​Zašto nemački gejevi traže reparaciju za homofobični nacistički zakon

Nije tajna da su u nacističkoj Nemačkoj gejevi bili izloženi nasilnoj tiraniji, ali malo ljudi zna da je progon gejeva nastavljen dugo nakon što su nacisti poraženi 1945. godine ili da je više gejeva osuđeno pod Paragrafom (§) 175, bivšom nemačkom uredbom protiv sodomije, u prve dve i po decenije Hladnog rata nego pod nacističkom vlašću.

Iako je Nemačka zakon ukinula 1994. godine, nikad se nije iskupila za tu "monstruoznu sramotu", kako su predstavnici nemačke Zelene stranke Katja Keul i Folker Bek nazvali §175 pre dve nedelje u zahtevu za reparaciju u ime više od pedeset hiljada muškaraca osuđenih na osnovu tog zakona. A tek je u maju ove godine — više od 20 godina otkako je zakon povučen — ministar pravde Hajko Mas izneo ideju poništavanja tih presuda, koje su uništile živote mnogih nemačkih gejeva i ugušile razvoj nečega što je moglo da izraste u bogatu nacionalnu kvir kulturu.

Da bismo bolje razumeli ovaj neobičan progon gejeva u Zapadnoj Nemačkoj, moramo prvo da se podsetimo kako su to tačno homoseksualci bili tretirani pod nacističkom vlašću. Kada je partija došla na vlast 1933. godine, gejevi su bili među prvim žrtvama koje su se našle na meti — nacistički smeđekošuljaši zatvarali su gej barove, upadali u slavni berlinski Institut za seksologiju , spaljivali gej tekstove, efikasno iskorenivši slavnu gej zajednicu Vajmarske Nemačke. Gej elementi unutar Partije, uključujući Ernsta Rema , komandanta njenih jurišnih odreda Šturmabtajlunga (SA), bili su eliminisani 1934. godine u Noći dugih noževa , utirući tako put izraženije homofobičnoj politici koju je zastupao, između ostalih, šef Šucštafela (SS) Hajnrih Himler.

Tako je 28. juna 1935. godine Hitlerova vlada usvojila novu, mračniju verziju §175, koji je prethodno zabranjivao samo penetrativni snošaj — nešto što je bilo teško dokazivo na sudu. Pod novom nacističkom uredbom, kriminalizovan je svaki čin koji se smatrao homoseksualnim — muškarac je mogao da završi u zatvoru samo zbog pogrešnog pogleda. Prema ovoj slobodnijoj definiciji, presude su skočila u nebesa sa nekoliko stotina godišnje na preko osam hiljada. One koji su proglašavani krivim, čekale su jezive kazne, od teške robije do koncentracionih logora i kastracije.

Između 1935. i 1943. godine, na osnovu te odredbe osuđeno je oko 46.000 muškaraca. Između 5.000 i 15.000 njih poslati su u koncentracione logore, gde su na odeći morali da nose ružičaste trouglove, danas sveprisutni simbol oslobođenja gejeva. Preživelo ih je manje od pola.

Kad su Savezničke snage okupirale Nemačku 1945. godine, ukinule su posebno nečuvene nacističke zakone, kao što su ozloglašeni Nirmberški zakoni koji su zabranjivali snošaj i brak između Jevreja i osoba definisanih kao Arijevci. Ali Saveznici se nisu izjasnili po pitanju toga koja verzija §175 će važiti — stroži zakon usvojen 1935. godine ili blaža odredba koju je ovaj zamenio. Dok su sudovi u Istočnoj Nemačkoj vrlo brzo doneli odluku da je verzija iz 1935. godine nevažeći nacistički zakon, Zapadna Nemačka nastavila je da ga primenjuje.

Novi talas progona u Zapadnoj Nemačkoj počeo je 1950. godine. U jednoj masovnoj akciji, državni tužilac u Frankfurtu priveo je na stotine muškaraca na osnovu svedočanstva mladih muških prostitutki i podigao optužnicu protiv njih najmanje 140 pod verzijom §175 iz 1935. godine.

Većina je dobila zatvorske kazne; najmanje sedmorica su počinila samoubistvo. Jedan 19-godišnjak bacio se sa Geteovog tornja u Frankfurtu, dok se drugi otrovao u bioskopu. Predsednik Američke unije građanskih sloboda Rodžer Boldvin, koji je u to vreme bio u poseti Frankfurtu, protestovao je da je "neshvatljivo da je takvo ophođenje prema nedužnim odraslim osobama i dalje moguće u 20. veku", pisao je Špigl.

Te 1950. godine osuđeno je najmanje 1.700 muškaraca. Presude su dostigle vrhunac 1959. godine, kad su sudovi u Zapadnoj Nemačkoj na osnovu §175 krivima proglasili skoro 4.000 muškaraca. Između 1950. i 1969. godine, kada je §175 konačno izmenjen, u Zapadnoj Nemačkoj je za sodomiju bilo osuđeno više muškaraca nego za vreme nacista.

Tokom čitavog tog perioda, sve veći broj stručnjaka iz oblasti prava i medicine insistiralo je da §175 nije u skladu sa demokratskom vladavinom, ali se nemački Federalni ustavni sud oglasio tek 1956. godine povodom ustavnosti §175, kada je razmatrao žalbu dvojice muškaraca osuđenih u Hamburgu. Argument tih muškaraca — da je dotični zakon nacistički fosil koji krši ustavne garancije Nemačke za "slobodan razvoj ličnosti" i ravnopravnost polova (slavan je podatak da §175 nije kriminalizovao žensku homoseksualnost) — spektakularno je odbačen.

Sud je doneo odluku da je "urođena homoseksualnost toliko retka da se iz praktičnih razloga može ignorisati" — skandalozna ocena jednog demokratskog suda doneta pola veka pre zloglasne tvrdnje iranskog predsednika Ahmadinedžada da "mi nemamo homoseksualce". Slučaj je razrešio pitanje legitimiteta §175, postaravši se da Zapadna Nemačka nastavi sa najdrakonskijim progonom gej muškaraca u bilo kojoj posleratnoj demokratskoj državi.

Kako su prolazile šezdesete, seksualne stege počele su da popuštaju širom Evorpe, a konzervativna Zapadna Nemačka u tome nije bila izuzetak. Vladajuća Hrišćansko-demokratska unija je 1966. godine ušla u tzv. veliku koaliciju sa Socijaldemokratskom partijom, dovevši socijaliste u vladu prvi put posle 1930. godine. Levo orijentisani ministar pravde Gustav Hajneman posebno je insistirao na reformi krivičnog zakona. Vlada je 1969. godine konačno dekriminalizovala homoseksualnost između odraslih osoba na dobrovoljnoj bazi.

Uprkos tome, homofobija je ostala ukorenjena u nemačkom krivičnom zakoniku. U sklopu reforme, vlada je napravila bizarnu rupu u zakonu, zapušenu pet godina kasnije, koja je kriminalizovala bilo koji seksualni čin između muškarca starijeg od osamnaest godina sa drugim muškarcem mlađim od dvadeset jedne; drugim rečima, ako bi dvojica 19-godišnjaka spavali zajedno, i dalje su mogli biti krivično gonjeni na osnovu §175. Kad je ta rupa zatvorena 1973. godine, granica zakonitog pristanka na gej seks i dalje je ostala viša nego za heteroseksualne činove. Sve dok zakon nije u potpunosti ukinut 1994. godine, na osnovu §175 svake godine je osuđivano oko 180 muškaraca.

Šteta načinjena nemačkoj gej zajednici, iako teško može tačno da se proceni, bila je ogromna. Nesumnjivo je unazadila nemački pokret borbe za prava gejeva, koji je zaživeo tek ranih sedamdesetih, nakon što su represivna cenzura i agresivne policijske mere ugušili prethodne posleratne pokušaje organizacije i povećanja vidljivosti.

Posleratna Nemačka nikad nije razvila istu živahnu kvir književnu kulturu koja je karakterisala posleratnu anglo-američku književnost. Dok ste u atlantskom svetu imali jednog Tonija Kušnera ili Alana Holinghersta, u Nemačkoj je vladala zaglušujuća tišina. I, naravno, Nemačka ostaje jedna od tek nekoliko velikih zapadnih kultura u kojima gej muškarci i lezbejke ne uživaju pravo na brak.

Istovremeno, sećanje na više od trideset godina nasilne tiranije pomoglo je gej Nemcima — posebno u Berlinu, Hamburgu i Kelnu — da razviju jednu od najvitalnijih gej scena na svetu danas. Puka bujnost pokreta borbe za prava gejeva koja je buknula posle reforme iz 1969. godine, uticala je na nastanak jedinstveno slobodne i eksperimentalne gej kulture koja je sačuvana sve do danas — i koju je Njujorker 2014. godine nazvao "najfundamentalnijim i najprepoznatljivijim elementom" Berlina.

Uspomene na te rane posleratne decenije i dalje pritiska Nemačku i njene kvir zajednice. To je stalan podsetnik da čak i moderne demokratije mogu sprovoditi brutalnu represiju i da slobodni izbori nisu garancija poštovanja prava manjina.

Semjuel Klouvs Huneke je doktorant na katedri za istoriju Univerziteta u Stenfordu čija se disertacija bavi homoseksualnošću u posleratnoj Nemačkoj. Pratite ga na Tviteru.

Pratite VICE na Facebooku, Twitteru i Instagramu