Niemand wordt beter van online eten bestellen

Het is herfst, de dagen worden weer wat korter en de nachten weer wat langer. En terwijl de koude ons dagelijks leven opnieuw binnensluipt, lijkt boodschappen doen een steeds grotere opgave te worden. Wie het tegendeel beweert, is hoogstwaarschijnlijk aan het liegen. We kennen het allemaal, de micro-blues wanneer we voor de derde keer dezelfde kast opentrekken in de hoop er dit keer de perfecte ingrediënten te vinden om een universele en banale, maar ook loodzware taak te kunnen volbrengen: ETEN.

Voor sommigen onder ons is het bijna een primair levens instinct om van zodra je maag begint te grommen naar de dichtstbijzijnde nachtwinkel te lopen om er een diepvriespizza te kopen, maar anderen hebben intussen een andere reflex ontwikkeld. Zij gebruiken de maximale bewegingsvrijheid van hun duimen om ze over het scherm van hun smartphone te laten glijden en vervolgens op het het icoon van hun favoriete bezorgapp te doen belanden. Deliveroo, Uber Eats, Just Eat, Gorillas,... Zo veel merken, allemaal ontstaan uit de individualistische behoefte om iemand in onze plaats te laten zweten.

Maar hoe zit het met de mensen die echt zweten? Hoe zit het met die bezorgers die ons, tegen alle verwachtingen in, (letterlijk) komen redden van onze consumptieve zwakheden? Je kunt het al raden, ‘t is niet allemaal rozengeur en maneschijn. Integendeel.

In Brussel loopt sinds april 2018 een rechtszaak waarbij de Belgische staat, Deliveroo en Jean-Bernard Robillard betrokken zijn. J-B is koerier, gepassioneerd fietser, veertiger, idealist, een beetje een dromer, maar ook slachtoffer van de platformeconomie die werknemers steeds meer als nummers behandelt en de meest kwetsbaren onder ons onzichtbaar dreigt te maken. Ondanks de 20.000 km op zijn teller - wat hem de titel ‘beste koerier van België’ opleverde - wordt hij aangeklaagd door de bezorgdienst.

We hadden het met hem over de lopende rechtszaak, vuile consumptiegewoonten en ultraliberale praktijken.

VICE: Hé Jean-Bernard, voor deze rechtszaak begon werkte je veel “samen” met Deliveroo?
Jean-Bernard: Ik ben in april 2016 bij Deliveroo beginnen te werken. In januari 2018 ben ik ermee gestopt. Het tempo ligt vrij hoog, ik werkte 40 uur per week: op maandag, dinsdag en woensdag deed ik een shift van tien uur, op donderdag een shift van zes uur en op vrijdag een van drie uur. 

Je deed dus je werk, waarom word je dan aangeklaagd?
Deliveroo klaagt mij aan omdat ik de Administratieve Commissie ter regeling van de Arbeidsrelatie, een gratis overheidsorgaan dat voor iedereen toegankelijk is, heb gevraagd om een uitspraak te doen over de arbeidsrelatie die Deliveroo mij heeft aangeboden. Deliveroo wilde van de ene dag op de andere al onze statuten veranderen. Ik was werknemer en Deliveroo wilde ons dwingen om zelfstandige te worden. De ACA zei dat er in ons geval inderdaad sprake moest zijn van een werknemersrelatie. Dit advies was niet bindend voor Deliveroo, het enige wat zij konden doen om verder met mij te blijven samenwerken, was mij een contract als werknemer geven. Maar Deliveroo besloot om in beroep te gaan tegen die beslissing door de Belgische staat voor de rechter te dagen en ook mij bij dit proces te betrekken. We waren met twee koeriers die gedagvaard werden. Ik wil niet in naam van mijn collega spreken, maar er zijn wereldwijd maar twee koeriers die door dit soort bedrijven worden aangevallen.

Dat jij degene bent die wordt aangevallen in dit verhaal is nogal gek, nietwaar?
Deze mensen denken dat ze zich alles kunnen permitteren. Ze denken dat het oké is om werknemers te misbruiken en kunnen het echt niet vatten dat arbeiders in opstand kunnen komen. Ik citeerde op de radio de volgende zin, die voor mij de strijd die wij voeren heel goed samenvat: "Wanneer je gewend raakt aan je privileges, wordt gelijkheid gezien als onderdrukking". Onderdrukking wordt gezien als normaliteit. Dit is geen onbelangrijke kwestie, de populatie van koeriers is compleet veranderd. Er zijn veel nieuwkomers, en het is door te profiteren van mensen zonder papieren dat dit soort bedrijven geld verdienen. Zowel economisch als menselijk gezien ben ik een voorstander van een massale regularisatie van mensen zonder papieren. Dit soort bedrijven plegen massaal fraude door misbruik te maken van mensen die niet op een legale manier kunnen werken. Door deze mensen te regulariseren, kunnen we die fraude stoppen. Dit soort praktijken zijn wat we slavernij noemen. Deze koeriers kunnen niet in opstand komen omdat ze geen rechten hebben. Deze massale fraude betekent trouwens ook minder belastingen voor internationale solidariteit en voor nationale sociale zekerheid.

Slagen jullie erin om jullie syndicaal te organiseren? 
Er zijn een paar vakbondsbewegingen. Er is bijvoorbeeld het KoeriersCollectief, een collectief dat een platform wilt creëren voor collectieve onderhandelingen tussen koeriers en hun opdrachtgevers. En we worden we ook heel goed ondersteund door verschillende vakbonden. 

Er zijn verschillende entiteiten bijeengeroepen, maar wie moet er nu concreet de verantwoordelijkheid op zich nemen? 
Wat de Belgische Staat betreft, is het relatief eenvoudig. Zij organiseren een verdediging tegen Deliveroo. Daarnaast loopt er ook een rechtszaak van de ONSS tegen Deliveroo omdat zij hun koeriers niet als werknemers hebben aangegeven. Het probleem is dat de regering dit soort platformen faciliteert. De heer De Croo heeft een wet aangenomen die bedrijven in staat stelt om volledig vrij te zijn van hun functie als werkgever, aangezien Deliveroo, Uber en al deze bedrijven hun werknemers als ‘partners’ beschouwen. Door zich van deze functies te ontdoen, betaalt niemand nog de sociale premies en werkgeverslasten die inherent zijn aan werkgevers. Vroeger beseften we niet hoe noodzakelijk dit was, maar tijdens de pandemie werd dit plots heel zichtbaar. Als we mensen kunnen helpen, dan is dat omdat er sociale zekerheidsbijdragen en werkgeversbijdragen bestaan. Bedenk je eens over hoeveel meer beademingsapparatuur en ziekenhuisbedden we zouden beschikken als de miljoenen werkgeversbijdragen die dankzij dit systeem niet zijn betaald, dat wel waren geweest. Het zijn de belastingbetalers die aan het kortste eind trekken. Ik zal meneer De Croo blijven aanvallen, die zich tijdens de pandemie als een voorvechter van nationale solidariteit heeft gepositioneerd, terwijl hij er alles aan deed om de sociale zekerheid te vernietigen. De eerste slachtoffers hiervan, zijn de meest kwetsbaren onder ons.

Dus deze tendens naar steeds meer onzekere jobs wordt veroorzaakt door een fout in ons politieke systeem?
Is het de vierde wereld die de rijkste mensen aflevert? Want dat is wat er momenteel min of meer aan het gebeuren is. Behalve dat het in dit geval niet de rijksten zijn, maar de mensen die iets beter af zijn. Dit systeem is zo opgezet dat dit soort bedrijven nooit winstgevend zullen zijn. Ze kunnen alleen maar bestaan door fondsen te werven. Het doel van deze ondernemingen kan niet economisch van aard zijn, het moet dus wel politiek zijn. Het doel is om het arbeidsrecht te doorbreken op het niveau van recht en rechtvaardigheid. Het onderliggende doel is waarschijnlijk politiek: het ultraliberalisme als model opleggen aan onze samenlevingen.

Het idee is dat ondernemingen op geen enkele manier beperkt worden en dat alle kosten, zonder uitzondering, door de werknemers moeten worden gedragen. We moeten alle communicatie van bedrijven als Deliveroo blootleggen. Ze spelen veel in op de ‘coolheid’ van hun jobs en hun platform, maar tegelijkertijd geven ze aan dat het geen echte jobs zijn - ze noemen het flexijobs. Het is belangrijk dat je weet waaraan je begint als je erin stapt. Door te zeggen dat bepaalde jobs geen "echte jobs" zijn, worden al deze platformberoepen gecategoriseerd als subjobs. Ze worden bestempeld als beroepen die het niet verdienen om als eender welke andere job te worden beschouwd, en daarom dus ook niet onder het arbeidsrecht mogen vallen.

Kunnen we dit voorkomen? Als je een nieuwe structuur zou moeten voorstellen, hoe zou die er dan uitzien?
Het zou een eerlijk platform zijn dat niks in ruil vraagt, volledig transparant is en zijn gegevens niet verbergt. Het zou een open-source platform zijn dat deze ethische regels kan waarborgen.

Er bestaan al andere projecten die hun werknemers wel respecteren, waarom maken we daar niet meer gebruik van? 
Ik werk intussen niet meer als koerier, ik ben nu projectmanager bij Smart en ben voornamelijk bezig met opdrachten in de handel- en platformeconomie. Smart is een coöperatie die vanuit een sociaal oogpunt opereert. Net als Molenbike of Urbike, dat zijn coöperatieven voor koeriers. En er is ook Coop Cycle, die al deze projecten samenbrengt. We leven nu eenmaal in een wereld waarin er ethische waarden bestaan. Dit soort organisaties hebben als doel om het werk en de voordelen die ze genereren te verspreiden onder alle mensen die er deel van uitmaken.

Maar is er ook geen sprake van een groter probleem als het gaat over ons consumptiemodel? Is de hele logica van bezorging uiteindelijk niet gewoon uitbuiting? 
Ik weet inderdaad niet of het echt zin heeft om op deze manier maaltijden te laten bezorgen. Ik citeer Jérôme Pimot, die deel uitmaakt van een Frans koeriers collectief: "Bestaat er in deze samenleving een fundamentele noodzaak om lauwe frieten en koude hamburgers te laten bezorgen?”. Zouden we ons consumptiemodel - waarbij we fastfood thuis laten bezorgen - niet kunnen herzien, we kunnen het toch ook gewoon zelf gaan halen? Als je brol wilt eten, doe dan tenminste een minimum aan inspanning en lichaamsbeweging.

Veel mensen die eten aan huis laten leveren sussen hun geweten door zichzelf wijs te maken dat ze vriendelijk zijn tegen de bezorgers.
Ik denk dat het belangrijk is om een duidelijke visie te hebben over wat en hoe er geleverd wordt. Ik denk dat het tijd is - en dit is een oproep - om de manier waarop we consumeren te herzien. We moeten kijken naar de last die we restauranthouders, die verantwoordelijk zijn voor de geleverde producten, opleggen. Als je een markt als die van Deliveroo voedt en je bent een restauranthouder maar je biedt - in tegenstelling tot je concurrent - geen bezorging aan, dan zul je daaronder lijden. Platformen als Deliveroo of Ubereats dwingen handelaars dus indirect om voor bezorging te kiezen: het is dat of opgegeten worden door de concurrentie. Maar ook dat zal hen economisch niet vooruit helpen, want door de opgelegde kosten - zo’n 30% van de vraagprijs - zijn leveringen nauwelijks rendabel.

En het argument "we geven hen tenminste een job" slaat ook op niet veel, of wel?
Door dat te zeggen, impliceer je dat Deliveroo en de anderen een sociaal vangnet zouden zijn en dat ze geen slechte optie zouden zijn voor mensen die op zoek zijn naar een (extra) inkomen. Dit is precies hoe ze zichzelf proberen te presenteren aan de buitenwereld, als een sociaal vangnet, terwijl ze dat absoluut niet zijn.

Het verhaal van Jean-Bernard is het onderwerp van de documentaire ‘SHIFT’, geregisseerd door Pauline Beugnies en mede geschreven door Jean-Bernard. Je kan de documentaire bekijken op het platform nosfuturs.net.

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.