Jak Tom of Finland i jego śmiałe prace zmieniły postrzeganie homoseksualności

Na VICE Polska trwa obecnie Tydzień Równości. Chcesz dowiedzieć się więcej? Kliknij TUTAJ

Gdy Touko Laaksonen, znany głównie pod pseudonimem Tom of Finland, zaczął publikować swoje rysunki umięśnionych i wąsatych gejów, jego prace nadal łamały prawo. W latach 50. w wielu państwach wątki związane z homoseksualizmem podlegały cenzurze, co oznaczało, że zarówno on, jak i osoby kolekcjonujące jego prace, mogły trafić do więzienia za posiadanie rysunków o tematyce homoseksualnej. Jednak Laaksonen nie zrezygnował z tej pasji i w ciągu swojej 60-letniej kariery stworzył ponad 3500 prac – prac, które zainspirowały wielu queerowych artystów oraz zmieniły sposób, w jaki świat postrzega męskość i seksualność gejów.

Laaksonen urodził się w 1920 roku w małej wsi w Finlandii. Już od dziecka wykazywał wielki talent artystyczny, a jego rodzice oraz nauczyciele wspierali go i namawiali do pójścia na związane z tym studia. Jednak według jego biografów chłopak spędził również lwią część dzieciństwa na podglądaniu muskularnych chłopców pracujących na sąsiednich farmach. W 1939 roku dostał się na helsińską Akademię Sztuki, gdzie jego uwagę przykuły zupełnie nowe oblicza męskości, których nie mógł zobaczyć w swoim rodzimym miasteczku. Z czasem głównym motywem jego prac stali się homoseksualni mężczyźni przebrani za robotników, marynarzy lub motocyklistów.

Gdy Stalin najechał na Finlandię podczas II wojny światowej, Laaksonen został powołany do wojska. Na froncie wykorzystywał typowe dla wojen zaciemnienia, aby uprawiać nielegalny seks z żołnierzami – zarówno z jego obozu, jak i przeciwnego. Koniec wojny położył kres tym spotkaniom i Laaksonen wrócił na studia, gdzie swoje pragnienia w dużej mierze ograniczał do tworzenia kolejnych szkiców. Jedyny wyjątek stanowiły przypadkowe, przelotne spotkania, głównie podczas pikiet.

W 1956 roku wysłał ilustrację przedstawiającą muskularnego drwala z wybrzuszonym kroczem do Physique Pictorial, amerykańskiego magazynu, który udawał sportowe pisemko, aby przechytrzyć cenzorów. Gazeta była popularny wśród gejów, którzy mogli tam obejrzeć nagie lub półnagie ciała umięśnionych modeli. Nie chcąc podawać swoich prawdziwych danych, Laaksonen podpisał swoją pracę imieniem Tom. Kiedy wiosną 1957 roku jego rysunek ukazał się na okładce pisma, redaktorzy zmienili ten pseudonim na „Tom of Finland”. Tak właśnie narodziła się nowa ikona kultury.

W latach 50. i 60. wielką popularność zyskała sztuka beefcake (ang. ciacho, mięśniak), która skupiała się głównie na pięknych, męskich ciałach. Mężczyźni mogli stać blisko siebie, ale nigdy nie pokazywano żadnych aktów seksualnych. „Tom zauważył, że wiele queerowych ilustracji przedstawiało właśnie takich atletycznie zbudowanych przystojniaków” – powiedział w rozmowie z VICE S.R. Sharp, wiceprezes Tom of Finland Foundation.

„Byliśmy po prostu podglądaczami, patrzącymi na modeli, o których nic nie wiedzieliśmy. Czy byli gejami? A może heterykami? Czy dostali za to pieniądze? Nie znaliśmy odpowiedzi na te pytania. Zostawało nam tylko snucie fantazji. Tom uznał, że może to naprawić i podjął wielki wysiłek, żeby takie ilustracje weszły do kanonu sztuk pięknych” – dodał Sharp.

Chociaż większość wczesnych prac Toma nie przedstawiała wprost seksu, jego bohaterowie spoglądali na siebie z pożądaniem, które dotychczas nie było spotykane w tym gatunku. „Kiedy patrzyłeś na modeli Toma, nawet jeśli byli kompletnie ubrani, zauważałeś »to« spojrzenie” – wyjaśnił Sharp. „Patrzyli na siebie w niesamowity sposób; przyciągali się spojrzeniami. Od razu było wiadomo, że są queer”.

Z biegiem lat Laaksonen stawał się coraz bardziej popularny. Nie tylko kolejne magazyny zaczęły publikować jego ilustracje, ale do tego spływały do niego prywatne zlecenia na bardziej odważne prace. W połowie lat 70. Tom of Finland i jego pikantne, realistyczne ilustracje ukazujące umięśnionych gejów czerpiących przyjemność z seksu były już znane na całym świecie. To właśnie Laaksonen zmienił sposób, w jaki postrzegano seksualność gejów.

W tamtym czasie bardzo niewielu artystów miało podobny styl, co Tom of Finland. Warto jednak zauważyć, że Roland Caillaux, francuski aktor i ilustrator, przestawiał w swoich dziełach homoseksualne pożądanie i napięcie erotyczne już na dekadę przed sukcesem Laaksonena. I chociaż bohaterowie jego prac byli znacznie szczuplejsi, cechowało ich jednak to samo pełne pożądania spojrzenie. Caillaux również rysował mężczyzn w marynarskich mundurach lub w negliżu, a wiele ilustracji przedstawiało pieszczoty albo seks. Ale ponieważ prace Laaksonena były publikowane w amerykańskiej prasie, o Tomie of Finland usłyszało znacznie więcej osób i to właśnie jego ilustracje wzbudziły zachwyt mężczyzn.

„Nawet jeśli miałeś 15 lat, żyłeś w małym miasteczku i nie rozumiałeś jeszcze swojej seksualności, dzięki jego pracom dostrzegałeś coś nowego: podobieństwo miedzy sobą a narysowanymi mężczyznami” – wytłumaczył Sharp. Uznanie dla twórczości Laaksonena przełożyło się na widoczność queerowych osób w przestrzeni publicznej i po części pomogło przetrzeć szlaki tworzącym się wtedy społecznościom fetyszystów.

W latach 70. mężczyźni na całym świecie korzystali z prac Laaksonena, aby rozpoznawać się nawzajem na ulicach, obskurnych barach, alejkach i pikietach. Ubierali się jak bohaterowie jego rysunków i zakładali „motocyklowe kluby bez motocykli”, które uczyniły skórzaną odzież symbolem gejowskiej miłości.

Jego twórczość wpłynęła nie tylko na całe pokolenie gejów, ale też artystów. Kiedy Laaksonen zaczął spędzać więcej czasu w Ameryce, zbliżył się do takich twórców jak Etienne czy Robert Mapplethorpe i zapraszał ich do swojego domu na prywatne pokazy – należy pamiętać, że ich prace rzadko były wystawiane publicznie. „Myślę, że w pewien sposób Tom dał im przyzwolenie na tworzenie erotycznych dzieł” – powiedział Sharp. „Dzięki niemu uwierzyli, że mogą się tym zajmować i pokazywać w swoich pracach męską seksualność”.

Ich sztuka zmieniła oblicze kultury queer, ponieważ oprócz publikowania swoich prac w różnych czasopismach (a potem wystawiania ich w galeriach), tworzyli także grafiki dla kultowych klubów fetyszowych, takich jak Mineshaft i The Lure, łaźni dla gejów oraz wielu queerowych lokali. Ich wpływ na twórczość innych artystów jest widoczny do dzisiaj, na przykład w dziełach Gio Black Petera, który w ostatnich latach odpowiada za oprawę artystyczną legendarnego nowojorskiego fetyszystycznego wydarzenia The Black Party.

Na wystawie TOM House: The Work and Life of Tom of Finland zorganizowanej przez Muzeum Sztuki Współczesnej w Detroit (MOCAD), kuratorzy pragnęli pokazać całą spuściznę Laaksonena. W jednopiętrowym domku na farmie wybudowano kominek i wyłożono orientalne dywany, a cały budynek został odrestaurowany w taki sposób, aby jak najbardziej przypominał dom artysty w Echo Park w Los Angeles, gdzie w ostatniej dekadzie swojego życia spędzał połowę każdego roku. To było miejsce, w którym spotykał się i rozmawiał z wieloma queerowymi artystami.

Na wystawie dzieła Laaksonena wisiały obok prac Mapplethorpa, Raymonda Pettibona, Johna Watersa i innych współczesnych artystów. Wokół jego skończonych prac zostały wyeksponowane wczesne szkice i materiały, którymi się inspirował – w swoich dziełach Laaksonen opierał się nie tylko na swojej wyobraźni, ale też na wyglądzie znanych mu mężczyzn. W jednym z korytarzy wywieszono serię Pleasure Park, której bohaterem jest mężczyzna o imieniu Kake i jego doświadczenia seksualne podczas pikiety w lesie.

„Twórczość Toma of Finland zmieniła życie ludzi, ponieważ pokazała im, że ich tożsamość jest bardzo ważna” – mówi Elysia Borowy-Reeder, dyrektorka MOCAD. „To ma duże znaczenie polityczne, zwłaszcza w dzisiejszych czasach”.

Jego twórczość sprawiła, że w sztuce zaczęto przestawiać osoby queer w zupełnie nowym, pozytywnym świetle. Co więcej, jego dzieła pokazywały, że każdy ma prawo wyrażać siebie oraz swoja tożsamość i orientację w dowolnie wybrany przez siebie sposób. Laaksonen nie miał zamiaru udawać kogoś, kim nie był, tylko po to, żeby zadowolić konserwatywną część społeczeństwa. I właśnie dzięki temu raz na zawsze zmienił sposób postrzegania gejowskiej seksualności.

Artykuł pierwotnie ukazał się na VICE US

Więcej na VICE: