Waarom gezond zijn een voorrecht is en geen prestatie

“Nee, ik word eigenlijk nooit ziek,” zei iemand laatst tegen me toen we het over de griep hadden. Ze klonk trots, alsof het een prestatie was. Ik weet nooit goed hoe ik moet reageren als mensen opscheppen over hun gezondheid. Ik weet dat hun opmerkingen onschuldig zijn bedoeld, maar toch ervaar ik het als kwetsend.

Jaren geleden geloofde ik zelf dat mijn gezonde levensstijl me kon beschermen tegen ziektes. Ik mediteerde, at biologisch, rookte niet, dronk weinig alcohol, kwam elke dag buiten, bewoog regelmatig en deed aan yoga. Toch werd ik ziek. Ik werd gediagnosticeerd met de ziekte CVS/ME en een paar jaar later met de ziekte van Graves, een auto-immuunziekte. Ik begreep er niets van. Ik had toch de handleiding voor een gezond leven? Ik deed toch alles goed? Het voelde alsof ik had gefaald.

Nog steeds denken veel mensen dat je je gezondheid zelf in de hand hebt. Instagram staat vol met de #fitgirls en er zijn duizenden zelfhulpboeken en gezondheidstrends die mensen vol overgave volgen. Toch is het idee dat je ziektes kunt voorkomen met gemberthee, omega-3 pillen en genoeg zonlicht niet alleen naïef, maar ook beledigend en kwetsend voor mensen die met ziektes te maken hebben.

Nu wil ik vooropstellen dat ik blij ben met de holistische kijk op ziekten. Ik geloof zeker dat onze levensstijl (voeding, ontspanning en beweging) bijdraagt aan onze gezondheid. Gezondheidstrends als yoga, mindfulness en het drinken van groene sapjes juich ik toe. Toch zie ik steeds meer mensen op social media die denken dat ze de waarheid hebben gevonden. Hoewel hun berichten vooral inspirerend bedoeld zijn, ontstaat er een beperkt beeld van een ‘geslaagd’ lichaam, namelijk dat van een slanke, lenige, gezonde yogi op retraite in Bali. Het lijkt alsof een gezond lichaam voor iedereen haalbaar is en een gezonde levensstijl je zal beschermen tegen ziek worden.

Zelf heb ik echter meegemaakt hoe lastig het is om ondanks al je inspanningen ziek te zijn en hoe moeilijk het is om de juiste hulp te vinden. Ik ben bevoorrecht dat ik in de positie zit om zelf op zoek te gaan naar de juiste therapie. De zoektocht naar genezing is vaak ingewikkeld en niet altijd haalbaar. Het kost geld en energie en het vergt soms veel onderzoek en steun van je omgeving. Niet iedereen heeft die middelen.

Mijn nekharen gaan overeind staan als ik mensen hoor opscheppen over hun goede gezondheid of als ze trots vertellen over hun wilskracht en strenge regime. Ze zijn trots dat ze zich nog nooit een dag ziek hebben moeten melden en denken dat het een keuze is. “Ik heb geen tijd om ziek te worden, ik heb kleine kinderen en een fulltime baan,” heb ik weleens gehoord. Gevolgd door advies als: “Misschien moet je mijn hot yogales eens proberen. Je zweet alle gifstoffen uit je lijf”.

Die goedbedoelde adviezen kunnen vervelend zijn. Zo vertelde mijn vriend mij over een ervaring die hij had tijdens een sjamanistisch retreat in Peru. Onder de groep deelnemers was een man met kanker. Deze man werd door medecursisten bestookt met goedbedoelde tips. Van “ik ken een goede chiropractor” tot “ik verkoop een detox-tonic die kanker geneest.” Hij weigerde beleefd en werd soms verbaal aangevallen door de anderen. Ze begrepen er niets van. Wilde hij dan niet beter worden?

We geloven graag dat gezondheid maakbaar is. Dat we met onze gezonde gewoontes en een grote portie wilskracht alles kunnen bereiken. Het geeft een veilig gevoel: het idee dat je controle hebt over je leven. Een depressie kun je genezen met een warme-lamp, reuma met het slikken van supplementen, kanker met een detox en een huidziekte door zuivel uit ons dieet te verbannen. Hoewel gezonde keuzes en een positieve mindset erg belangrijk zijn voor ons welzijn, is het idee dat gezondheid maakbaar is ook gevaarlijk. Het schetst een beeld dat gezond zijn een prestatie is en ziek worden een falen.

Het valt mij ook op dat we vaak sporttermen gebruiken als wij het over ziekten hebben. “Ze is echt een strijder en heeft ziekte x overwonnen”, koppen nieuwsmedia regelmatig. Maar een ziekte is geen wedstrijd. Mensen hebben niet (altijd) invloed op hun gesteldheid. Bovendien schetst de sportvergelijking een nogal oneerlijk beeld over mensen die niet beter worden, of erger nog: overlijden. Zijn zij dan de verliezers?

Het hebben van een gezond lichaam en een gezonde geest is geen prestatie. Er speelt meer mee dan alleen een gezonde levensstijl. Je genen bijvoorbeeld. Je financiële situatie, je omgeving, verleden en een portie geluk. Desondanks hoort ziek worden bij het leven – hoe pijnlijk dat ook is. Het kan helaas iedereen overkomen en de kans is groot dat je er in je leven mee te maken krijgt. Besef hoe gezegend je bent als je gezond bent. Wees je ervan bewust hoe ingewikkeld het pad naar genezing kan zijn. Besef dat jij niet de wijsheid in pacht hebt en dat ieder lichaam anders is. Stop met het verheerlijken van gezonde lichamen en met het (indirect) shamen van zieke mensen. Schep niet op over je mentale of fysieke gezondheid. Tel je zegeningen, zorg goed voor jezelf en voor anderen.