Tijdens de homodemonstratie in Amersfoort in 1982 werden homo's hard toegetakeld

Pride is niet alleen maar party. We ontmoeten de lhbt-activisten die nog steeds de barricaden op gaan om te strijden voor gelijkheid. Lees hier alle stukken van Pride is Protest.

Deze week is het Pride: roze glittertuniek aan, een lauw-platgeslagen fles Lindeman’s in je klauwen, even loeren naar een voor jou onbekende Songfestival-‘legende’ op de Avrotros-boot om vervolgens naar de ouderwets gezellige klote te gaan. Fantastisch dat dat kan, maar het is niet altijd zo geweest – lhbt’ers hebben ervoor moeten knokken. Zoals Miny van Haestregt (58), die in 1982 bij haar allereerste homodemonstratie stond. Roze Zaterdag – de in 1977 opgerichte politieke en strijdlustige voorloper van Pride – streek neer in Amersfoort en ging de geschiedenisboeken in als omslagpunt in de emancipatiestrijd van lhbt’ers in Nederland. Maar dat ging niet zonder slag of stoot, letterlijk. Meerdere demonstranten werden het ziekenhuis in geslagen, auto’s werden vernield en demonstranten werden bekogeld met eieren, uien en levende maden. “Mijn grootste daad van verzet was daar te durven zijn.”

Toen de demonstratie plaatsvond was Miny 21 en volgde ze een lerarenopleiding in Utrecht. “Ik was nog nooit bij een demonstratie geweest en kende überhaupt nog niet zo veel lhbt’ers, maar ik voelde de intrinsieke behoefte om mee te lopen,” zegt Miny. “Ik wilde erkenning en acceptatie, want in pathologische boeken stond nog altijd dat homoseksualiteit een ziekte was.” Ook was er vlak voor ‘Amersfoort’ een lesbische docent uit Helmond ontslagen vanwege haar geaardheid. “Dat was voor mij een teken dat de rechtsstaat niet werkte. Bovendien zag ik er heel mannelijk uit en had ik een kort kapsel. Geen lastig te signaleren lesbienne dus.”

Volgens Miny werd in die tijd het lhbt-activisme steeds groter en zichtbaarder. “We kwamen net uit de de vrije jaren zeventig met de bezetting van het Maagdenhuis, de feministische golf, een toename aan queer rolfiguren, de vrouwenhuizen die steeds actiever werden en de massale omarming van de roze driehoek als geuzensymbool voor de hele gemeenschap. Maar omdat deze homodemonstraties vooral plaatsvonden in Amsterdam, werd nu Amersfoort aangedaan als eerste provinciestad. Dat vond ik heel spannend, Amersfoort is toch randje Biblebelt.”

Al bij aankomst in Amersfoort voelde Miny zich gespannen, vertelt ze. “We liepen het stationsgebouw uit en ik hoorde meteen twee agenten tegen elkaar smiespelen dat ze niet begrepen waarom er ‘zo’n’ demonstratie nodig was. En dat waren dan de mensen die ons moesten beschermen. Dat was een onprettig, maar ook een bekend gevoel. Iedereen dacht er in die tijd zo over.”

De organisatie had bewust gekozen om door arbeiderswijken te lopen, omdat het juist daar zo hard nodig was om de zichtbaarheid te vergroten. “De straten stonden vol, ik vond het prachtig om zoveel homo’s en lesbo’s bij elkaar te zien. Mensen droegen spandoeken met teksten als ‘Flikker op!’ en zongen liedjes als De koningin en haar vriendin.” Toch had ze snel door dat de buurtbewoners – die zich in rijen hadden gevoegd langs de mars – niet op hun komst zaten te wachten. “De foldertjes die we uitdeelden werden niet aangenomen of op de grond gegooid. Mensen riepen ‘moet dit nou?!’ of ‘moet je die gekken zien!’ Ook oudere vrouwen in keukenschorten stonden met hun armen over elkaar van schande te spreken.”

Hoewel de sfeer al bijzonder grimmig was, sloeg die voor Miny pas echt om toen ze het Sint-Jorisplein op kwam, waar een speech gegeven zou worden. “Op het plein rende een groep rellende jongeren achter mij aan. Ze waren vastberaden, alsof ze dachten: hey daar heb je er weer een, laten we haar pakken. De politie had uiteindelijk wel op tijd ingegrepen, anders was ik in elkaar geslagen. Iedereen was zo agressief.”

’s Avonds werd er een feest gegeven in theater De Flint. “Onderweg daarnaartoe zagen we jonge Amersfoorters auto’s vernielen, terwijl ze ons dreigend aankeken. Eenmaal aangekomen droeg de politie ons dan ook op om niet in de buurt van de ramen te komen. Dat was zo vreemd. Het feest zelf was namelijk echt fantastisch, maar ondertussen werden we omsingeld door boze jongeren die tegen de ramen stonden te bonken en te schoppen.” Niemand mocht alleen of zonder politiebegeleiding het pand verlaten.

Volgens Miny zijn er die avond toch een aantal mensen alleen vertrokken en hard toegetakeld. Zelf bleef ze die nacht bij een vriendin in Amersfoort slapen. “Er liepen politieagenten een deel met ons mee terug, maar op een gegeven moment moesten wij tweeën de groep verlaten om het laatste stukje naar huis te lopen. Toen zijn we alsnog achtervolgd door jongeren en hebben we voor onze levens moeten rennen. Ik weet nog goed dat we thuiskwamen en met bonzende harten achter de deur stonden. Pas minuten later durfden we voorzichtig door het raam te kijken of iemand had gezien waar we naar binnen waren gegaan.”

Er is geen informatie bekend over de verrichte arrestaties, maar volgens Miny hebben de demonstranten toch op een bepaalde manier gerechtigheid gekregen. Roze Zaterdag in Amersfoort bracht de landelijke discussie rond homorechten namelijk in een stroomversnelling. Twee jaar later werd uit de medische boeken geschrapt dat homoseksualiteit een medische aandoening zou zijn, en door alle media-aandacht werd de politiek en de politie ervan doordrongen dat de veiligheid van lhbt’ers tijdens demonstraties maar in mondjesmaat werd gegarandeerd. Er werden Regenbooggemeentes opgericht – waar ook Amersfoort zich bij aansloot, de wet omtrent gelijke behandeling werd ingevoerd en demonstraties zijn nooit meer zo uit de hand gelopen, zegt Miny. “Alleen een jaar na Amersfoort ervoeren we nog wat weerstand van omstanders. In Leiden gooide iemand toen een ei naar mijn hoofd, maar daarna is het eigenlijk altijd goed gegaan.”

Ook op persoonlijk vlak heeft ‘Amersfoort’ veel impact gehad op Miny. Ze werd actief in het homo-activisme en werkt nu als senior consulent discriminatie bij expertisecentrum Art. 1 Midden Nederland, waar ze juridische bijstand verleent aan mensen die te maken krijgen met discriminatie. Veel emotionele schade dacht Miny zelf in eerste instantie niet te hebben ondervonden door Roze Zaterdag 1982. “Pas een jaar of zeven later, toen we opnieuw in Amersfoort gingen demonstreren, kreeg ik het opeens Spaans benauwd,” vertelt ze. “Het was als een herbeleving van 1982. Ik ben toen eerst even anoniem langs de kant gaan staan, en pas toen het veilig voelde ben ik een stukje mee gaan lopen.”

Miny heeft zelf nooit gesproken met de relschoppers van toen. “ Andere Tijden heeft in een uitzending wel oud-demonstranten en relschoppers met elkaar in contact gebracht. De rellende jongeren – die natuurlijk inmiddels volwassen zijn – zeiden dat ze destijds een beetje meeloopgedrag vertoonden en inmiddels ieder jaar Pride in hun agenda blokken omdat het zo leuk is. Dat is allemaal prachtig, maar niet echt een excuus. Er is een jongen in 1982 zo heftig toegetakeld dat-ie er de rest van zijn leven last van zal houden. Alleen maar zeggen dat je jong en naïef was vind ik te gemakkelijk.”

Miny gaat nog steeds naar demonstraties, zo vaak als ze kan. Ze wil homofobie tot in de haarvaten aanpakken en is actief bij lhbt-organisaties in Amersfoort. In haar werk komt ze bij queer jongeren vaak dezelfde problemen tegen als die van begin jaren tachtig. “Aan hen wil ik meegeven: als je iets meemaakt, ga dan naar Art. 1 Midden-Nederland, ga naar Roze in Blauw, sluit je aan bij GSA’s [Gender & Sexuality Alliances, red.], blijf niet eenzaam. Zorg dat je samen blijft. Wat ik het liefst zou willen is dat ouderen en jongeren elkaar wat beter zouden vinden. Ik denk dat die uitwisseling van groot belang is.”

Roze Zaterdag 1982 wordt nog steeds herdacht op de Pride in Amersfoort en door lhbt-platforms gebruikt om lessen uit te trekken. COC Midden-Nederland is daarom een crowdfundingsactie gestart om een monument te plaatsen in Amersfoort. Klik hier voor meer informatie en om een donatie te maken.