Waarom het niet altijd een goed idee is om je ex uit je hoofd te zetten

Denk even een moment aan je ex. Denk echt even goed aan hem of haar. Het is misschien al weer een lange tijd geleden dat jullie bij elkaar waren. Het zou kunnen dat jullie elkaar nooit meer spreken, of dat de vriendschap is verwaterd, of dat jullie nog steeds vrienden zijn en elkaar regelmatig zien.

Het idee is over het algemeen dat je liefdeswonden pas echt kunnen helen op het moment dat je je ex kan 'loslaten'. Talloze romcom-clichés zijn op dit idee gebaseerd: het drastische nieuwe kapsel, nachtenlang whisky drinken in droevige barren, Ben & Jerry's in bad eten. Maar het is waarschijnlijk niet zo simpel.

Aangezien een relatie beëindigen zo afschuwelijk voelt – om specifieke redenen maar daar hebben we het zo over – pers je uit een soort zelfbescherming het vergif uit je leven. Dat betekent normaal gesproken dat je al het bewijs vernietigt dat je ex ooit een rol in je leven heeft gespeeld. Maar psychotherapeut dr. David Braucher heeft ontdekt dat je onderscheid kunt maken tussen de persoon waar je ooit verkering mee had en de manier waarop je later een voorstelling maakt van hem of haar.

Het begon met een patiënt van hem: "Hij zei dat elke keer wanneer hij iets bereikte, hij zijn ex inbeeldde die trots op hem was. Deze patiënt droeg de herinnering van zijn ex met zich mee als een teddybeertje." Zoals Braucher het beschrijft, lijkt het veel op de 'comfort object theory', oftewel 'transitieobject-theorie', van de Britse psychoanalist Donald Woods Winnicott.

"Toen deze patiënt me vertelde over zijn ex, praatte hij eigenlijk over iemand die hij zelf had gecreëerd. Het was niet de persoon met wie hij een relatie had gehad, maar eerder een deel van hemzelf – net zoals een kind zich veilig en comfortabel voelt bij zijn of haar teddybeer, terwijl die gevoelens eigenlijk uit het kind zelf komen."

In een artikel op Psychology Today, beschrijft Braucher dit onderscheid als het verschil tussen enerzijds "opgegraven emoties en herinneringen – het innerlijke beeld van de ex" en anderzijds "de gevoelens die vrij komen in zijn of haar daadwerkelijke aanwezigheid'. Als je je bijvoorbeeld hele goede seks met je ex herinnert, en die herinnering windt je nog steeds op, dan wordt die persoon meer een fantasie – in plaats van de daadwerkelijke persoon die keihard vreemdging, of wat er dan ook is gebeurd. Die prettige herinneringen aan je ex kunnen op die manier juist een hoop positiviteit in je leven brengen.

"Door jezelf aan te leren om onderscheid te maken tussen het interne beeld van je ex en de persoon zelf, kun je makkelijker de warme gevoelens die je voor iemand hebt koesteren," schrijft Braucher. "Hoewel we ons misschien gekwetst en boos voelen in de aanwezigheid van een ex, kunnen we in onze binnenwereld alsnog liefde en compassie voor deze persoon voelen."

Goed, dit is vooralsnog niet meer dan een theorie. Dr. Helen Fischer, onderzoeker en biologisch antropoloog, is dan ook minder overtuigd. Ze analyseert al decennia wat er met onze lichamen gebeurt als we verliefd zijn, en vervolgens worden afgewezen. Ze heeft hersenactiviteit van meer dan zeventig mensen gemeten om te kijken wat er daadwerkelijk in de hersenen gebeurt als je je blijft vastklampen aan je ex.

"We hebben 15 mensen in een hersenscanner gestopt die gemiddeld 62 dagen daarvoor waren gedumpt en er compleet doorheen zaten. Je kon ze echt opdweilen," vertelt ze aan de telefoon vanuit New York. "We vonden activiteit in het hersengebied dat in verbinding staat met het gevoel van intense liefde, en ook in het gebied van diepe hechting aan een partner. We detecteerden bovendien opmerkelijke hersenactiviteit in drie plekken van het brein die worden geassocieerd met verlangen en verslaving, en tot slot vonden we activiteit op de plek van het brein dat verbonden staat met fysieke pijn."

"Dat betekent dat als je bent afgewezen in de liefde, je nog steeds hopeloos verliefd kan zijn op diegene, en je sterk gehecht voelt aan die persoon, en dat je vreselijk naar hem of haar verlangt en geobsedeerd bent, en dat je heel veel fysieke pijn voelt." Dat is niet bepaald een ideale mix om met dichte ogen zwijmelend terug te denken aan de laatste keer dat je met hem of haar gezoend hebt, of aan het eerste moment dat je vlinders in je buik voelde.

Onze hersenen zijn zulke krachtige organen dat ze naast het creëren van fysieke pijn als gevolg van emotionele pijn, tegelijkertijd overuren kunnen draaien om een verklaring te vinden voor de situatie. "Mensen zeggen vaak: 'Ik had met haar mee moeten gaan toen ze een weekendje weg wilde,' of 'Ik had dit en dat nooit moeten zeggen,' vertelt Fischer. "Je probeert uit te vogelen wat je in godsnaam verkeerd hebt gedaan, en wat je hiervan kan leren. Je brein is dus in een niet al te beste staat, op zo'n moment."

Ana* maakte een keer een slippertje toen ze een platonische band probeerde te onderhouden met haar ex, waardoor ze de boel opnieuw moesten kalibreren. "Ervaring heeft me geleerd dat ik geen vrienden met een ex kan blijven totdat alle gevoelens compleet uit mijn systeem zijn, en ik volledig heb geaccepteerd dat het nooit precies zo zal zijn als ik zou willen. In dit geval was ik degene met het gebroken hart, maar ik denk dat het op beide partijen van toepassing is - je moet niet met elkaar om willen gaan tot de gemoederen volledig bedaard zijn."

Volgens een onderzoek dat Fisher in haar boek citeert, blijkt dat je over het algemeen door twee stadia van verdriet gaat na een relatie: eerst protest, daarna overgave. "Uiteindelijk wordt het gebiedje in je hersenen dat in verbinding staat met aanhankelijk gedrag minder actief, waardoor de pijn langzaam wegebt. De herinneringen verdwijnen nooit, maar de pijn die je ermee associeert zal verdwijnen. Vroeg of laat vind je iemand anders en begin je je af te vragen waarom je jezelf dit ooit hebt aangedaan," zegt ze grinnikend.

Hoewel sommige mensen vol vreugde terug lijken te kunnen kijken op oude relaties, zullen veel mensen de pijnlijke herinneringen uit hun gedachten moeten verbannen. Bij beide benaderingen komt fantasie te pas: of je tovert je ex om tot een symbool dat je in het heden niet langer kwelt, of je moet een verhaal creëren waarmee je diegene voorgoed uit je liefdesleven schrapt.

"Ik ken mensen die zich al jarenlang vastklampen aan een ex. Ze kunnen er niet over ophouden, en blijven hopen dat die persoon terugkomt in hun leven – wat soms leidt tot cyberstalken of geforceerde pogingen om weer contact te zoeken," aldus Braucher. "De kleinste signalen van een ex leiden dan tot wekenlang peinzen: 'Wat bedoelt ze nou echt met "ik mis je"? Denk je dat het betekent dat ze me terug wil?'" Uiteindelijk, zegt hij, hebben je geheugen en fantasie de macht om samen te smelten tot een alternatieve realiteit. Hoe je je over je ex voelt heeft veel te maken met hoe waarheidsgetrouw je beeld van die persoon is, en de manier waarop jullie uit elkaar zijn gegaan.

Oké, je kunt nu wel weer stoppen met terugdenken aan je ex.