Nieuwe manieren waarop er tegenwoordig over kunst wordt gepraat

Elke twee weken maakt schrijver/kunstenaar Jan Hoek een lijstje van de vijf kunstwerken die zijn kunstenaarshart sneller lieten kloppen. Deze week bespreekt hij vijf platforms die op een nieuwe manier kunst proberen te bespreken.

Verschrikkelijk somber was iedereen als het ging om de kunstjournalistiek. Alle papieren tijdschriften gingen dood (Kunstbeeld, Hollands Diep, Oog, Mister Motley) en in de kranten zou steeds minder plaats zijn voor de serieuze kunst. Het wemelde van de zorgen in kunstland. Wie zou nu nog het kaf van de koren kunnen scheiden? Zouden we nog wel kunnen bepalen welke tentoonstellingen in de geschiedenisboeken terecht moesten komen en welke we zo snel mogelijk moesten vergeten? Zorgen, zorgen en nog eens zorgen!

Tegelijkertijd kreeg de kunstkritiek steeds meer het (terechte) verwijt zich enkel te kunnen bedienen van een voor de rest van de wereld onbegrijpelijk kunstonzin-jargon. Deze kritiek werd in NRC in 2012 scherp verwoord door Joost Swanborn in het stuk Kunstwereld grossiert in holle prietpraat.

Nou denk ik dat het uiteindelijk allemaal wel meeviel. Dood en geboorte – het gebeurt allemaal tegelijkertijd, ook als het gaat om kunstmedia. Bovendien waren er nog steeds een redelijk aantal dingen waarin aandacht aan kunst werd besteed, zoals Tubelight, The Exhibitionist, Museumschrift, FOAM Magazine, en GUP. Daarnaast bleef Mister Motley onverminderd online voortbestaan en werd er samen met een groot aantal kunstinstellingen een nieuw papieren blad opgezet: See All This.

Oh, en tijdschrift Metroplis M, de uitvinder van de onbegrijpelijke kunstonzin-jargon, is zowaar begrijpelijker gaan schrijven.

Maar misschien nog wel beter nieuws is dat er de afgelopen tijd ook allerlei nieuwe initiatieven over kunst zijn gaan berichten, op een geheel nieuwe manier. Op SSBA (van de Stadsschouwburg Amsterdam) schrijven alle hippe Amsterdamse types voor niks over kunst in de stad (BETAAL JE REDACTEUREN SSBA!!!), op de Correspondent schrijft een speciale kunstredacteur meer filosofische bespiegelingen, en ook bij kranten doen ze erg hun best om de vernieuwing in te zetten, zo goed en zo slecht als dat nu eenmaal gaat bij kranten.

Vijf van dit soort nieuwe initiatieven die op een andere manier kunst proberen te bespreken, wil ik graag even uitlichten.

Dit is mijn lievelings. FC Kunst is een soort De Speld, maar dan over kunst. En het doet iets wat zeer zeldzaam is in de wereld van de kunst: namelijk over kunst schrijven en grappig zijn en dat dan ook nog eens op een hele intelligente manier. Wajo!

Afgelopen week dook dit filmpje op, gemaakt door kunstenaar Stefan Ruitenbeek en zijn vriendin: recensent Kate Sinha. Als eerste vind ik het wel verfrissend dat met geld van het Mondriaanfonds korte metten wordt gemaakt met het kunstbeleid van de Appel – de heilige tempel van de Nederlandse kunstwereld.

De Appel toont al jaren voornamelijk institutionele kunst (dat is kunst die gaat over kunst) en toont daarmee precies het type kunst waar de buitenwereld niks van snapt, en waar de kunstwereld zo dol op is. Ooit waren ze daar giga-vooruitstrevend mee, maar inmiddels is dit soort kunst zo mainstream geworden in de kunstwereld dat ze nu toch een beetje de feiten achterna lopen.

Dat daar nu een beetje in geprikt wordt, kan ik met niet genoeg confetti toejuichen.

De reactie van De Appel zelf op dit geprik vind ik trouwens bewonderenswaardig: op hun facebookpagina verwijzen ze Ruitenbeek en Sinha droogjes door naar de Prijs voor de Jonge Kunstkritiek die De Appel zelf mee organiseert.

Er is alleen een hele grote 'maar': dit filmpje, van Keeping it Real Art Critics, is gemeen en te makkelijk. Het pretendeert De Appel aan te vallen, maar valt eigenlijk enkel de twee kunstenaars aan die daar exposeren, en dat is niet eerlijk.

Kunst zou een zo breed mogelijk palet van kunst en kunstenaars moeten laten zien, die allemaal naast elkaar kunnen en mogen leven. Met bloed vervende shock artists, pittoreske landschapschilders en intellectuele kunst-over-kunst-kunstenaars.

Als een instituut enkel hele intellectuele kunst toont, mag er van mij tegenaan worden geschopt – graag zelfs. Maar val niet de andere kunstenaars aan die er toevallig exposeren. En als je het al doet, doe het dan goed: je kan pas een kunstwerk kraken, als je eerst daadwerkelijk je best hebt gedaan om het te snappen. Kom niet met "Dit is echt uit de mode, echt iets dat je bij de H&M zag, ongeveer drie jaar geleden," zoals Sinha letterlijk zegt.

Stefan Ruitenbeek is zelf trouwens een hele goede kunstenaar. Ik was bijvoorbeeld erg fan van zijn kunstporno-oermannenfilm die hij met Kim Holland maakte. Ik zou Stefan dan ook sterk willen aanraden om het geld van Het Mondriaanfonds te gebruiken om zelf weer nieuw werk te maken, in plaats van andere kunstenaars te gaan afkraken.

Ook de Volkskrant gaat mee in de vaart der volkeren en heeft iets bedacht om bovenop alle nieuwe stromingen in de kunst te zitten. Ze hebben er een speciale columnist voor die, in hun eigen bewoordingen, "bericht over wat zich afspeelt in de voorhoede van de kunst".

Ze gaat al een tijdje mee, deze Jeanne Prisser en ik moet ook zeggen dat ik het altijd lees. En inderdaad, je leest er over die onderwerpen die net wat spannender en vernieuwender zijn en ergens anders in de krant misschien minder snel die ruimte zouden krijgen. Tot zover: bravo!

Publiek geheim is alleen dat Jeanne Prisser niet bestaat. Google maar eens haar naam en zie dat ze nog nooit iets anders heeft gedaan dan enkel deze column. Het wordt vol geschreven door de vaste kunstredacteuren van de krant die hier makkelijk kwijt kunnen wat ze ergens anders niet kwijt kunnen. En met die wetenschap wordt het in één keer van vooruitstrevend naar toch enigszins aanmatigend.

Bovendien mag deze Jeanne Prisser veel losser schrijven dan de 'echte' redacteuren en krijg je toch het gevoel dat de Volkskrant-redacteuren op dit plekje eindelijk het gevoel hebben gewoon even zichzelf te kunnen zijn. En ook in hun kritiek mogen de redacteuren hier korter door de bocht zijn, wat dan opeens een beetje laf wordt. Doe dat onder je eigen naam, denk ik dan.

Ik denk dat het tijd wordt voor de Volkskrant om of een echte avant garde-spotter aan te nemen en deze plek vol te laten schrijven, óf de redacteuren van de krant overal in de krant gewoon de vrijheid te geven om zichzelf te zijn.

Lees hier alle Jeanne Prissers.

Over Patty Morgan kan ik kort zijn: dit soort initiatieven gaan de wereld redden. Patty Morgan is een soort Instagram voor de kunsten, die ervoor zorgt dat als je een kunstenaar volgt, je niet ook opgezadeld hoeft te worden met foto's van zijn kat, vriendin of veganistische lunch.

Je kiest de kunstenaars die je leuk vindt, eventueel nog wat niet-kunstenaars wiens smaak je vertrouwt, en je kunt eindeloos scrollen langs oude en nieuwe werken. En als je iets ziet wat je mooi vindt, kan je ook gelijk zien hoe en voor hoeveel je het kan kopen.

Ik snap alleen niet waarom er nog geen App is waarmee je makkelijk in de tram op je telefoon door je favoriete kunstwerken kan scrollen. Maar te zien aan het enthousiasme waarmee dit vernieuwende platform gemaakt wordt, zal dat wel niet lang meer duren.

Ik sluit af met een site die helaas nog niet bestaat. Ik was laatst bij kunstenaar Susan Kooi en we hadden het erover dat als je als kunstenaar gevraagd wordt ergens te exposeren, het altijd een soort Russisch roulette is of je betaald gaat worden. Susan vertelde me dat ze vond dat er een soort site moest komen waarop kunstenaars kunnen beoordelen hoe ze vinden dat een instituut voor je gezorgd heeft.

Nu is het zo dat je als kunstenaar eigenlijk altijd zo blij bent dat je ergens mag exposeren, dat je het sowieso toch wel doet. Gedurende de samenwerking kom je er dan vaak pas achter of ze je reiskosten en/of productiekosten betalen, of ze een vergoeding hebben voor je tijd, en of je er andere dingen voor terug krijgt. Te vaak wordt je als kunstenaar geacht mee te doen omdat je er 'eer' voor terug krijgt, of 'zichtbaarheid', of de kans dat je werk sneller verkocht wordt. En als er echt geen geld is, doen ze dan in ieder geval op andere manier hun best voor je? Begeleiden ze je goed? Stoppen ze tijd in je? Doen ze hun best je met mensen in contact te brengen die je wel kunnen betalen?

Al deze dingen gebeuren nu achter gesloten deuren, waardoor instellingen veel te veel macht hebben om het precies te doen zoals zij willen, zonder dat iemand ze daar ooit op aanspreekt. Maar het wordt ook nooit bekend als instellingen het wel goed doen. Zelf zou ik bijvoorbeeld graag Het Scheepvaartmuseum in het zonnetje willen zetten omdat ik van hen echt fatsoenlijk budget kreeg om een hele nieuwe serie in Nairobi te maken, en ook Stedelijk Museum Schiedam, die ondanks dat ze minder geld hebben, wel met de grootst mogelijke zorg een show met je maken en naast een bescheiden betaling een uiterst schattige Bed & Breakfast voor je regelen als je in Schiedam wil blijven slapen.

Maar ik zie ook wel de haken en ogen aan dit plan. Want zou ik er bijvoorbeeld op durven te zetten dat ik vind dat FOAM – met wie ik drie keer een tentoonstelling heb gedaan – hun kunstenaars moet gaan betalen? Willen ze dan ooit nog met me werken? En zullen ze dan wel begrijpen dat ik ondanks dat toch dankbaar ben dat zij er voor een groot gedeelte voor gezorgd hebben dat mijn carrière is gaan rollen?

Op de site zouden kunstinstellingen in ieder geval, net als restaurants bij Iens, zelf kunnen reageren en uitleggen waarom ze dingen doen zoals ze het doen.

Nou ja, ik ga deze site in ieder geval niet zelf maken, maar ik hoop dat iemand die dit leest dat wel gaat doen!