Tony Oursler neemt Amsterdam mee in een digitale beeldenstorm

X Ergo Y, Tony Oursler, Stedelijk Museum. Foto door Fabian Landewee.

“There is life on other planets,” staat in grote letters op de kolossale witte gevel van het Stedelijk Museum te lezen. Het is een koude dinsdagavond als Tony Oursler’s X Ergo Y alvast eventjes wordt uitgetest. De video-installatie, die de beroemde Amerikaanse kunstenaar speciaal voor het museum maakte, is het eerste kunstwerk dat ooit op de buitenkant het Stedelijk Museum getoond zal worden. Sinds dit weekend zal het twee maanden lang iedere ochtend en avond op de buitenkant van het museum te zien zijn.

“You have no consciousness, down below,” zegt een enorm geprojecteerd gezicht tegen me als ik een dag later in de Oude Kerk in Amsterdam langs een glas-in-loodraam loop. “The machine will work until you die.”

Ook hier zijn weer die vreemde, mysterieuze teksten. Ook hier is Tony Oursler de kunstenaar. Naast de primeur op het Stedelijk opende de kunstenaar afgelopen woensdag namelijk ook nog eens een geheel nieuwe expositie met werk dat hij speciaal voor de Oude Kerk maakte. In de expositie, genaamd I/O Underflow, vormt de monumentale gotische kerk het canvas voor een serie geprojecteerde videowerken waarin talking heads op een verontrustende, grappige en dan weer cryptische manier commentaar leveren op onze internetcultuur, en de staat van de digitale mens.

Ik sprak met Tony over het idee achter de exposities, de relatie tussen de twee werken en zijn band met Amsterdam.

Oude Kerk, Tony Oursler, 2014

The Creators Project: Laten we beginnen met je expositie in de Oude Kerk. Waar gaat de expositie over?
Tony Oursler: De expositie gaat over de relatie tussen mens en machine, en hoe de vroege idealen over wat de computer voor de mens kon betekenen zich verhouden tot het conflict van het moderne digitale tijdperk, waarbij de menselijkheid steeds verder verloren lijkt te gaan in een soort van maalstroom van digitale informatie.

Waar verwijst de titel ‘I/O Underflow’ naar?
Ik zocht naar een titel die dat idee kon overbrengen. I/O verwijst daarbij naar input/output, maar het hint ook naar one/zero, en on/off, als analogie van de binaire taal van de machine. Underflow komt voort uit een uitdrukking die door programmeurs gebruikt wordt om te beschrijven hoe kleine afwijkingen verloren kunnen raken in de ‘onderstroom’ van informatie. Die afwijkingen zijn voor de machine misschien onbeduidend, maar kunnen voor ons mensen juist wel eens hele belangrijke gebeurtenissen vertegenwoordigen.

Oude Kerk, Tony Oursler, 2014

In de kerk zien we verschillende levensgrote gezichten die ons allemaal lijken te willen waarschuwen voor de gevaren van onze digitale levens en de verheerlijking van technologie. Waarom heb je voor die vorm gekozen?
De expositie is een soort versplinterde, kakofonische analyse van waar wij ons nu als mensheid bevinden. Ik gebruik daarbij het verhaal van het leven van Alan Turing, die ik neem als ‘de uitvinder van de machine’, om te kijken naar de vroege opvattingen van wat de computer kon betekenen versus wat het vandaag de dag is. De talking heads gebruik ik als een soort stand-in voor de mensheid: het zijn mensen, maar ze glijden soms ook af naar de andere kant en veranderen in een soort bezeten, verwarde robots. Het is aan de bezoeker om te bepalen tot met wie ze zich identificeren, en zo ook een stelling in te nemen binnen de dialoog.

Waarom is de Oude Kerk de beste plek om dat verhaal te vertellen?
In mijn ogen gaat het digitale tijdperk over de tweestrijd tussen mystiek versus rationalisme. De computer neemt daarbij de positie van het rationalisme in, de kerk die van de mystiek. In deze expositie heb ik de kerk proberen te hacken door ze van rol te laten verwisselen: de machine wordt iets mystieks, terwijl de kerk zelf de materie wordt, de ratio. In de hoogtijddagen van de cinema werd al gezegd dat het spektakel van de kerk was vervangen met het spektakel van het scherm. Ik denk dat je dat idee kunt doortrekken naar de digitale wereld, met een geheel eigen mythologie en karakters: je hebt de hackers, de trolls, de zakenmannen en de geldverdieners. Het internet is het grimmige sprookje van onze tijd. Ik vind het heel passend om dat verhaal juist in een kerk te vertellen.

Foto door Fabian Landewee.

Over naar het Stedelijk: kun je iets meer vertellen over wat er de komende maanden allemaal op de gevel te zien zal zijn?
X Ergo Y gaat over onze menselijke overtuigingen: welke visies en wereldbeelden construeren we om een grip te krijgen op de werkelijkheid? In de installatie wissel ik bewegende 3D-beelden af met verschillende statements die als tekst op het gebouw worden geprojecteerd. De beelden zijn een soort geheimzinnige, totemistische voorstellingen die allemaal een bepaalde kijk op de wereld of geloof in iets visualiseren. Zo zie je Rodin’s De Denker voorbijkomen, maar bijvoorbeeld ook een voodoopop of inheemse spirituele maskers. Afgewisseld verschijnen statements die ik aan het publiek voorleg, waar je het altijd mee eens of oneens kunt zijn.  “I believe in god,” “Mind reading is not possible,” of “The Loch Ness Monster of Scotland exists.”

Wat is het doel van die statements?
Ik hoop dat je iedere keer als je het werk ziet eventjes stilstaat bij de vraag of je het wel of niet met die uitspraak eens bent. Ik denk dat mensen het er tegenwoordig nauwelijks meer over hebben, maar ik vind het heel interessant om aan mensen te vragen: waar geloof je eigenlijk nog wel in? Al is het maar voor een seconde. Of, als je langer wilt blijven hangen, kun je ook gewoon de volle twintig minuten die het werk duurt naar het museum omhoog blijven kijken.

Foto door Fabian Landewee.

Tot slot, is het fijn om na vijftien jaar weer eens terug te zijn in Amsterdam?
Absoluut. Ik had hier mijn eerste Europese installatie, ook in het Stedelijk Museum. Ik vond het fantastisch om hier te komen, rond te hangen, drugs te gebruiken en kunst te maken. Deze plek was echt een baken van liberalisme, zeker in de jaren ’80. Ik denk dat de wereld inmiddels wel een beetje bijgetrokken is, bedoel marihuana is zelfs in New York praktisch legaal, maar Amsterdam heeft veel betekend voor de kunstenaars van mijn generatie. Dus het is opwindend om hier terug te komen en te zien dat het Stedelijk bijvoorbeeld weer open is, en dat een plek als de Oude Kerk ook beschikbaar wordt gesteld voor kunst. Het voelt als een frisse tijd. Alsof de stad weer aan het terugkomen is. Kunstenaars zijn altijd op zoek naar die frisse energie. Ik heb Amsterdam altijd gezien als een voorloper. Het is volgens mij nu tijd om opnieuw te definiëren waarin het dat zal zijn.

Oude Kerk, Tony Oursler, 2014

De expositie I/O Underflow zal nog tot en met 29 maart 2015 in de Oude Kerk te zien zijn. Klik hier voor meer informatie. 

De video-installatie X Ergo Y is vanaf zaterdag 29 november t/m 16 januari 2015 iedere ochtend (7.00-9.00 uur) en avond (17.00-23.00 uur) op het Stedelijk Museum te zien. Klik hier voor meer informatie. 

Ga naar Tony Oursler's website om meer werk van de kunstenaar te bewonderen.