Gedesillusioneerde vluchtelingen gaan liever terug naar Irak dan dat ze in België blijven

Afgelopen maandag steeg er op vliegveld Zaventem een gecharterde vlucht op met 106 Iraakse vluchtelingen aan boord die teruggingen naar hun thuisland – maar ze werden niet gedwongen uitgezet. De vluchtelingen gingen vrijwillig terug naar Bagdad als onderdeel van een initiatief van de Belgische staatssecretaris door Fedasil, het federaal agentschap voor de opvang van asielzoekers, en de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM).

Het initiatief is de eerste in zijn soort in Europa. Meestal worden migranten die ervoor kiezen om terug naar hun thuisland te gaan teruggevlogen op commerciële vluchten, maar dit was de eerste keer dat een overheid een vliegtuig had gecharterd. Woordvoerder van IOM Géraldine D'Hoop zegt dat de vluchtelingen wanneer ze aankomen in Bagdad een jaar lang "re-integratiehulp" zullen krijgen. Deze hulp zal onder andere bestaan uit "tijdelijke accommodatie, werkgelegenheid, en boodschappen."

De IOM werkt ook samen met een netwerk van zestig partners in België, waaronder hulporganisaties, lokale autoriteiten en opvangcentra, die het melden als een immigrant de wens uit om het land te verlaten. Kandidaten voor vrijwillige terugkeer moeten daarna een aanvraag indienen om te verzekeren dat ze teruggaan naar een stabiele situatie. De IOM boekt de terugreis, die betaald wordt door de Belgische overheid.

Staatssecretaris voor Asiel en Migratie Theo Francken was maandag op het vliegveld om een nieuwe lading vertrekkers uit te zwaaien. "Als mensen naar huis willen, ga ik ze niet tegenhouden," zei hij tegen televisiekanaal RTL TVI. Francken, die politicus is voor de Nieuw-Vlaamse Alliantie, kocht in september advertentieruimte in op Facebook als onderdeel van een campagne om jonge Iraakse mannen te ontmoedigen om asiel te zoeken in België. Zijn ministerie verspreidde ook brieven in het Engels en Arabisch in opvangcentra in het land, waarin hij Irakezen uitnodigde om "vrijwillig" terug te gaan naar huis.

Van de 3870 migranten die vrijwillig terugkeerden uit België in 2015, komen 1014 uit Irak, aldus de IOM. In 2015 gingen slechts 58 mensen vrijwillig terug naar Irak vanuit België. In augustus vorig jaar werden iets minder dan de helft van alle asielaanvragen in België gedaan door Irakezen. Tegen december was dit percentage flink geslonken, en werd nog slechts acht procent van alle aanvragen gedaan door Iraakse vluchtelingen.

In september kondigde België aan dat migranten uit Irak niet langer automatisch financiële steun zouden ontvangen, wat een mogelijke verklaring kan zijn voor de recente toename in vrijwillige terugkeer en de daling in het aantal asielaanvragen. "De mensen die vrijwillig teruggaan zijn economische migranten," zegt D'Hoop. Economische migranten kiezen ervoor om te emigreren in de hoop op een beter leven, maar vluchten niet voor vervolging of geweld – een voorwaarde om in aanmerking te komen voor vluchtelingenstatus.

"Strikt genomen vluchten zij niet voor de oorlog," zegt D'Hoop, die nog toevoegt dat migranten die gebruik maken van de vrijwillige terugkeer over het algemeen teruggaan naar stabiele leefomstandigheden. D'Hoop zegt dat er drie redenen zijn dat migranten die soms alles op het spel hebben gezet om België te bereiken ervoor kiezen om naar huis te gaan. De eerste reden is het gebrek aan economische en sociaaleconomische kansen in België, waardoor "een baan of woning vinden – basisdingen dus" moeilijk zijn. Dat de omstandigheden in de opvang slecht zijn, en vluchtelingen vaak in tenten en barrakken worden opgevangen, is nog een reden dat migranten gedesillusioneerd raken met hun nieuwe leven. Een derde factor zijn de obstakels waar migranten tegenaan lopen als ze hun gezinnen proberen te herenigen.

"De meeste migranten zijn alleenstaande mannen, of [mannen] met kinderen. Het kan soms te lang duren om hun vrouw of de rest van hun familie ook naar België te krijgen, en in sommige gevallen gebeurt dat helemaal niet."

Voordat hij op het vliegtuig stapte, zei een Iraakse migrant tegen het televisiekanaal VTM dat hij "liever [wil] sterven in Irak, dan in België blijven." Een andere migrant vertelde aan verslaggevers dat het hem zesduizend dollar had gekost om België te bereiken.

Volgens Franken kost de gecharterde vlucht de Belgische belastingbetaler honderdduizend euro. Maar de minister zegt dat het initiatief het waard is, omdat volgens hem asielzoekers de staat vijftig euro per dag kosten. De Belgische overheid meldt dat er nog geen verdere vluchten zijn gepland, maar dat de staat zal blijven betalen voor de terugreis van migranten die met commerciële vluchten terug naar hun thuisland gaan.