Identiteit

Waar blijven in godsnaam onze openbare toiletten?

De behoefte aan openbare wc’s voor vrouwen en andere mensen zonder piemel is door de coronacrisis hoger dan ooit.
moet plassen gekruisde benen park
Beeld via Adobe Stock/mraoraor/Anchalee

Te lui om te lezen? Beluister hieronder de ingesproken versie.

Het is lente, de dagen zijn lang en zacht, de openbare ruimte gaat langzaam maar zeker weer open, en de parken en terrassen lonken. Dat is heerlijk, maar nu we steeds meer naar buiten kunnen wordt het ook pijnlijk duidelijk dat er bijna geen plekken zijn waar je fatsoenlijk kan plassen. Openbare wc’s zijn zeldzaam in Nederland, en met een aandoenlijk stemmetje bij een café of winkel vragen of je even mag plassen, kan door coronamaatregelen niet meer.

Advertentie

Dat is voor iedereen vervelend, maar voor mensen die geen penis hebben en dus niet in een plaskrul of andersoortig urinoir terecht kunnen, kan het de bewegingsvrijheid serieus beperken. Als je langer dan een paar uur van huis bent, zit er vaak niets anders op dan ergens in een guur bosje neer te hurken en je evenwicht te bewaren totdat je uitgedruppelt bent – een hachelijke onderneming, waarmee je bovendien een boete riskeert.

“Ik probeer het altijd heel snel te doen”, zegt Heather (29), “maar daardoor pis ik vaak op mijn broek of schoenen. Ik ben ook altijd bang dat er plotseling iemand achter me staat, waardoor ik dan schrik en voorover in de zompige aarde val”. Nina (28) vertelt dat ze bij het maken van plannen constant nadenkt of er wel ergens een beschikbare wc is. “Ik haat wildplassen”, zegt ze, “maar nu moet het soms wel. Ik ben ook al een paar keer eerder naar huis gegaan, terwijl ik eigenlijk wilde blijven, of naar Centraal Station gefietst om daar naar de wc te gaan.” Voor een andere vriendin is de toiletschaarste nog lastiger, omdat ze aan colitis ulcerose lijdt – een chronische darmontsteking. “Een wandelingetje door het park zorgt al voor stress, want als ik iets voel opkomen moet ik binnen vijf minuten op een wc kunnen zitten.”

Vanaf maandag gaat de horeca weer gedeeltelijk open, maar je slinks een weg naar de wc bluffen in een druk café of vijftig cent achterlaten op een smoezelig schoteltje zit er voorlopig niet in. Bij McDonald’s kom je niet meer ongezien naar binnen, vertelt een woordvoerder. “Gasten zijn van 1 juni weer welkom in het restaurant en op het terras, en het toiletbezoek is hetzelfde als een restaurantbezoek” legt ze me uit. “Je moet je bij de entree melden en daar een paar gezondheidsvragen beantwoorden, daarna kan je verder om bij ons in het restaurant of op het terras te eten. Of om van de wc gebruik te maken.”

Advertentie

Bij CoffeeCompany zijn ze nog stelliger. “Naar binnen gaan om alleen naar de wc te gaan, dat kan niet met de huidige regels,” wordt me verteld als ik het hoofdkantoor bel. “De toiletten zijn alleen beschikbaar voor de gasten, die allemaal een vaste plek moeten hebben. Voor afhalen mogen er maximaal drie mensen binnen staan. Als je als voorbijganger zomaar naar binnen gaat, kun je de horecaondernemer een boete van een paar duizend euro bezorgen.”

Dit plasprobleem is allesbehalve nieuw – in Nederland lijken we om de haverklap te vergeten dat alle mensen geregeld moeten poepen en plassen. In de jaren zeventig bonden Dolle Mina’s roze linten aan plaskrullen in Amsterdam, om te protesteren tegen het gebrek aan plasgelegenheid voor vrouwen. In 2013 kwam diezelfde groep weer in actie, toen de NS gloednieuwe maar toiletloze Sprinters liet rijden en dat dacht op te kunnen lossen met een plaszak. Drie jaar geleden deed Geerte Piening het nog eens dunnetjes over, nadat ze een boete kreeg omdat ze noodgedwongen had wildgeplast. Ze vocht die boete aan met een rechtszaak en inspireerde op die manier de actie Zeikwijf, waarbij moedige vrouwen zich in plaskrullen begaven om het probleem van plasongelijkheid te illustreren.

Ik vraag aan Ivo Thonon van de Toiletalliantie waarom openbare wc’s zo’n heikel onderwerp blijven in Nederland. “Het heeft te maken met de volksaard, denken wij,” legt hij uit. “In veel andere landen is het veel makkelijker om buiten de deur een wc te vinden. In Frankrijk bijvoorbeeld, beginnen ze met een openbaar toilet, en dan leggen ze daar vervolgens een park omheen. De mogelijkheid om naar de wc te gaan geldt daar als een mensenrecht. In Nederland beginnen ze met een park, en is het geld vaak op voordat we aan de toiletten toe komen.” Thonon denkt dat Nederlanders graag op schijnbaar onnodige kosten beknibbelen, en een toilet daardoor al snel wordt wegbezuinigd. “Het is duur om een openbare wc aan te leggen, dus denken we al snel: laat maar, de mensen zijn toch zo weer thuis. Er hangt om toiletgebruik ook een zweem van taboe, dus het is makkelijk om het een beetje weg te moffelen.

De actie van Piening en de daaropvolgende commotie heeft wel een positief effect gehad, zegt Thonon. “We krijgen sindsdien veel vragen van gemeenten over hoe ze het beter kunnen doen”. De Toiletalliantie heeft bijvoorbeeld aangestuurd op afspraken tussen gemeenten en lokale horeca, waarbij horecaondernemers met de gemeente afspreken dat ze hun toiletten openstellen voor voorbijgangers.

Die plannetjes lijken nu echter in het water te vallen, nu er in cafés en restaurants afstand gehouden moet worden en de ruimte beperkt is. “Ik snap dat de horeca er nu niet zo happig op is, want als je zaak vol zit, wil je eigenlijk geen passanten erbij hebben,” zegt Thonon. “Eigenlijk hebben we ons best wel afhankelijk gemaakt van de horeca, het was laaghangend fruit. We moeten nu toch inzetten op meer openbare toiletten, die aan de nodige hygiëne-eisen kunnen voldoen.” Hij noemt Rotterdam als lichtend voorbeeld, waar de gemeente in de afgelopen jaren heeft geïnvesteerd in zelfreinigende openbare toiletten. Die konden de afgelopen tijd gewoon open blijven, ondanks corona-restricties. “We zien dat er van die toiletten erg veel gebruik is gemaakt.” Een andere oplossing die hij oppert is het openstellen van toiletten in gemeentehuizen en andere openbare gebouwen, met de nodige schoonmakers erbij.

Thonon zegt dat hij hoopt dat er door de coronacrisis meer aandacht komt voor het schrijnende toiletgebrek in Nederland. “Iedereen kan nu zien dat er een mismatch is: we mogen weer naar buiten, maar we moeten het ook allemaal ophouden.” Hij benadrukt dat het niet alleen vervelend is voor vrouwen die uit pure noodzaak hun toevlucht tussen twee geparkeerde auto’s moeten zoeken, maar dat zo’n beetje elke bevolkingsgroep vroeg of laat met plasproblematiek te maken krijgt. “Vrouwen hebben er last van, maar het is ook een probleem voor buik- en blaaspatiënten, voor ouderen, voor kinderen, voor toeristen die het in hun thuisland beter gewend zijn, voor dagjesmensen die de weg niet zo goed kennen….eigenlijk voor iedereen die geen gezonde volwassen man tot een jaar of 45 is.”