Deense jihadgangers krijgen geen gevangenisstraf maar therapie

Afgelopen week werden er twee aanslagen gepleegd in Kopenhagen, door een schutter die waarschijnlijk uit jihadistische motieven handelde. De eerste aanslag vond plaats bij een debat voor vrijheid van meningsuiting en bij de tweede werd een Joodse man doodgeschoten bij een synagoge. In totaal vielen er twee doden en vijf gewonden.

De verdachte, de 22-jarige Omar el-Hussein, werd later doodgeschoten door de politie. Het hoofd van de Deense inlichtingendienst (PET), Jens Madsen, liet weten dat Hussein geïnspireerd zou zijn door de aanslagen in Parijs, waarbij zeventien mensen om het leven kwamen. Hussein was een Deense burger met een crimineel verleden. In tegenstelling tot de Parijse schutters, is hij volgens de minister van Buitenlandse Zaken, Martin Lidegaard, nooit in het Midden-Oosten geweest, en is hij niet getraind door extremistische groeperingen. De discussie over radicalisering is hierdoor weer in volle gang.

Teruggekeerde moslims zijn in deze tijden een prioriteit voor de inlichtingendiensten. Veel westerse landen treden hard op tegen burgers die zich bij extremistische groepen hebben aangesloten, of plannen hebben om dat te doen. Minstens honderd Denen zouden zich bij de Islamitische Staat of al-Nusra (onderdeel van al-Qaida) hebben gevoegd – op België na het hoogste aantal. Vorig jaar werd Abdessamad Fateh, beter bekend als Abu Hamza, als eerste Deen op de wereldwijde terreurlijst van de VS gezet.

In de Deense havenstad Aarhus, ten noorden van Kopenhagen, biedt een rehabilitatiecentrum therapie en begeleiding aan voor potentiële jihadisten en teruggekeerde Syrië- en Irakgangers, als vervanging van gevangenisstraf. Hier is nogal wat controverse over ontstaan.

De therapie werd in het leven geroepen na de aanslagen van 2005 in Londen, als samenwerkingsproject van de politie en de gemeente van Aarhus, om een dergelijke aanslag in Denemarken te voorkomen, vertelde het regionale hoofd van misdaadpreventie, Allan Aarslev, aan VICE News. Het project focust sindsdien vooral op het voorkomen van radicalisering.

Aarhus is een stil kustplaatsje met veel studenten, maar blijkt ook broedplaats te zijn voor extremisme. De achtergestelde buitenwijk Gellerupparken kent een grote, afgezonderde immigrantenpopulatie met veel werkloosheid en criminaliteit – de ideale omgeving om vervreemde en boze jonge mannen te rekruteren.

In november 2012 reisden de eerste inwoners van Aarhus naar Syrië. Voor zover bekend hebben sindsdien nog 28 mannen en 2 vrouwen de reis gemaakt. In 2014 vertrok er maar één persoon; de meesten vertrokken in 2013. De reizigers waren tussen de 15 en 25, en het ging volgens de politie zowel om bekeerlingen als om mensen met een islamitische achtergrond. 10 van hen zijn nooit teruggekeerd.

Aarslev beschreef de meesten als slimme jongens: "Hier in Aarhus zijn ze, uitzonderingen daargelaten, allemaal hoogopgeleid, maar ook streng religieus." De meesten komen echter niet uit een extremistisch milieu, en volgens Aarslev zijn veel ouders ten einde raad en vragen hem om hulp. In tegenstelling tot veel andere landen, kan er in Denemarken geen reisverbod worden opgelegd.

Een groot aantal van de reizigers werd gerekruteerd in één moskee, legde Aarslev uit. Hij wil de naam niet noemen, maar het is publiek geheim dat het om de Grimhøy-moskee gaat. De moskee verklaarde dat men niet wilde dat mensen vanuit Aarhus naar het kalifaat vertrokken, maar de leiders kwamen hier uiteindelijk op terug, en later werd duidelijk dat de leiders IS nog steeds steunen.

Het rehabilitatiecentrum probeert het vertrouwen te winnen van de lokale gemeenschap. Veel jihadgangers en risicogevallen worden nu aangegeven bij het rehabilitatiecentrum door ouders, leraren en jongerenwerkers. Vervolgens ontvangen zowel de potentiële reizigers als de ouders begeleiding.

Als er toch mensen vertrekken, worden ze op het moment dat ze terugkeren gescreend en wordt er therapie aangeboden. Teruggekeerde jihadisten worden geholpen met hun psychologische en fysieke klachten, en kunnen advies krijgen voor het vinden van een baan, opleiding, woonruimte of financiële hulp. Dit heeft tot een hoop ophef geleid.

De Deense wet biedt echter weinig andere opties. Hoewel het illegaal is om je bij een terroristische organisatie aan te sluiten, is het niet verboden om naar Syrië te gaan, en om je bijvoorbeeld aan te sluiten bij het Vrij Syrisch Leger, dat strijdt tegen al-Assad. Het is voor de autoriteiten echter lastig om erachter te komen wat teruggekeerde Syriëgangers precies hebben uitgespookt. Tot nu toe is niemand die is teruggekeerd uit Syrië veroordeeld.

Aarhus wordt veelvuldig bekritiseerd vanwege de milde aanpak, en door sommigen zelfs bestempeld als een gevaar voor de maatschappij. Aarslev is het hier volkomen mee oneens: "Het is niet zo dat mensen vanuit Aarhus naar Syrië gaan om hoofden af te hakken, en dat wij vervolgens de rode loper voor ze uitrollen als ze terugkomen," vertelt hij. Hij houdt vol dat het programma effectief is, en wijst op de afname van Syriëreizigers in 2014.