Hoe je slaapwandelen tot een minimum kunt beperken

Toen ik wakker werd – of althans, half-wakker – bevond ik me weer eens op de stoep. Ik staarde omhoog naar een of ander hoog gebouw, en het was nacht. Daar stond ik dan, met mijn handen in de zakken van mijn pyjamabroek. De grond voelde nat aan. Ik keek naar beneden en zag dat ik op blote voeten naar buiten was gegaan.

Omdat ik in Manhattan woon, gebeurt er op straat altijd wel iets – ongeacht het tijdstip. Ik zag een vrouw die hele stapels blikjes verzameld had in haar winkelwagentje, en een man in een gehavend pak die een bar uitstrompelde, op weg naar huis. Ik staarde weer omhoog naar het gebouw, maar herkende het totaal niet. Ik wist niet helemaal zeker waar ik was, maar één ding wist ik wel: dat ik weer eens aan het slaapwandelen was, iets dat ik al sinds mijn jeugd niet meer had gedaan. Ik liep wat rond in de buurt om mijn geheugen op te frissen. Toen ik langzaam terugliep naar het gebouw, zag ik op de begane grond een open raam dat mijn geheugen triggerde. Hé, dit was míjn flat! Ik kroop door het raampje van mijn appartement op de begane grond. Toen ik binnen was, zag ik dat mijn deur wagenwijd open stond, en mijn sleutelbos en portemonnee in de hal op de grond lagen. Ik raapte ze op en kroop doodsbang in bed. Ik had nog nooit op mezelf gewoond en nu slaapwandelde ik middenin de nacht naar buiten. Zo kon ik mezelf toch niet vertrouwen?

De volgende nacht bracht ik door bij mijn vriend, om er zeker van te zijn dat ik niet weer aan de wandel zou gaan. Toen ik wakker werd, had ik een teddybeer vast. Ik had geen idee hoe ik daar nou weer aan gekomen was. Mijn vriend vertelde me dat ik rond half 6 ‘s ochtends opgestaan was, een fles kokoswater uit zijn koelkast had gepakt, en die op het toilet had gezet.

De nacht daarop was ik weer alleen thuis. Ik werd binnen wakker, maar zag meteen dat ik met mijn medicijnkastje bezig was geweest en verschillende medicijnenstrips weg had gegooid. Wat had ik nou weer uitgevreten? Kort daarna stopten de episodes weer, net zo plotseling als dat ze begonnen waren.

Een paar maanden later had ik weer een paar episodes gehad waarbij ik midden op straat wakker was geworden, en begon ik me af te vragen of er een manier was om het slaapwandelen een halt toe te roepen. Volgens Alcibiades Rodriguez, medisch directeur bij het Langone Epilepsy Center - Sleep Center in New York, is het voor mensen die slaapwandelen best gebruikelijk om tijdens hun episodes naar buiten te gaan. Ook blijk ik binnen een profiel te passen: van mensen die in hun kindertijd slaapwandelen, zoals bij mij ook het geval was, “heeft tien tot twintig procent hier op volwassen leeftijd nog steeds last van,” zo vertelt Rodriguez me. Als we naar heel de Verenigde Staten kijken, slaapwandelt zo’n vier procent van de volwassen bevolking. Vermoed wordt dat dit cijfer in Nederland ongeveer hetzelfde is.

Slaapwandelen valt onder de paraplu van typen slaapstoornissen die ook wel parasomnie genoemd worden; als je hieraan lijdt, vertoon je raar gedrag tijdens het slapen. De non-REM-slaap – die zo’n tachtig procent van je nacht in beslag neemt – bestaat uit drie fases, en elke fase wordt geleidelijk aan dieper. Slaapwandelen komt het meest voor tijdens fase drie, de diepste slaapfase. Dit gebeurt tijdens de eerste helft van je nacht.

Toch zijn er ook verschillende slaapstoornissen die onder parasomnie vallen waarbij de persoon die eraan lijdt niet midden in de nacht naar buiten wandelt. Slaapeten komt vaak voor, zeker sinds het slaapmiddel Zolpidem (ook wel Ambien) populairder werd. “Sms’en in je slaap, de kamer van een huisgenoot binnenwandelen, dat zijn dingen die vaak voorkomen. Slaapseks ook, al praten we daar liever niet over,” vertelt Rodriguez. “Dan hebben we nog autorijden tijdens de slaap. Ik behandel veel mensen die tenminste één keer per maand op straat wakker worden.”

“Eigenlijk weten we heel weinig over slaapwandelen,” vertelt Andrew Varga, die werkzaam is als hoogleraar bij het Mount Sinai-ziekenhuis in New York, en onder andere gespecialiseerd is in slaapmedicatie. Wel wordt aangenomen dat slaapwandelen veroorzaakt door verschillende triggers, over het algemeen ieder type stressor. In mijn geval had Varga het vermoeden dat mijn verhuizing roet in het eten had gegooid; ik was van een comfortabel en stil appartement in Brooklyn, waar ik zo’n negen jaar gewoond had, verhuisd naar een studio op de begane grond in een druk deel van Manhattan. Soms is het er zo luidruchtig dat het voelt alsof mijn huis helemaal geen muren heeft. Ik woonde er al een paar maanden, maar ik voelde me er nog steeds niet helemaal op mijn gemak. Dat klonk aannemelijk. “Die verhuizing is waarschijnlijk de trigger geweest – de combinatie van de onderliggende stress en een andere slaapomgeving,” legt hij uit.

Andere veel voorkomende triggers zijn stress op het werk, beginnen aan een andere baan, problemen of veranderingen binnen je relatie, trouwen of scheiden, angsten, slaapgebrek, of andere slaapproblemen, zoals slaapapneu. De lijst is lang. Als een patiënt niet in staat blijkt een stressor te identificeren, verwijst Varga hem of haar door naar een psychotherapeut. Een groot deel van het voorkomen van slaapwandelen bestaat uit het identificeren en vervolgens leren omgaan met deze stressoren in het leven, al hoeft dat niet per se door middel van therapie te gebeuren. Hoewel er tips zijn die slaapwandelen tot een minimum kunnen beperken, lijkt er nog geen genezing voor te zijn (alhoewel kinderen er na verloop van tijd vaak vanzelf mee ophouden). “In de geneeskunde genezen we eigenlijk niet zo heel veel. Als het op slaapwandelen aankomt, zou ik eerder zeggen dat het je het kunt leren beheersen,” vertelt Rodriguez me.

Als laatste optie gebruiken artsen soms medicijnen; meestal zijn dit benzodiazepines, zoals Clonazepam. Dokters zitten niet allemaal op één lijn als het op het gebruik van medicijnen als Clonazepam aankomt, omdat het kalmerende effecten heeft; sommige artsen zijn van mening dat het patiënten te diep in slaapfase drie brengt, wat slaapwandelen juist zou kunnen triggeren.

In ieder geval maken medicijnen, illegale drugs en alcohol slaapwandelen vaak alleen maar erger. Afgezien van proberen te identificeren wat je stressoren zijn en daarmee om leren gaan, en in de gaten houden wat je precies consumeert, kun je verder niet zo heel veel doen, behalve dan een goede slaaphygiëne aanhouden. Dat zegt Steven Feinsilver, die als arts werkzaam is bij het Lenox Hill Hospital in New York en gespecialiseerd is in slaap. Hij raadt aan om iedere dag rond hetzelfde tijdstip op te staan. Verder zou je je bed eigenlijk alleen moeten gebruiken om in te slapen – en dus niet om in te relaxen of om tv te kijken.

De ochtend nadat ik de laatste arts had gesproken, herinnerde ik me een droom van de nacht ervoor. Ik was aan het dwalen door de gangen van mijn flat, en probeerde verschillende deuren open te maken. Ik had mijn slaapkleding aan: ondergoed en een tanktop. Uiteindelijk stond ik voor de deur van mijn eigen appartement en verwachtte ik dat die op miraculeuze wijze zou openen; ik had mezelf buitengesloten. Na een halfuur naar mijn deur gestaard te hebben, had ik ‘m opengetrapt, was ik in bed gekropen en linea recta in slaap gevallen. In de droom voelde ik me enorm beschaamd, ook al had maar één iemand – die me vol onbegrip had aangekeken – mij in mijn ondergoed zien staan. Toen ik er beter over nadacht, besefte ik dat het eigenlijk een herinnering was in plaats van een droom. Ik had weer geslaapwandeld. Eerst dacht ik nog dat ik het simpelweg getriggerd had door met een arts over slaapwandelen te praten, maar toen ik er dieper over nadacht, kwam ik tot de conclusie dat er waarschijnlijk twee andere triggers in het spel waren geweest: ik had de nacht ervoor alcohol gedronken en was pas heel laat naar bed gegaan.

Kort daarna bracht ik wat veranderingen aan in mijn levensstijl: ik stopte helemaal met drinken en ging eerder naar bed. We zijn inmiddels vier maanden verder en er zijn geen slaapwandelincidenten meer geweest. Ik weet dat ik niet genezen ben, maar ik heb wel een paar elementen in mijn leven aangepakt die stressoren leken te zijn. En wie weet wanneer er weer een nieuwe stressor om de hoek komt kijken. Een nieuwe baan? Een relatiebreuk? Als je geneigd bent te slaapwandelen, zijn de mogelijkheden eindeloos.

Soms vraag ik me af hoeveel andere mensen in New York slaapwandelen, ‘s nachts buiten hun woningen rondzwalkend in een droomachtige staat. Sommigen zullen uiteindelijk in hun ondergoed in het trappenhuis van hun flats eindigen. Op het eerste gezicht zal het er niet uitzien alsof ze slapen. En dat doen ze misschien ook niet echt. “Soms is er sprake van een soort 'tussenwereld’,” zegt Feinsilver.

Aan die tussenwereld is alleen helemaal niets droomachtigs. Ik wil mijn dagen voortaan klaarwakker óf in diepe slaap doorkomen, en dus ben ik met het advies van alle artsen aan de slag gegaan. En omdat er helaas nog geen remedie bestaat, hoop ik dat ik het volgende slaapwandelincident zo lang mogelijk kan uitstellen.