Bermbommen en terroristen: mee met de Nigerese patrouille door Mali

In het West-Afrikaanse land Mali is het zacht gezegd al lange tijd vreselijk onrustig. Dat zit zo. Er wonen verschillende etnische groepen, waaronder de Toeareg, een nomadisch volk dat voornamelijk in het noorden van het land woont. De Toeareg hebben al lange tijd de wens om onafhankelijk van Mali te worden. Begin 2012, toen Toeareg-rebellen terugkeerden uit Libië, waar ze zij aan zij hadden gevochten met de troepen van Khadaffi, laaide die wens om zich van Mali af te scheiden weer op. De Toeareg-rebellen hadden nu ook zware wapens in hun bezit, die ze hadden meegenomen vanuit Libië. Later dat jaar pleegde het Malinese leger een staatsgreep. Daardoor ontstond er een hoop instabiliteit in het land, en die kans grepen de Toeareg-rebellen aan door het noorden van Mali te bezetten. Later namen islamitische, extremistische groeperingen, zoals Al-Qaida, het roer over.

Om deze verschillende strijdgroepen te kunnen verdrijven, en het noorden van Mali weer bestuurbaar te maken, hebben de Verenigde Naties een vredesmacht naar het land gestuurd, die Minusma heet. Militairen uit onder andere Nederland, Duitsland, Frankrijk, Ghana, Ivoorkust en Niger zijn hierbij aangesloten. Onder de VN-militairen zijn inmiddels al veel slachtoffers gevallen, ondanks dat het een vredesmissie is. Trouw meldde afgelopen vrijdag dat er in totaal al 59 blauwhelmen zijn gedood door aanvallen (hier een Blendle-link). De Nederlandse fotograaf Marielle van Uitert is, bij hoge uitzondering, mee op patrouille geweest met Nigerese VN-militairen, om de situatie in Mali vast te kunnen leggen. Ik belde haar op, om te vragen hoe het was om door een met bermbommen bezaaide woestijn te rijden. Ook wilde ik graag weten waarom ze haar eigen leven op het spel zet om dit verhaal naar buiten te kunnen brengen.

VICE: Hoi, Marielle. Met wie ben je nou precies meegegaan in Mali?
Marielle van Uitert: Ik ben op patrouille meegeweest met Nigerbat. Dat zijn Nigerese soldaten, die ook deel uitmaken van die vredesmacht in Mali, waar bijvoorbeeld ook veel Franse militairen bij zitten. Veel van de soldaten moeten alleen weer terug naar Niger, om daar tegen Boko Haram te vechten. Wat doet die vredesmacht van de VN nou precies?
In Mali is in principe een soort stammenoorlog aan de gang. Al-Qaida en andere terroristische organisaties werven er steeds meer leden onder verschillende volkeren die er leven. Minusma, die vredesmacht van de VN, is daar vooral om het land te stabiliseren en te voorkomen dat er complete anarchie ontstaat. Ook voorkomen ze bijvoorbeeld dat er trainingskampen ontstaan [voor islamitische extremisten].

Hoe leven die volkeren daar, die jij hebt gefotografeerd?
Ik heb veel gezien in m'n leven, maar dit voelde een beetje alsof ik terugging naar de Middeleeuwen. Het is er extreem heet en ze leven midden in de woestijn, in lemen hutjes. We reden dan zo'n vijftig, zestig kilometer de woestijn in, en dan doemde er ineens weer een heel klein dorpje op. Mensen hebben maar weinig toegang tot voedsel en water. Dat water moest, met behulp van ezels, uit hele diepe putten gehaald worden. Er heerste ook veel angst. Hoe keken de mensen daar tegen de Nigerese soldaten van de VN aan?
De meesten van hen waren blij dat de Nigerese soldaten af en toe kwamen kijken; daardoor voelden ze zich wat veiliger. In de woestijn zijn er natuurlijk maar weinig ogen en oren, en rebellen en islamitische extremisten kunnen daardoor vaak gewoon hun gang gaan. In één van de dorpen die ik heb bezocht, waren er tientallen mensen uitgemoord door een stam die in een dorp zo'n tien kilometer verderop woonde. Dat dorp hebben we later ook nog bezocht. In Mali heerst veel geweld, maar in de gebieden waar Minusma actief is, is het minder. De conflicten draaien vaak om macht, vee, territoriumdrang, en het laten zien van spierballen. Het schizofrene eraan is dat veel vrouwen en kinderen, wiens mannen en vaders vermoord zijn, naar vijandige dorpen vluchten, omdat er daar meer wapens aanwezig zijn. Daar voelen ze zich dan, op een bepaalde manier, toch veiliger.

Je bent op pad geweest met islamitische, Nigerese soldaten die de Malinese bevolking tegen extremistische moslims proberen te beschermen. Waarom heb je daarvoor gekozen, in plaats van bijvoorbeeld met Nederlandse soldaten mee te gaan?
Ik was op zoek naar een alternatieve invalshoek. Ik vond het interessant om te zien hoe zij daar in staan, in plaats van te focussen op Europeanen die er actief zijn. Qua cultuur, taal en godsdienst zijn er veel meer overeenkomsten tussen Malinezen en Nigerezen [dan tussen Malinezen en Europeanen]. Je krijgt dus een heel ander plaatje dan wanneer je met de Duitsers op pad gaat. De Nigerezen gingen met heel achterhaalde apparatuur dwars door de woestijn heen, waar de kans op bermbommen groot is. Er zijn daardoor al veel mensen omgekomen. Ze maakten zelfs nog gebruik van morsecodes. De Nederlandse soldaten hebben vaak geheime patrouilles, met wie wij niet mee konden – terwijl de Nigerezen juist heel trots waren dat ze hun verhaal mochten vertellen. Ik wilde met mijn foto's een stem geven aan mensen die het echt gevaarlijke werk opzoeken, en niet vaak de kans krijgen om daar over te vertellen. Maar ook de Nederlandse soldaten waren blij dat ik daar was; zij willen ook dat dit verhaal meer aandacht krijgt, mensen horen hier nooit over. De Nederlandse Eerste Luitenant Arjen Bosch heeft ervoor gezorgd dat ik met Nigerbat mee kon, en heeft me op alle mogelijke manieren geholpen. Is het dan niet bloedlink om daar foto's te gaan maken?
Het was inderdaad gevaarlijk. Omdat de Nigerezen nog morsecodes gebruiken, is het heel moeilijk om contact te krijgen [met andere soldaten] wanneer je bijvoorbeeld op een bermbom rijdt. En ik dacht dat het als vrouw lastig zou zijn, met al die mannen. Er was nog nooit eerder een fotograaf of journalist met ze mee gegaan, maar ze hebben zich fantastisch professioneel gedragen. Ik voelde me, juist omdat zij de cultuur kennen, extra veilig. In Mali komen sowieso weinig journalisten; Mali is niet echt hot. Wat de precieze reden daarvoor is, weet ik eigenlijk ook niet – maar ik denk dat 't komt doordat Minusma een vredesmissie is, en geen vechtmissie. Ook is het visueel gezien heel moeilijk in beeld te brengen, omdat het voornamelijk om patrouilles gaat waarbij militairen informatie moeten vergaren. Dan hebben ze daar natuurlijk liever geen pottenkijkers bij.

Wanneer was je op je bangst?
Ik ben eigenlijk altijd wel alert, en heb de hele tijd m'n helm en kogelwerend vest gedragen. Op een gegeven moment werd er tijdens een patrouille onderling heel zwaar ge-morst, en toen hoorde ik dat er verderop vijftig extremisten in een ambush lagen. Toch ben ik nooit echt bang geweest. In een eerder interview met VICE gaf je aan dat je alleen aan projecten in conflictgebieden werkt die je echt aan het hart gaan. Wat vond je zo aangrijpend aan deze situatie?
Ik kon in de media weinig over deze situatie terugvinden. Ik wist ook niet zo goed wat me te wachten stond, en of ik een bijzondere fotoserie zou kunnen maken. Wat mij in ieder geval fascineerde was hoe de Nigerese, islamitische militairen omgaan met de situatie ten opzichte van hun Malinese moslimbroeders, die ze moeten beschermen.

Vrouwen spelen vaak een grote rol in jouw fotoseries, voor deze serie geldt dat ook. Waarom is dat?
Vrouwen delven in zo'n strijd vaak het onderspit, terwijl ze toch echt de stenen van de samenleving vormen. Als ik vrouwen fotografeer, geeft dat zo'n dorp veel meer een smoel dan wanneer ik alleen maar mannelijke strijders laat zien. Mensen zullen ook eerder geneigd zijn een fotoserie [over een conflictgebied] te bekijken wanneer er vrouwen in voorkomen. Het maakt zo'n strijd zachter en menselijker. In Mali wilden de vrouwen in eerste instantie vaak niet op de foto. Maar als ze eenmaal tevoorschijn kwamen, was er gelijk een klik en hadden we enorm veel lol. Heb je wel eens het idee dat mensen in het Westen steeds meer afgestompt lijken te raken door alle ellende in conflictgebieden?
Misschien is dat zo, maar door voor een andere invalshoek te kiezen en lef te hebben, kun je een andere kant van het verhaal laten zien. En als journalisten bij zichzelf denken; de wereld is afgestompt dus we schrijven maar niets meer – dan houdt het op. De beelden die ik daar heb gemaakt, móéten gemaakt worden. Ik kies ook altijd m'n eigen onderwerpen uit; soms waarschuwen mensen dat ik het niet verkocht zal krijgen, maar dat boeit me echt niet. Ik ga er gewoon heen, en uiteindelijk werkt het bijna altijd wel. Ik wil dingen op de agenda blijven zetten. Bekijk meer van Marielles werk via haar website.