Hoe extreemrechts wordt gevoed door mannelijke onzekerheid

Het is geen geheim dat gewelddadige, Amerikaanse extremisten – van de voetsoldaten van alt-right en militante bewegingen tot archetypische skinheads – meestal mannen zijn. En laat mannen nou precies zijn wat Michael Kimmel bestudeert. Hij is als socioloog verbonden aan Stony Brook University en heeft veel geschreven over mannelijkheid. Hij heeft net een nieuw boek uit, dat de titel Healing from Hate: How Young Men Get Into – And Out of – Violent Extremism draagt. In het boek onderzoekt hij hoe jonge mannen zulke ideeën ontwikkelen. Zijn centrale idee is dat mensen die zich aangetrokken voelen tot gewelddadige ideologieën vaak geen kans hebben gekregen om zichzelf te bewijzen op een meer doorsnee, mainstream manier, zoals voor een gezin zorgen. In hetzelfde soort taal waarmee hij en anderen in zijn vakgebied de aantrekkingskracht van Donald Trump op witte mensen op het platteland hebben verklaard, beargumenteerd Kimmel dat een gevoel van benadeeld worden en een verlangen om deel uit te maken van een gemeenschap eerder meespelen bij radicalisering dan een bepaalde politieke voorkeur.

Ik belde de auteur op om hem te vragen hoe jonge mannen gelokt worden door gevaarlijke ideeën en hoe ze wellicht gered kunnen worden. Het goede nieuws is dat, omdat de ideologie zelf blijkbaar niet de hoofdreden is waarom ze ertoe aangetrokken worden, er echt een weg naar verlossing is.

VICE: Vrijwel zonder uitzondering zijn de mannen in je boek op zoek naar een vriendengroep. Maar tegenwoordig speelt radicalisering zich vooral af op het internet. Hoe wordt rekrutering tot extreemrechtse organisaties gevormd door internetgebruik?
Michael Kimmel: Daar kan ik geen volledig antwoord op geven. Het heeft te maken met de effectiviteit van online gemeenschappen om je een diep gevoel van echte gemeenschappelijkheid te geven. Er bestaan Reddit-groepen en chatrooms van Stormfront waar mensen elkaar voeden met ideeën. In het begin is dat heel spannend en is er veel energie, maar ik denk dat die energie verdwijnt zodra je gevraagd wordt om ergens fysiek aanwezig te zijn. Je hebt in zo’n groep dus misschien een constante hoeveelheid mensen, maar ze vloeien in en uit. Bij zo’n groep komen en weer weggaan gaat veel sneller dan vroeger. Na een paar maanden is het zo van: oké, ik ken die gasten. Op existentieel vlak vragen ze niks van je. Het is enkel: “Kom opdagen en schreeuw naar mensen.”

Wat je ook nog hebt, is dat als je niet opvalt in de massa, dat niet helpt met het soort identiteit dat eigen is aan oppositie. Zoals de skinheads vroeger met hun Doc Martens, bretels en witte T-shirts. Met zo’n outfit val je op. Ik hoorde van gasten uit Zweden dat als ze hun kop kaalschoren en dan terug gingen naar school, mensen bang voor ze waren. Dat gaf ze een kick. Daarom blijft de skinhead-stijl populair voor gasten voor wie dit geen ideologische beweging is, maar eerder voortkomt uit identiteit.

Komt het vaak voor dat dit soort gasten betrokken raken bij extreemrechtse groeperingen, online of in het echte leven, en er daarna weer vertrekken naar meer mainstream kringen?
Ja, veel van die mannen die eruit vertrekken glippen stilletjes terug de maatschappij in. Ik vermoed dat dat nog meer het geval is bij gasten die een soort van assimileren. Het is voor hen makkelijker om een baan te hebben en een gezin.

Ik was verbaasd toen ik las dat veel mensen die meedoen aan programma’s om hun extreemrechtse levensstijl achter zich te laten dat niet doen omdat ze de ideologie niet meer aanhangen, maar omdat hun vrienden niks deden toen ze bijvoorbeeld in elkaar werden geslagen. Is het beter als dit soort mensen hun weerzinwekkende ideeën stiekem hebben en normaal functioneren in de maatschappij, in tegenstelling tot skinheads, die je direct kunt herkennen als extreemrechts?
Dat is een goede vraag. Je gaat bij zo’n club vanwege de vriendschap en dan komt de ideologie er later een beetje bij. Dus als ze eruit willen, kan de ideologie ook verwateren. Sommige gasten reizen het hele land door om over hun ervaringen te praten, wat ze geloofden en waarom. Ik denk dat daar wel een vorm van verlossing in kan zitten. Daarnaast hebben veel van die gasten zoiets van: het was een fase, nu ga ik weer een baan zoeken.

Je praat veel over het feit dat mensen zich ontmand voelen en daarom extreemrechts worden. Maar ik heb het idee dat je nog niet echt het idee hebt onderzocht dat veel van die gasten die met nationalisme flirten gewoon geen vriendin kunnen krijgen.
Kijk, in Angry White Men heb ik het over George Sodini [de schutter in Collier Township in 2009] en Elliot Rodger [de schutter in Isla Vista in 2014]; gasten die begonnen te schieten omdat ze geen vriendin konden krijgen. Elliot Rodger was kwaad omdat hij er goed uitzag en nog steeds maagd was, en George Sardini had al tien jaar geen date gehad. Ja, natuurlijk zijn er ook gevallen waar je het direct kunt herleiden van een soort seksueel falen tot het falen van mannelijkheid.

Dat soort verhalen hoorde ik niet echt terwijl ik deze gasten interviewde. Wat ik in plaats daarvan te horen kreeg, was dat een van de dingen die hen aantrok het hangen met vrienden was, het feesten, dronken worden en de aanwezigheid van meisjes. Maar als je daar naar op zoek bent kan je net zo goed bij een studentenvereniging gaan. Het is aantrekkelijk voor een aantal jongvolwassenen die denken dat ze minder seks hebben dan zou moeten.

Denk je dat bijvoorbeeld anarchistische punkers ook op zoek zijn naar een manier om hun mannelijkheid te herstellen?
Soms denk ik dat wel. Een aantal van de Zweedse gasten die ik sprak vertelden me dat ze ’s avonds gingen feesten, dronken werden en een boel pijnstillers namen en dan de straat opgingen op zoek naar groepen immigranten, antifa, of anarchistische punkers die ook dronken waren en aan de pijnstillers om mee te vechten. Ik gok dat al die groepen op zoek zijn naar een identiteit, alleen zitten ze op andere plekken in het ideologische spectrum.

Waarom zou je dan bij de ene groep gaan en niet bij de ander? Ze zijn in veel opzichten elkaars tegenpool, maar zoals je zegt trekken ze hetzelfde soort personen aan.
Ze zijn gelijk qua proces, niet qua inhoud. Een gast vertelde me: “Op mijn middelbare school kon je niet alleen zijn, omdat iedereen een groep moest hebben. Dus ik keek rond en er waren punkers, hiphoppers, de antifa en de skinheads. Mensen waren het meest bang van de skinheads, dus wilde ik bij hen horen.” De veronderstelling dat dat iets met ideologie heeft te maken klopt dus niet.

Wat kunnen we als maatschappij doen om te zorgen dat dit een onaantrekkelijke optie wordt voor ontevreden jonge mannen?
De media kunnen hier bij helpen, door de waarheid te vertellen over hoe veel van die gasten in de gevangenis zitten voor gewelddadige misdaden, en welk percentage van haatmisdaden gepleegd worden door nationalisten, in plaats van door islamitische terroristen. Het zou ook helpen om media-aandacht te schenken aan mensen die uit die levensstijl zijn gekomen. Ik denk dat American History X en sommige andere films erg bruikbaar kunnen zijn om te laten zien hoe dit soort dillema’s uitpakken, om te laten zien wat de risico’s werkelijk zijn.