Beš kadja, na-i so pakjas tu, khonik na thol zor pe tute save alava te phenes vaj na. Mangau samo te phenav tuke savi si i buti thaj soske si jekh alav bikamlo. Na ov dilo thaj šun cira.Țigan, zingari, zigeuner, tsyganskiy, cigány, çingene - ande maj but čhibja kaj si pe Evropako Kontinento (vi ande turkikani čhib), o alav si les sajekh xatjaripe. Na-i kadja komplicime thaj bixatjardo sar phenen but manuša, ando realiteto si but loko. I etimologia si klaro, savore si len sajekh korin, alav andar i grekikani purani čhib Ἀθίγγανοι' (Athinganoi vaj Athingani), jekh sekta andar o purano kristianismo, phangli ko Monarhismo. Alav kaj boldel pes sar "bi te azbas, biazbalo, bipakivalo, bišužo", sikavindos o statuso jekhe došale sektako. Jekhvar so aresle ando Bizantino Thagaripe, e maj but roma sas dikhle sar membrurja katar kadala sekte, o alav areslo universalo vaš orsavi pakiv kaj na sas ande norme le institucionalizime kristianismoske.Andi Rumunia, soske sas bizantino influjenca, o alav dinjas andre lokes. Ando 1385, o alav arakhel pes sar konfirmacia ando paruvipe le sklavurjengo maškar e Rumunikane Phuvja. Si interesanto o fakto kaj o alav „țigan", ande kodo momento, na sikavelas musaj jekh etnia, ama, maj sigo, o statuso le romengo thaj avere etniengo sar sklavurja phandade. Maj palal, vi ande pašutne berša, varesave variante andar o DEX definisarenas o alav țigan sar "jekh manuš kaj si les jekh phiravipe bilačho".Kadja, na das duma pal politikano čačipe thaj pal le Sorošesko netvorko kaj peravel i nacionalo identiteta. Pal sar dikhel pes, o alav si nango na si les andre etnonimo, thaj o fakto ke na-i te ovel nijekhdata akceptisardo sar oficialo alav, sikavel jekh sastevesti tendinca ande lingvistikane thaj historikane studie.Andi čhib le romengi, romani vaj rromanes, o alav țigan ni arakhel pes. I romani čhib, andar e geografikane thaj kulturalo konteksturja kaj barjardjas pes si lan but dialekturja thaj anava (rrom boldel pes sar murš, manuš, rom), ama ande nijekh dialekto ni arakhel pes o alav țigan. I romani si jekh purani čhib kaj cirdel pes andar i sanskrita, phangli ke hindi, kadja si jekh andar e anglune čhibja indo-evropune. Kadja, rrom na-i jekh invencia palal-decembro, sar phenel kodo kak tiro, savo alosardjas o PRM ko anglunipe le beršengo 2000.Ando reliteto, o angluno drom kana arakhljas pes o alav rrom andi Rumunia si ando šeliberš XIX-to ko Jean Alexandre Vaillant, savo xramosarelas sar phenen peske e roma maškar pende. Maj palal, andi maškarmarimatengi vrjama, inkljon vi verver organizacie romane, sar si " I Generalo Unia le Romengi andar i Rumunia" (1933), savi del avri o džurnalo O Glaso le Romengo.Beš bidarako, na-i te thol tut khonik te phenes muskulja romanes, vaj Rromaniada, na ov asamno. Džanav ke varesave tziganja mangen te phenes lenge kadja, kodo si korekto, sakojekh si les čačipe ke pesko-anavjaripe (auto-determinacia). Kado trebalas te aplikuil pes maj bute populacienge: o čačipe ke pesko-anavjaripe (auto-determinacia) sar fundamentalo čačipe. Phenindos verver, sar šaj te vakeres alava kaj na-i etnonimurja te anavjares etnie? Sar eksemplo, andi spanikani, francikani thaj anglikani čhib, i etimologia le alavengi gypsy, gitano thaj gitan si len sar korin o egiptjanikano alav, soske sas jekh konfuzia pal o kulturalo phanglipe, pakjalas pes maj anglal, ke e roma avile andar o Egipto. O libe pe tute si o bazutno principo, kadalatar si amen ando Kosovo grupurja sar aškalia/egiptjanurja, ande Balkanurja grupurja romane save lile pe peste totalo e alava thode avrjal.Ko agor le divesesko, ovela o paruvipe astarel vi katar i čhib thaj o modo sar dikhas amen jekh averes ko nivelo le vakerimasko. Sem sigurno ke savore manuša pakjan kado, džanav kaj but andar tumende si bibaxtale katar o grobianismo (dilipe) andar e publikane thana. Anadar kado ovela si o kazo te astaras e grupurjenca kaj si maj bilačhes xatjarde, thaj na vakerav samo pal e roma, ovela vi pal e manuša LGBT+ vaj aver grupurja dine dab sako dives.Dži ande kodi vrjama... Te oven baxtale!
Articol tradus de Mihaela Zatrean,u care a utilizat scrierea și regulile gramaticale promovate de Institutul European Rom pentru Arte și Cultură (ERIAC) și agreate cu Universitatea din Graz, de asemenea, utilizate și de Roma Information Office (OSF).
Publicitate
Publicitate
Articol tradus de Mihaela Zatrean,u care a utilizat scrierea și regulile gramaticale promovate de Institutul European Rom pentru Arte și Cultură (ERIAC) și agreate cu Universitatea din Graz, de asemenea, utilizate și de Roma Information Office (OSF).