Het verwoestende effect van geweld en misbruik tussen broers en zussen

Als klein meisje aanbad ik mijn oudere broer. Dat is niet zo gek: hij is zes jaar ouder, erg groot en hij was tijdens mijn jeugd altijd sterker en verstandiger dan ik. Hij koos mijn kleren uit, maar bepaalde ook mijn muzieksmaak en hoe ik over dingen dacht. Kortom: mijn hele zelfbeeld. Onze ouders hadden genoeg problemen, dus ze lieten ons onze eigen gang gaan. Nu realiseer ik me pas dat we daardoor altijd onderling aan het vechten waren om hun aandacht.

Het was het begin van een eindeloze machtsstrijd. Hij speelde de baas over mij en ik probeerde hem altijd te ondermijnen. Uiteindelijk nam hij altijd wraak op me, zowel fysiek als emotioneel. De ene keer schold hij me uit, de andere keer hield ik er blauwe plekken aan over. Het kwam in ieder geval altijd neer op vernedering.

Ik heb hem al meer dan tien jaar niet gesproken, maar zelfs nu hoor ik zijn scheldwoorden nog, vooral op de dagen dat ik me niet zo goed voel – als een soort soundtrack.

Mishandeling tussen broers en zussen wordt bijna nooit besproken in films of op televisie. Als je er wel iets over hoort, gaat het meestal over rivaliteit tussen broers, iets wat normaal is en nodig is om volwassen te worden.

Maar dit klassieke 'jongens blijven jongens'-argument is zorgwekkend, zegt klinisch therapeut John V. Caffaro. Hij is onderzoeker aan de California School of Professional Psychology en schrijver van Sibling Abuse Trauma.

Volgens Caffore zorgt dat ervoor dat geweld en misbruik tussen broers en zussen nog minder bespreekbaar wordt. Er wordt niet gedacht aan de fysieke en emotionele schade waar het op de lange termijn voor kan zorgen. "Zo'n dertig procent van het misbruik dat we onderzochten was door jongens die een meisje mishandelden," legt Caffaro uit. Daarmee doelt hij op zijn onderzoek uit 2005, Treating Sibling-Abuse Families.

"Jongens misbruiken hun jongere broertjes of zusjes vaker dan meisjes," zegt hij. Dit is volgens hem grotendeels te wijten aan machtsverhoudingen tussen genders in onze samenleving, waar mannen vaker een invloedrijke positie hebben. "Het misbruiken van een jongere, kwetsbare broer of zus geeft de oudere broer een krachtig gevoel."

Dat was het geval bij Catherine*, een financieel-adviseur uit Melbourne, die haar broer inmiddels al meer dan twintig jaar niet meer gesproken heeft. "Ik praat gewoon niet meer over hem," zegt ze. "Toen ik klein was, verzon ik altijd een andere broer die cool, grappig en aardig was. Nu vind ik het prima dat dat mensen denken dat ik enig kind ben." Catherine leerde op haar zevende al hoe ze zich uit de worstelgrepen van haar broer moest werken. De meeste kinderen vechten af en toe om speelgoed, kleren of de afstandsbediening, maar zij kreeg dagelijks klappen en schoppen als haar ouders even niet keken. "Het ging absoluut om kracht," zegt ze. "Hij was groter, sterker en vijf jaar ouder dan ik – het was onmogelijk om terug te vechten. Als ik dat wel deed, maakte ik het alleen maar erger voor mezelf."

Inmiddels is Catherine veertig en heeft ze een betere kijk op de situatie. Ze ziet nu de overeenkomsten in het temperament van haar vader en dat van haar broer. Elke keer dat haar broer op zijn donder kreeg omdat hij niet goed presteerde op school of tijdens het sporten, wist ze dat zij daarna aan de beurt zou zijn. Dat is volgens Caffaro een strategie die oudere broers of zussen vaak gebruiken om de balans in de relatie tussen ouders en kinderen te manipuleren.

"Het ergste was als hij daarna mijn kamer inkwam als ik aan het leren was en me sloeg en stompte," zegt Catherine. "Hij zei dat als ik ook maar enig geluid maakte, hij later terug zou komen en het dan nog erger zou zijn. Dat meende hij." Ze leerde zich stil te houden om de gevolgen te kunnen beperken, een gewoonte die haar nog altijd achtervolgd.

Catherine vindt het tegenwoordig erg moeilijk om met mannen een een emotionele confrontatie aan te gaan. "Ik sla gewoon dicht als dingen te intens worden," zegt ze. "Ik ben ook altijd een beetje paranoïde als een man me een compliment geeft. Ik denk altijd: oké, wat is de keerzijde? Dan wacht ik tot hij iets vreselijks zegt of doet. Dat is ontzettend moeilijk."

Dit komt vaak voor onder slachtoffers van misbruik door een broer of zus, legt Caffara uit. Mishandelde kinderen lopen al meer kans op depressie, maar zo'n relatie zorgt er ook voor dat kinderen het op latere leeftijd moeilijk vinden om een band op te bouwen met andere mensen.

"Geweld onder broers of zussen kan ervoor zorgen dat een kind voor altijd anders naar het leven kijkt of naar relaties en de wereld. Hun zelfvertrouwen kan erg worden aangetast," zegt Caffara. "Ons onderzoek laat zien dat 64 procent van de slachtoffers van dit soort mishandeling uiteindelijk nooit trouwt."

De invloed en effecten van mishandeling door een broer of zus op de lange termijn benadrukken hoe belangrijk het is om erover te praten – vooral omdat er bij veel slachtoffers ook sprake is van seksueel misbruik.

Een onderzoek uit 2011, dat acht jaar lang data had geanalyseerd, keek naar de langetermijneffecten op psychologisch en seksueel gebied. Het bleek dat 92 procent van de daders man was, en 71 procent van de slachtoffers waren vrouwen. Of dat representatief is, is nog onduidelijk. Vaak zijn statistieken over geweld en misbruik lastig te achterhalen omdat het weinig gerapporteerd wordt, en als het om kinderen gaat is dat nog lastiger.

"Kinderen die mishandeld worden door een broer of zus kunnen tegen dezelfde dingen aanlopen als slachtoffers van seksueel misbruik," zegt Mary Stathopoulos, een onderzoeker van het Australian Institute of Family Studies en schrijfster van Sibling Sexual Abuse.

Volgens haar zijn kinderen zich niet altijd bewust van het feit dat ze misbruikt worden. Als ze dat wel zijn, durven ze niks te zeggen.

Zoë*, een grafisch ontwerper uit Sydney, heeft dat zelf meegemaakt. Ze werd fysiek mishandeld door haar zestienjarige broer, maar het werd nog erger toen ze tien werd. Toen begon het seksuele misbruik. Zijn strategie om steeds verder te gaan en haar vertrouwen te schenden liet zien hoe erg het machtsmisbruik was gevorderd.

"Eerst mishandelde hij me en maakte mijn speelgoed kapot, maar toen kwam hij erachter dat er meer te halen viel."

Zoë lag vaak al te slapen als haar broer haar kamer binnen glipte en haar dwong om seksuele handelingen uit te voeren. "Als ik wilde dat hij me alleen liet, moest ik doen wat hij zei. Als ik dat niet deed, brak de hel los." Dit ging zo een paar jaar door, waardoor Zoë steeds slechter sliep en problemen kreeg op school.

"Ik vond het te beschamend om iets te zeggen, daarom hield ik me stil."

Dit is volgens Stathopoulos veel voorkomend gedrag onder slachtoffers van seksueel misbruik door een broer of zus. "Schaamte en schuldgevoel zijn dingen waar ze vaak tegenaan lopen. Kinderen zijn bang dat als ze het aan hun ouders vertellen, ze voor pijn en schaamte kunnen zorgen – bij zowel de ouders, de broer of zus in kwestie, of allebei."

Pas toen haar cijfers eronder begonnen te lijden en ze problemen kreeg op school, begonnen haar ouders te merken dat er iets speelde. Op een dag zei een mannelijke klasgenoot iets over haar kleding, waarna Zoë hem op de grond gooide. Ze stopte niet met slaan totdat een leraar ze uit elkaar trok.

Ze was bang dat ze op haar donder zou krijgen en in de auto op weg naar huis stortte ze in. Al huilend vertelde ze haar moeder dat ze werd misbruikt door haar broer.

"Mijn ouders waren in shock," zegt ze. Maar Zoë's ouders waren ook sceptisch. Ze moest het verhaal meerdere keren vertellen, wat het alleen maar erger maakte. Het voelde alsof ze haar niet geloofden. In het begin ontkende haar broer alles, en toen hij het uiteindelijk toegaf, was het eigenlijk al te laat voor Zoë.

"Wat ik me vooral herinner, is dat ik dacht: waarom geloven jullie me niet?"

Als zo'n onthulling niet geloofd wordt, kan dat de situatie volgens Stathopoulos alleen maar erger maken. "Een negatieve reactie op zo'n openbaring kan een trauma veroorzaken. Zeker als het slachtoffer nog steeds dicht bij haar misbruiker leeft," zegt ze.

Bij Zoë zorgde het ongeloof van haar ouders en de ontkenning van haar broer ervoor dat ze haar zelfvertrouwen verloor. Als ze hetzelfde verhaal had verteld, maar dan over een geliefde of een van haar ouders, zouden de reacties heel anders zijn geweest. Zelfs nu nog, als ze er al over durft te praten met haar vrienden, is de algemene reactie dat het normaal is dat broers en zussen met elkaar vechten. "Maar niet op die manier," zegt ze.

Nu is Zoë 25 en volledig vervreemd van haar broer. Met haar ouders probeert ze wel een relatie te onderhouden, maar veel is het niet. Als haar vrienden openlijk en op een liefdevolle manier over hun familieleden praten, voelt ze zich vaak een buitenstaander. En op gelegenheden waar veel familie is, zoals bruiloften en reünies, is ze vaak niet aanwezig.

"Alle plekken waar hij wel eens zou kunnen opduiken, vermijd ik. Ik kan het gewoon niet opbrengen."

Dat kan ik me levendig voorstellen.

*De namen zijn gefingeerd.

In Nederland kun je onder andere bij Korrelatie terecht voor problemen met huiselijk en seksueel geweld.

-

Vrouwen praten misschien veel, maar we horen ze te weinig. Daarom is Broadly Nederland er. Like onze pagina.