I angluni paramisi andar i rumunikani literatura erojenca čhave andar o Ferentari

Ki Škola 136 andar o Ferentari e čhave si sikavde ke šaj te oven eroja. Vi kana aven andar čhore thana thaj i Rumunia na-i o them kaj te del but šajmata le čorore manušenge thaj kodolenge kaj si roma. Akana sar jekh berš, i Asociacia „Avere Alavenca” astardjas te kidel love vaš o projekto „E Neve Paramisjarne”, pal saveste te inkljol jekh lil godisardo katar e čhave andar o Klubo vaš Alternativo Edukacia andar o Ferentari, organizisardo katar i Fundacia Politikako Centro vaš e Roma thaj Minoritete (PCRM).

Kadja inklisti i Paramisi le Xasarde Kendamaki, xramosardi katar i Adina Rosetti, autorka duje lilengi vaš e bare manuša thaj trine lilengi vaš e čhave: I rajnjori Overtexara thaj o khelipe le vaxtesa, Soske xurjan e drabarnja pi pori le šulavnjaki? (sol duj lile prizo ando konkurso „E maj šukar lila andar i Rumunia”) thaj o Lil le Zorako.

I Adina astardjas peske trin čhona, sasto milaj kaj nakhlo, te thol ando lil jekh paramisi kaj te reprezentisarel le čhaven andar o Ferentari.

„Si jekh paramisi pal o kartiero, khera thaj komšia, pal so mangen tume. Mangav te phenav tumenge ke na inkerdem tumare anava, ama dinem man godi pal tumende, sake jekheste sako drom. Senas savore ande miri godi kana xramosardem”, phenel i Adina le čhavenge kaj kidine pen ando cerko pašal late, te šaj te šunen, angluno drom, i paramisi kaj von kerde lan.

„I paramisi džal pal jekh grupo čhavengo andar jekh škola andar o Ferentari: o Ionuț, jekh čhavo kaj na mekel peski kendama, i Diana, jekh čhaj kaj mangel but o khelipe thaj akalaver amala lenge. Jekh nasul darbarno paruvdjas jekh kotor andar o kartiero ande jekh than thuvalo thaj bilošalo - o Drom le Duhurjengo. Džutimasa katar jekh Šukarni lačhi, e čhave zumaven te anen palpale o dživipe, e kolorja thaj i pakiv" phenel o xarmosaripe pal i paramisi.

O teksto le Adinako khetanes le ilustracienca kaj kerel len i Irina Dobrescu si te paruven pen ande jekh lil savo si te ovel dino avri sar maj sigo, ko nacionalo nivelo. Ando realiteto, o lil si les sar skopo te kerel jekh verver literatura, erojenca ande savende te arakhen pes vi e čhave andar o Ferentari thaj te promovisarel o kulturalo ververipen thaj i socialo inkuzia.

„O lil si te aresel ke savore čhave, andar savoro them, ande lilege marketurja, ande škole, ovela vi ande aver thema. Si te šunen vi von pal tumende", phenel i Adina le čhavenge save našti adžukeren te ašunen kon savo personažo si andi paramisi.

I Adina bešli but vrjama ando 2017 pašal kadala čhave. Phiravde lan ande lengo kartiero, sikavde lake e parkurja kaj khelen penge, e marketurja pašal o drom, gelde lan khere ke penge familie, ama vi ande thana kaj kerde andar o Ferentari kado than darano. Sas lake gidurja ande jekh kartiero kaj i Adina na maj thodjasas piro nijekhdata. 

„Inkerdem but ke kadava prindžaripe, soske mangavas i paramisi te ovel phangli ko reliteto kathar. Dinjom mi sama ke me trabal te dav andre ande lengi paramisi, kadja gelem vi ando getovo - savi sas jekh eksperienca but zorali andar mande", phenel mange i Adina.

O Getovo andar o Ferentari astarel jekh fantastično senso andi paramisi le Adinaki: o Drom le Duhurjengo, saveski deskripcia šunjol kadja:

„Orso keresa, te na džas po Drom le Duhurjengo, phenenas butivar e dada/daja andar o Ferentari penge čhavenge. Kado than arakhel pes na dur katar o parkico kaj si ando zenja le školake kaj khelenas penge butivar. O devel opral leste sas sasti vrjama učhardo katar jekh kapa thuli brišindeske thuveski savjan našti pusavelas lan khanči. Soske na maj sas dikhle, e khera thaj e blokurja xasardesas peske kolorja thaj akana sas thuvjale-melale, kotora andar lende sas peravde. E phagerde džamurja na sas nijekhdata paruvde thaj o gunojo na maj sas kidino but vrjama anglal, kidindos pes ande jekh gramada but bari. Varesave čhave kaj gelesas po Drom le Duhurjengo phenenas kana boldenas pes, kaj ko agor le dromesko arakhelas pes o maj bilačho than kaj šaj des tut godi: O plaj le gunojosko".

Kana i Adina astarel te drabarel, savore čhave prindžaren lan sigo: „Aleea Livezilor! Savrjama si i policia kothe, sas vi i Antena 1 kothe", phenel i Bianca, but durjardi. Varesave čhave dživde kothe, gele kothar, aver inke maj bešen ande blokurja kaj si po drom.

„Ande jekh rig si jekh getovo, kothe si e getovisturja kaj maren pen, kušen pen thaj avel i policia butivar", phenel i čhaj 12 beršengi.

Vaš i Adina, kadaja sas i maj phari rig andar i paramisi: te xramosarel pal o getovo ando xatjaripe le čhavengo, specialo andar kodola kaj na prindžaren o universo andar o Ferentari. „Našti nakhavas opral kado reliteto, te kerav man ke na si".

Te xramosares pal o Ferentari na-i but loko, vi kana o subiekto arakhel pes zorales vi ando filmo E soldaturja. Jekh paramisi andar o Ferentari, adaptisardo pal o lil kaj si les sajekh anav, xramosardo katar o Adi Schiop. Ama si butivar jekh linia fino maškar o idelismo le čororimasko thaj o peripe ando melalipe. I Adina zumavdjas te našel katar kado.

„Sas mange dar katar i reprezentacia le getovoski saves zumavdem te paruvav les ande jekh fantastično than, ko nivelo le simbolosko. Na džanav kana inklisto mange vaj na".

Kana drabarelas, i Adina sas ačhavdi butivar katar e čhave kaj našti adžukerenas te prindžaren e thana, e situacie thaj e komšia andar lengo čačo dživipe save astarde jekh than andi paramisi. „Si 12 xurdore, duj čhave thaj deš čhaja, savore si ande paramisi, po jekhe elementosa kaj definisarel len: jekh mangel o danso, aver si les o dad thaj i daj xulavde, jekhes si les jekh murtano t.a. Manglem the thav andre sa ande jekh xamisaripe" del eksplanacia i Adina.

I xramosarni drabarel maj palal jekh kotor kaj sikavel tuke soske treban paramisja kaj si verver, te den zor vi kodolenge kaj na-i andar o mažoriteto.

„- Si klaro, kathe trebal jekh supererovo, phenel o Ionuț. Vaj maj but.

- Katar arakhas ame kasave but supereroja? pučel i Diana. Kadala, generalo, na-i len vrjama. Thaj vi kadja na dikhlem po but supereroja ando Ferentari...

- Na trebal supereroja, ta samo amala, kuražo thaj imaginacia, phendja lenge i Šukarni.

- Pa, amala si vi amen! Sam jekh grupa sasti! Thaj kana trebal, šaj te akharas vi akalavre čhaven opral o drom....

- Samo kaj amen na-i amen magikane zora, xoljajlol i Diana.

- Ni na trebal, asal i Maria misterioso, ande vrjama so čhorelas lenge aromisardo čajo. Thaj, kana si tumen vi aver amala sa kadja kuražoso sar tumende, na-i sa xasardo. Maj but soske o kado drabarno savo bučhjol Leo si les jekh kovli rig."

Bešav vi me ando cerko pašal e čhave andi vrjama so i Alina drabarel o agor le paramisjako. Sas phares te aresel kathe, e čhave sa sas len intervencie eksplanacienca thaj pučimatenca ke sako paragrafo (kotor). Del pes duma pal lengi buti kerdi ande 12 kidimata vaš e paramisjako phenipe.

Le agoresko dialogo kerel man te prindžarav jekh andar e personažurja savjasa arakhlem man vi me, jekh berš anglal. Si i Bianka, i čhaj kaj mangel te aresel krisinitorka te kondamnisarel le manušen kaj keren doša, te si došale, te džan ko phandipe". Davas duma lenca atoska pal e superzora thaj eroja. Voj mangel te aresel jekh erovo le čačimasko.

„I rajni pal paramisengo phenipe" (soske kadja prasaven lan e čhave) avili maj but divesa andi oprutni soba le Mariaki, šundjas lenge paramisja thaj thodjas lenge pučimata pal so mangen te keren, pal so xoljarel len, pal sar khelen penge, pal so dikhen suno. Thaj, maj but, pal so mangen te aresen kana si te oven bare.

- Hmm, me patjav kaj si te aresav krisinitorka, phenel i Diana, sunjarni.

- Sostar?

- Soske mangav te bičhalav le manušen kaj keren nasulimata ko phandipe. Te ovel jekh lumja bi nasulimatengo. Te na maj oven drabarne kaj čhoren e ogja ... thaj e kendame!

- Džanes ke si tut vareso te sikljos kana manges te keres tut krisinitorka...

- Va... Ama mangavas te kerav man vi stilista kaj lačharel e bala!

- Kodo so maj si? pučel o Ionuț

- Sar jekh džuvli kaj kerel e bala, ama kadja, kaj kerel e bala specialo.

- Thaj našti keres tut solduj?

- Na džanav, si te maj dikhav me kana barjava.

- Tu so manges te areses, Ionuț? pučel "i rajni pal paramisengo phenipe"

- Vlogero, phenel vov, bi te del pes godi.

Kado si o agor vaj, ando fakto, o astaripe jekhe paramisjako ande savjate e romane čhave šaj te oven eroja.

Articol tradus de Mihaela Zatrean,u care a utilizat scrierea și regulile gramaticale promovate de Institutul European Rom pentru Arte și Cultură (ERIAC) și agreate cu Universitatea din Graz, de asemenea, utilizate și de Roma Information Office (OSF).