Pussy Riot wil dat je naar de gevangenis gaat

Nadya Tolokonnikova is terug met een nieuw kunstproject. Eerder deze zomer projecteerde ze protestleuzen op gebouwen, nu legt ze vreselijke omstandigheden in gevangenissen onder de loep.

Tolokonnikova en medebandlid Maria Alyokhina werden in 2012 opgepakt nadat ze een anti-religieus protestlied live speelden in een kerk in Moskou. Ze brachten 21 maanden door in een cel. Nu wil Tolokonnikova die ervaring gebruiken om hervormingen in gevangenissen te bewerkstelligen. Dat gaat ze doen met een theatervoorstelling waarin het publiek meegenomen wordt naar het optreden van Pussy Riot in de kerk, de daaropvolgende rechtszaak en de tijd die ze in de gevangenis zaten.

VICE: Hoi Nadya! Waarom maak je een theatervoorstelling?
Nadya Tolokonnikova: Waarom? Omdat ik denk dat het voor politiek geëngageerde artiesten belangrijk is om de vierde wand tussen publiek en artiest te doorbreken. Dat kan op een heleboel manieren. Je kan op straat optreden, maar je kan ook een theatervoorstelling maken waar je het publiek actief bij betrekt.

Hoe ga je ze meenemen naar het gedeelte waar je in de gevangenis zit?
Ik gebruik alle mogelijkheden om mensen bewust te krijgen van het feit dat gevangenissen hervormd moeten worden. Ik heb geen ingewikkeld of deftig antwoord. Ik heb in de gevangenis gezeten, ik weet hoe verschrikkelijk het is. Niemand verdient het om in zo'n situatie te zitten. Zelfs niet als ze een misdaad hebben gepleegd. Misschien heeft iemand iets gejat omdat-ie niks te eten had, en nu sterven ze langzaam zonder medicatie. Seropositieve mensen krijgen geen medicatie, hun handen en benen rotten weg en niemand kan ze helpen.

Ben je niet bang dat veel mensen het niet zien zitten om empathie te voelen voor gevangenen?
De wereld is niet perfect. Er worden vergissingen gemaakt in rechtbanken en in sommige landen is het justitieel apparaat corrupt. Iedereen kan achter tralies belanden. Het is beter om nu op te roepen tot hervormingen, om ervoor te zorgen dat we nooit in zo'n situatie terechtkomen.

Wat voor hervormingen bedoel je precies?
Ik zou willen dat de toestand in gevangenissen verandert. Het verschilt natuurlijk per land. In veel Europese landen – vooral in Scandinavië – hebben ze al een hoop bereikt. Ook in Nederland heb ik gezien hoe ze op een nieuw model zijn overgestapt. Deze gevangenen kunnen zelf kiezen wat ze willen doen. Ze mogen natuurlijk niet weg, maar ze kunnen boeken lezen.

Wat is vandaag de dag het grootste probleem voor gevangenen?
Arbeid. Dat heeft het hele idee van gevangenissen veranderd. Er wordt gezegd dat mensen de gevangenis in moeten om ze beter te maken, of voor resocialisatie, maar nu wordt er winst gemaakt door mensen in gevangenissen te zetten. Je kan mensen niet als slaaf behandelen. Je zou denken dat we dat tweehonderd jaar geleden al wisten, maar blijkbaar niet. Er bestaat nog steeds slavernij. Ik ben in Russische gevangenissen geweest waar gedetineerden moesten werken om winst te genereren.

Hoe kunnen we daar iets aan veranderen?
Het is te doen. Kijk naar Scandinavische landen. Als mensen zeggen dat er niks veranderd kan worden, zeg ik: kom op, we zijn in de ruimte geweest, maar hervorming van het gevangeniswezen is onmogelijk?

Kan je vertellen hoe het theaterstuk precies in z'n werk gaat?
Momenteel voeren we gesprekken met verschillende locaties, hoe het precies wordt, zal afhangen van de locatie. We willen dat het realistisch wordt, mogelijk met wat symbolische elementen. Het is nog in de maak. Als je ergens aan begint, kan het gaandeweg nog veranderen.

Waarom doe je dit nu? Kon het niet eerder?
Onder andere omdat we het druk hadden met onze organisaties die gevangenen in Rusland helpen. We hadden geen tijd, maar nu wel. Een ander antwoord is dat ik geloof dat dit verhaal zorgt dat mensen politiek actiever worden en zich realiseren dat burgerschap meer is dan enkel een woord. Ik wil dat burgers betrokken zijn bij politiek.

Is dat de boodschap die je wil overbrengen met het stuk?
Ja, maar mijn punt is erg eenvoudig: als je alleen bent, of met een paar mensen, en je wilt politiek actief zijn, is het voor de overheid makkelijk om je op te sluiten. Maar als je een heleboel mensen op straat hebt, kunnen ze weinig beginnen. Het is een kwestie van hoeveel mensen zich willen laten horen.

Wanneer moet het af zijn?
Ik hoop rond november, misschien iets later. Het hangt ervan af hoeveel tijd het kost om het uit te werken. We hebben een crowdfundactie, die loopt nog een week. Hopelijk krijgen we al het geld bij elkaar. We willen dat het zo snel mogelijk af is, maar het moet ook zo goed mogelijk worden.