Zijn er momenten waarop je je het eenzaamst voelt?
Tijdens de feestdagen sta ik langer stil bij de eenzaamheid die ik voel. Wanneer ik op social media zie hoe anderen in het bijzijn van familie en vrienden hun feestdagen doorbrengen, vraag ik me weleens af of dat ook voor mij een keer weggelegd zal zijn.

Maar die eenzaamheid, of het gevoel iets te missen, is er het hele jaar door. Ook in de zomer. Dan heeft iedereen zin om uit zijn dak te gaan en naar festivals te gaan. Maar meegaan met de massa is voor mij ook een luxe – ik heb een minimuminkomen en een verleden met schuldsanering. Wanneer ik dan op social media allerlei filmpjes en foto's voorbij zie komen, denk ik vaak: jammer dat ik dit heb gemist.

Hoe ga je tijdens de feestdagen met die eenzaamheid om?
Ik denk dat ik de angst om eenzaam te zijn het lastigst vind. Rond de feestdagen zijn er op tv veel meer programma’s, films en reclames waarin alles draait om samenzijn. Mijn leven voldoet niet aan dat plaatje. Rationeel gezien weet ik wel dat dingen mooier worden gemaakt dan ze zijn, maar toch. Je ziet zoveel perfecte beelden voorbijkomen van de hele familie rond een volle tafel, dat het je toch aan het denken zet.

Zijn er bepaalde dingen die je doet om je gedachten te verzetten op zo’n moment?
Ik probeer niet te veel aandacht te besteden aan die angst voor eenzaamheid. De afgelopen jaren heb ik altijd gewerkt tijdens de kerstdagen, zodat ik er kon zijn voor anderen die dan eenzaam zijn. Die momenten, waarop je er voor elkaar kunt zijn, maken het waardevol. Andere jaren heb ik de feestdagen doorgebracht met familie. Wanneer de eenzaamheid dreigt toe te slaan, denk ik aan die momenten en ben ik dankbaar voor wat ik vroeger voor lief nam – hoewel ik ook toen nooit het gevoel had er echt bij te horen.

Kun je er goed over praten met anderen?
Ik heb niet het gevoel dat ik mijn eenzaamheid hoef te verhullen, maar ik hoef er ook niet mee te koop te lopen. Ik denk namelijk wel dat het gevoel van gemis langzaam wegebt, zodra ik stilsta bij de mensen die ik in mijn leven heb. Ik denk dat we te veel nadenken over wat we niet hebben. Daarmee verliezen we uit het oog wat we juist wél hebben, en wat we allemaal hebben bereikt. Als ik met iemand deel dat ik eenzaam ben, schaam ik me soms. Maar ik heb geleerd om erover te praten. Want juist door het uit te spreken, verdwijnt mijn spanning en voel ik minder druk om te verbloemen hoe ik me echt voel. Ik denk dat veel eenzame jongeren verrast zullen zijn met de herkenning die ze misschien wel bij anderen kunnen vinden. Het is het proberen waard.

*Deze naam is gefingeerd. De echte naam van de geïnterviewde is bekend bij de redactie.

Tonic is de nieuwe site over gezondheid van VICE. Volg ons op Facebook