Staat de Europese Unie op het punt van omvallen?

De Europese Unie is ten dode opgeschreven. Het ging lange tijd goed, maar volgens de Franse Premier Manuel Valls zal het project binnenkort ineen storten, als gevolg van – je raadt het al – de grote migratiestromen. Valls vertelde afgelopen maandag, op het Wereld Economisch Forum in Vals, aan de BBC dat de toestroom van mensen die op de vlucht zijn voor geweld en oorlog in Irak en Syrië groot genoeg is om de Europese Unie te destabiliseren.

"Als Europa niet in staat is om haar eigen grenzen te beschermen, zal het hele idee van wat Europa is in twijfel worden getrokken," zei Valls, toen hem vragen werden gesteld over het opnieuw invoeren van grenscontroles. Je kunt veel van Valls zeggen, maar niet dat het geen pessimist is. Desalniettemin, het is moeilijk te ontkennen dat dit jaar bol stond van de hysterie rondom de migrantencrisis – in de media, in de politiek en onder burgers.

De grootste vraag van alles is: kan Valls gelijk hebben? Onlangs hebben Zweden, Denemarken, Noorwegen, Oostenrijk, Frankrijk en Duitsland diverse noodbeperkingen ingevoerd met betrekking tot het vrije verkeer in het Schengengebied. Natasha Bertaud, de woordvoerder van de Europese Commissie, zinspeelde op de mogelijkheid dat landen tijdelijke (twee jarige) grenscontroles gaan invoeren – maar ze wilde nog niet zo ver gaan om te zeggen dat het echt gaat gebeuren. De ministers van Binnenlandse Zaken gaan er maandag namelijk nog over debatteren.

Om meer duidelijkheid te krijgen sprak ik dr. Christopher Bickerton, docent aan het Cambridge University European studies, en auteur van het boek European Integration: From Nation-States to Member States . Ik wilde weten of het Europese idee wel zo betrouwbaar is als we denken en daarnaast vroeg ik me af wat er zal gebeuren als alle Schengenlanden zich afsluiten. Zijn antwoorden waren niet zo troostend als ik hoopte.

VICE: Staat de EU op het punt van omvallen, als gevolg van de migratie?
Christopher Bickerton: Dat ligt eraan waar je het precies over hebt. Sinds de stroom vluchtelingen afgelopen jaar echt goed op gang kwam heeft Frankrijk niet zo heel veel vluchtelingen opgenomen. Duitsland daarentegen heeft meer dan 1,1 miljoen vluchtelingen onderdak geboden. Griekenland en Italië hebben al veel langer te maken met grote groepen vluchtelingen; het Verenigde Koninkrijk juist weer relatief weinig, omdat ze besloten hebben geen substantieel deel vluchtelingen op te nemen. Daarmee wil ik zeggen dat landen verschillende maten van problemen hebben.

Wat kun je zeggen over het idee dat de vluchtelingenkwestie de ondergang van Europa betekent?
Valls was wel erg negatief, door de komst van vluchtelingen te omschrijven als iets zeer kwalijks. Als dat het geval was geweest, had Merkel nooit gezegd dat de Duitse grenzen open stonden voor de vluchtelingen. Ik denk dat migranten aardig wat druk leggen op de publieke diensten. Maar op de middellange termijn dragen deze vluchtelingen, als ze hun plek vinden in de maatschappij, veel bij. Het is voordelig wanneer er een grote groep mensen bij komt in de leeftijd waarop ze kunnen werken, vooral in landen als Duitsland. Als we er goed mee omgaan kan het een algemeen positief effect hebben op Europa.

Wat is de logica achter de uitspraak van Valls' dat het "idee van wat Europa is" in twijfel getrokken zal worden?
Het is belangrijk om zijn uitspraken niet uit de context te trekken. Valls had het specifiek over de problemen waar het Schengen-systeem mee te maken gaat krijgen, en de mogelijkheid om de grensbewaking weer in te voeren. Er is een tendens om Europa te definiëren als een plek waar geen grenzen meer bestaan. Als je er op die manier naar kijkt kan de herintroductie van grenzen het concept van de Europese Unie beschadigen.

Sommige landen zijn al begonnen met het instellen van grenscontroles. Staan we op het punt het vrije verkeer in Europa aan banden te leggen?
Het begint er steeds meer op te lijken dat er een tijdelijke halt zal worden toegeroepen. Er zijn twee opties mogelijk. De ene is dat we weer grenscontroles instellen en het Schengengebied opschorten. De andere optie is dat we Schengen behouden en de Dublin-verordening aanpassen, waarin staat dat het Europese land waar vluchtelingen en asielzoekers arriveren verantwoordelijk is voor de asielprocedure – wat meestal landen als Griekenland of Italië zijn. Overheden hebben geprobeerd om vluchtelingen naar Frankrijk of Luxemburg te sturen, maar veel vluchtelingen hebben dit simpelweg geweigerd. Geconfronteerd met dit soort problemen, met dit soort verzet, lijkt de herinvoering van landsgrenzen het beste alternatief. Wat zal dit betekenen voor de Europese bevolking?
We zijn heel erg gewend geraakt aan het idee van de grens over gaan zonder daarbij gecontroleerd te worden. Je neemt bijvoorbeeld de trein in Amsterdam en stapt er in Parijs weer uit. Je wordt niet gecontroleerd als je aankomt. Dit soort dingen worden dan allemaal anders. Er moeten echte grenscontroles geïntroduceerd worden op treinstations. Daarnaast moet er een systeem van controles ter plaatse worden opgezet, niet al te ver van de enorme grenscontroleposten die we nog kennen van dertig jaar geleden, wanneer je van het ene Europese land het andere land binnenkwam.

Dat klinkt als een hoop gedoe. Is er geen alternatief?
Persoonlijk ben ik er een voorstander van dat de grenzen zo open mogelijk worden gehouden, maar ik denk dat de Europese Unie daar anders over denkt. Als ze het voor elkaar krijgen om een akkoord te sluiten, zal het er een zijn die opvang in de regio (in Jordanië bijvoorbeeld) promoot , en daarbij veel striktere grenscontroles in landen als Italië en Griekenland invoert. Ik denk niet dat we dat moeten willen. Ik denk dat nationale grenscontrole een beter idee is. De beste optie is om Schengen op te schorten en de landen hun eigen beleid te laten bepalen. Hopelijk zullen ze dan een voorbeeld nemen aan Duitsland.