De beroemdste gevangenis van Nederland is al lang geen gevangenis meer. Ongeveer anderhalf jaar geleden ging de Bijlmerbajes dicht, en kwam er tijdelijk onder meer een asielzoekerscentrum en de creatieve broedplaats Lola Lik in. Die zijn sinds afgelopen maand ook gesloten, omdat binnenkort vijf van de zes torens van de oude gevangenis gesloopt worden om plaats te maken voor een fonkelnieuwe woonwijk. Kunstenaar Jelle Havermans werkte voor het Tijdelijk Museum – dat ook in Lola Lik zat – waardoor hij op allerlei bijzondere plekken in de verlaten gevangenis kon komen. Dat leidde tot een fotoserie van de Bijlmerbajes.
Advertentie
“Dit is echt een bizar stukje geschiedenis en ik vond het belangrijk om die bijzondere sfeer op een bepaalde manier nog vast te leggen,” zegt Jelle. In de laatste maand van het Tijdelijk Museum ontstond het idee voor deze serie. Via zijn connecties bij onder andere Bijlmerbajes Events – die dingen als escape rooms en rondleidingen door cipiers aanbieden – gingen er voor hem deuren open die voor de meeste mensen gesloten blijven. Het asielzoekerscentrum zag het om zeer begrijpelijke redenen niet zitten als hij daar met de camera rond zou lopen, dus daar is hij niet geweest.
Als je nu naar de Bijlmerbajes kijkt, lijkt het bijna een naïef idee om een gevangenis zo vorm te geven. “Een absurd detail is bijvoorbeeld dat er aanvankelijk geen tralies voor de ramen zaten,” zegt Jelle. De ontwerpers van de Bijlmerbajes hadden ook nog graag gezien dat er tapijten in de cellen zouden liggen en dat ze voorzien zouden worden van mooie houten celdeuren. In retrospectief klinkt dat heel raar. En omdat de Bijlmerbajes een vrij dure gevangenis was, is er in de loop van de tijd ook weinig vernieuwd. Dat maakt het complex tot een soort tijdscapsule van hoe er in de jaren zeventig over het opsluiten van mensen werd gedacht.
“Toen de gevangenis net gebouwd was, werd het omschreven als een hotel,” zegt Jelle. “Maar als je daar rondloopt voelt het totaal niet zo. Ik heb met de foto’s ook proberen uit te drukken dat het juist heel grimmig overkomt.” Als voorbeeld noemt hij de isoleercellen op de bovenste verdiepingen van alle torens. “Daar werd je best wel grof heengebracht als je je had misdragen of als het psychisch niet goed met je ging – en dat zal in de jaren zeventig vast anders zijn gegaan dan nu. Maar vanuit de raampjes in de luchtvertrekken heb je dan toch een prachtig uitzicht op de stad. Dat vond ik ironisch.” Een vreemd soort luxe op een karige plek, dus.
Advertentie
Het is nog niet helemaal duidelijk wanneer de sloop van de Bijlmerbajes precies gaat beginnen. Vanaf aanstaande maart gaat de vastgoedontwikkelaar beginnen met de nieuwbouwwijk Bajeskwartier, die ergens in 2019 klaar zou moeten zijn. De kans is dus aanzienlijk dat dat oude gevangenis nog dit jaar tegen de vlakte gaat, en dan hebben we gelukkig de fotoserie van Jelle nog, die hij maakte om de Bijlmerbajes nog “een laatste eer te bewijzen.”Kijk op de website en de instagrampagina van Jelle Havermans voor meer van zijn werk.
