Η Διπλή Καραντίνα των Ψυχικά Πασχόντων

Ψυχική καταρράκωση, ματαίωση, θυμός, αδιέξοδο, αυτοκτονικές τάσεις. Αυτά είναι ορισμένα μόνο από τα συναισθήματα και τις ψυχικές καταστάσεις που ένιωσαν και νιώθουν εκατοντάδες συνάνθρωποί μας με ψυχιατρική εμπειρία, οι οποίοι ζουν σε συνθήκες πανδημίας σε δομές ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης, σε ψυχιατρικά νοσοκομεία αλλά και εντός της κοινότητας. Ο εγκλεισμός, το βάρος της αβεβαιότητας που ήρθε μαζί με τα απανωτά lockdown και η δυσκολία να δουν τις οικογένειές τους, επηρέασαν ανεπανόρθωτα όσους βρίσκονται σε κατάσταση ευαλωτότητας. Αυτή η ιδιότυπη «διπλή καραντίνα» -την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές, οι δομές λειτουργούν κάτω από αυστηρό πλαίσιο- τους πήγε πολλά βήματα πίσω. Φόβος όλων είναι το οικοδόμημα της κοινωνικής ενσωμάτωσης να μην καταρρεύσει αστραπιαία, κάτω από το βάρος της πανδημίας και της έλλειψης κοινωνικής επαφής.

Το VICE μίλησε με ανθρώπους που νοσούν από ψυχικές διαταρραχές και στο παρελθόν έχουν νοσηλευτεί σε ψυχιατρικά ιδρύματα, με κοινωνικούς λειτουργούς, με προϊστάμενους δομών ψυχοκοινωνικής επανένταξης, καθώς και με τον πρόεδρο της Ομοσπονδίας Φορέων Ψυχικής Υγείας «Αργώ», οι οποίοι περιέγραψαν την εμπειρία και τις συναισθηματικές διακυμάνσεις των πασχόντων μέσα σε συνθήκες εγκλεισμού και κοινωνικής απομόνωσης. Όλοι τους λένε με βεβαιότητα πως η καραντίνα λειτούργησε αρνητικά και επιβάρυνε ανεπανόρθωτα όχι μόνο τους ψυχικά πάσχοντες, αλλά και ανθρώπους που δεν είχαν προηγούμενη διάγνωση ψυχικών παθήσεων.

Ο Ν. είναι 25 χρονών. Το πρώτο ψυχωσικό επεισόδιο εμφανίστηκε στην εφηβεία. «Νόμιζα πως στο σχολείο όλοι γελούσαν μαζί μου και με κακολογούσαν». Αυτός ο ψυχικός τραυματισμός, όπως υποστηρίζει, τον οδήγησε στη χρήση αλκοόλ, «το οποίο όχι μόνο δεν με δε βοηθησε, αλλά οξυνε τις παραισθήσεις». Οι “φωνές” μέρα με τη μέρα γίνονταν όλο και πιο επίμονες. «Ήταν σαν να είχα μπάτσους στο κεφάλι μου, με την προκλητικότητα και την προφορά τους. Μετά πήγα στον παιδοψυχολόγο και με έστειλαν στο Δαφνί για πρώτη φορά». Από τα 18 του μέχρι σήμερα, ο Ν. έχει νοσηλευτεί τρεις φορές στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής. Τον ρωτάμε πώς βίωσε τα δύο lockdown. «Στην πρώτη καραντίνα, ήμουν στο σπίτι μου. Αν και συνηθισμένος στην κλεισούρα, είχα ακόμα παραισθήσεις και τα χάπια δεν δούλευαν. Δεν είχα λεφτά να αγοράσω καπνό και φοβόμουν να βγω έξω να ψάξω για γόπες. Όσο περνούσε ο χρόνος, τόσο πιο δύσκολα γινόταν. Ύπνος, φαγητό, κινητό. Όλα σε μια επανάληψη. Στο δεύτερο lockdown τα ίδια, αλλά μπορούσα τουλάχιστον να βγάλω το σκυλί μια βόλτα και να βρω μερικές γόπες. Όμως, δεν ήταν ζωή αυτή. Ήθελα να δω τους φίλους μου». Τα δυο lockdown και η καταστολή ενίσχυσαν το αίσθημα ανασφάλειας του Ν., όπως επίσης και τις «φωνές» μέσα στο κεφάλι του, που έμοιαζαν με εκείνες των αστυνομικών. «Σε ένα τρίτο lockdown, αυτό που με φοβίζει, είναι μπατσαρία που θα γυροφέρνει που. Ότι θα με κλείσουν στο Τμήμα, θα με χτυπήσουν και θα με φορτώσουν. Μόνο αυτό φοβάμαι».

Η Μ. είναι 26 χρονών. Από την εφηβική της ηλικία έχει περάσει πολλές δυσκολίες. «Αποκορύφωμα ήταν ο θάνατος του πατέρα μου, του πιο αγαπημένου μου ανθρώπου, στα 22 μου χρόνια. Ενάμιση χρόνο μετά από αυτό το γεγονός, έρχεται η πρώτη καραντίνα για την ανάσχεση της πανδημίας. Αναγκαστήκαμε να μείνουμε όλοι σπίτι, μακριά από τους δικούς μας ανθρώπους». Για τους πιο ευαίσθητους, η διαχείριση ήταν δυσκολότερη. Βρήκε διέξοδο στο αλκοόλ σε ελεγχόμενο επίπεδο, όμως ήταν κάτι που ξέφυγε στη δεύτερη καραντίνα. «Η αβεβαιότητα που κυριαρχούσε, για το πότε θα δουλέψουμε, πώς θα είναι η γενικότερη κατάσταση, με έφεραν στο σημείο να έχω τάσεις αυτοκτονίας». Έτσι αποφάσισε να απευθυνθεί σε ψυχίατρο, όπου χρειάστηκαν τακτικές συνεδρίες και φάρμακα. «Φθάνουμε στο καλοκαίρι του '21, όπου νιώθω ότι δεν μπορώ να ανταπεξέλθω στη δουλειά μου, παραιτούμαι και λίγες ημέρες μετά κάνω την πρώτη απόπειρα αυτοκτονίας. Ακολούθησαν άλλες τρεις απόπειρες από το καλοκαίρι έως το φθινόπωρο και για τον λόγο αυτό χρειάστηκε να νοσηλευτώ τρεις φορές σε ψυχιατρική κλινική. Πρωτόγνωρη κατάσταση, στα 25 μου χρόνια να νοσηλεύομαι επειδή δεν μπόρεσα να υπερνικήσω τους φόβους μου και κατέφυγα στις απόπειρες αυτοκτονίας. Κράτησε σχεδόν τρεις μήνες αυτή η ιστορία με τις νοσηλείες, χωρίς να μπορώ να δω τους δικούς μου ανθρώπους, αφού λόγω κορονοϊού απαγορευόταν το επισκεπτήριο. Με τη βοήθεια των γιατρών, κατάφερα να συνέλθω. Με τη στήριξη των δικών μου ανθρώπων κατάφερα να πιστέψω στον εαυτό μου και να αποφασίσω ότι πρέπει και θα νικήσει η ζωή. Και έτσι έγινε. Η ζωή νίκησε, σαφώς και έχω τα τραύματά μου από αυτή την εμπειρία, αλλά σύντομα θα ξεκινήσω ψυχοθεραπεία και είμαι βέβαιη ότι όλα θα λυθούν».

Η Ειρήνη Μπονίκου είναι κοινωνική λειτουργός. Αυτή την περίοδο εργάζεται στην ΠΕΨΑΕΕ στο πρόγραμμα «Κανείς Μόνος στην Πανδημία», και εθελοντικά στην Α' Ψυχιατρική στο Αιγινήτειο από τον Μάρτιο του 2020.

Όπως περιγράφει στο VICE, «από την αρχή της πανδημίας βλέπουμε στοιχεία διαταραχών σε ανθρώπους που δεν είχαν προηγούμενη εκδήλωση ψυχοπαθολογίας. Όσοι συνανθρωποί μας είχαν ήδη κάποια ψυχική πάθηση, η επιβάρυνση ήταν τεράστια. Και σε αυτή συνέβαλε και η διακοπή των επισκέψεων από τους οικείους τους, καθώς έχασαν την διαπροσωπική επαφή». Οι ψυχολογικές εκφάνσεις των ανθρώπων αυτών, διακυμάνθηκαν σε όλο το φάσμα των αρνητικών συναισθημάτων. Δύο αρχέγονοι φόβοι των ανθρώπων είναι η τρέλα και ο θάνατος και στην παρούσα φάση, νιώθουν πως είναι αντιμέτωποι και με τα δύο, με αποτέλεσμα να υπάρχουν αγχώδεις εκδηλώσεις.

Τα πιο δύσκολα περιστατικά που είχε να αντιμετωπίσει ήταν άνθρωποι με μείζονα καταθλιπτική διαταραχή. Μία ψυχική πάθηση που θα ήταν καλό να μην αυτοδιαγιγνώσκεται. Συχνά στα αρχικά στάδια μπορεί να την μπερδέψει κανείς με τη θλίψη, που είναι φυσιολογική απόρροια του πένθους ή της απώλειας. «Είναι μία δυνητικά επικίνδυνη κατάσταση και γι' αυτό πρέπει να απευθυνόμαστε σε ειδικό ψυχικής υγείας. Και μπορούμε να το καταλάβουμε όταν έχουμε έντονα πεσμένη διάθεση, χωρίς καμία ευχαρίστηση, αίσθηση αναξιότητας, ανημπόριας, απελπισίας παραμέληση εαυτού. Και συχνά συνοδεύεται και από σωματικά συμπτώματα, όπως πονοκέφαλος, αϋπνία ή υπερϋπνία και αυξομείωση του βάρους. Το πιο επικίνδυνο είναι όταν υπάρχουν ευχές θανάτου και σκέψεις αυτοκτονίας», λέει η ίδια. Επίσης, πολλές υποτροπές, και αρκετό πόνο είχαν όσοι υπέφεραν από ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Με την πανδημία έγιναν ακόμα πιο έντονοι οι ψυχαναγκασμοί με την καθαριότητα και εντάθηκαν οι ιδέες μόλυνσης .

«Είδαμε ανθρώπους από 20 έως 35 ετών -που δεν είχαν νοσηλευτεί σε δομές και δεν είχαν προηγούμενη διάγνωση- να επιβαρύνονται τόσο σε ψυχικό επίπεδο, ώσπου μπήκαν σε νοσοκομείο και πήραν φαρμακευτική αγωγή καθώς είχαν κατάθλιψη και αυτοκτονικές τάσεις», επισημαίνει η ίδια.

«Μια κοπέλα 23 χρονών παραπέμθηκε από την γραμμή ψυχοκοινωνικής υποστήριξης για τον κορονοϊό 10306, στο πρόγραμμα ψυχοθεραπείας της Α' Ψυχιατρικής, και μας είπε πως από τα 18 της υποφέρει από κρίσεις πανικού. Διαγνώστηκε με αγχώδη διαταραχή, αλλά δεν έχει απευθυνθεί ποτέ σε ειδικό ψυχικής υγείας. Επίσης, υπήρχε ένα ακόμα παιδί 23 ετών, που αφού νόσησε με covid-19, ξεκίνησε να έχει κρίσεις πανικού. «Την πρώτη φορά πήγε στο νοσοκομείο γιατί νόμιζε ότι είχε υποτροπιάσει από τον κορονοϊό, καθώς τα συμπτώματα του έμοιαζαν. Είχε δύσπνοια, ταχυπαλμία και φόβο θανάτου. Έκανε εξετάσεις, του είπαν πως έχει κρίση πανικού και του χορήγησαν ηρεμιστικό και συστήθηκε ψυχοθεραπεία. Είχε καταρρεύσει που είχε στιγματιστεί ως κρούσμα. Είναι στιγματιστικό να υπάρχει αυτός ο χαρακτηρισμός για τους ασθενείς, όπως είναι στιγματιστικό να χαρακτηρίζεις κάποιον διπολικό ή σχιζοφρενή. Δεν καθορίζεται η ταυτότητα του ανθρώπου από την διάγνωση του.  Είναι άνθρωπος με διπολική διαταραχή ή με ψυχωτική διαταραχή», εξηγεί η Ειρήνη.

Η αναστολή των δια ζώσης συναντήσεων των πασχόντων, που διαμένουν σε δομές ψυχικής υγείας, με τους οικείους τους και οι αυστηροί περιορισμοί στις εξόδους, τους έφερε σε πολύ δυσάρεστη ψυχολογική κατάσταση. «Η απόφαση πάρθηκε για την προστασία των ίδιων, γιατί η έκθεση τους θέτει σε πολύ υψηλό κίνδυνο νόσησης αυτή την περίοδο», λέει στο VICE ο Μενέλαος Θεωδορουλάκης, πρόεδρος της Ομοσπονδίας Φορέων Ψυχικής Υγείας «Αργώ». Παρόλο που το 95% των ψυχικά πασχόντων στις δομές έχει εμβολιαστεί, στα περισσότερα οικοτροφεία ενηλίκων ο Μ.Ο. ηλικίας είναι άνω των 60 και η πλειονότητά τους έχει σοβαρά υποκείμενα νοσήματα. Οπότε ο κίνδυνος ελλοχεύει.

Ωστόσο, η κοινωνική απομόνωση είχε επιπτώσεις στην κοινωνικοποίηση, την ομαδικότητα, τη δημιουργικότητα και τη συντροφικότητα των ψυχικά πασχόντων και τους απομάκρυνε από τις παρέες που είχαν οικοδομήσει στα προγράμματα. Πέρα από τη μοναξιά, δέχτηκαν σημαντικό πλήγμα στην κοινωνική ένταξη που είχαν καταφέρει. «Υπήρχε ένοικος που είχε ετοιμάσει έκθεση φωτογραφίας στην Πράγα στα πλαίσια του προγράμματος και ακυρώθηκε λόγω Covid-19. Αυτό τον έπληξε συναισθηματικά και ψυχολογικά, διότι ήταν το μεράκι του, μία επένδυση χρόνων που κατέρρευσε σε μία στιγμή», αναφέρει ο Μενέλαος. «Η θεατρική ομάδα που έχουμε, η οποία ανέβαζε ένα έργο ανά εξάμηνο, πλέον προσπαθεί μέσω zoom να στήσει μία παράσταση τα τελευταία δύο χρόνια. Τα χτυπήματα είναι πολλαπλά. Και πρέπει να πούμε πως το επίπεδο του ψηφιακού αναλφαβητισμού, δηλαδή της χρήσης του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, είναι περιορισμένο σε κατηγορίες ψυχικά πασχόντων. Πολλοί κατάφεραν να αποκτήσουν εξοπλισμό και δεξιότητες για μία συνάντηση μέσω zoom, μετά από τρεις-τέσσερις μήνες ενασχόλησης», προσθέτει.

Η ματαίωση ήταν τεράστια. Άνθρωποι χαμηλής λειτουργικότητας που δεν μπορούσαν να δουν τους συγγενείς τους, είχαν πολύ μεγάλο θυμό. Αντιδρούσαν με το παραμικρό και είχαν υποτροπές. Μετά από εγκύκλιο του υπουργείου, απέκτησαν δωρεάν πρόσβαση σε Viber, Messenger και Zoom, κάτι που εξομάλυνε κάπως τα ελλείμματα επικοινωνίας. «Το πιο συγκλονιστικό ήταν ένα ζευγάρι ψυχικά πασχόντων που ζούσαν σε διαφορετικά οικοτροφεία και είχαν 14 μήνες να συναντηθούν δια ζώσης και να αγκαλιαστούν, και επικοινωνούσαν μέσω Zoom. Ο άνδρας είχε σοβαρό πνευμονολογικό πρόβλημα και οποιαδήποτε νόσηση θα είχε σοβαρή κατάληξη», λέει ο Μενέλαος.

Πάντως, από την έναρξη της πανδημίας μέχρι σήμερα, ο αριθμός των ανθρώπων που προσέφυγαν σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας αυξήθηκε δραματικά. Από αυτούς που κάλεσαν τη γραμμή στήριξης, το 50% δεν είχε απευθυνθεί ποτέ σε γραμμή ψυχικής υγείας και δεν είχε ζητήσει ξανά ψυχολογική ή ψυχιατρική βοήθεια. Όμως, δυστυχώς, ο αριθμός των ανθρώπων που διαμένουν σε δομές ψυχικής υγείας έχει παραμείνει σταθερός, γιατί οι θέσεις είναι σταθερές και λιγότερες από αυτές που χρειάζονται.

Ο Λευτέρης Είναι ο Πρώτος Τυφλός Φοιτητής που Αποφοίτησε από το Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ

Ρώτα την Μπάρα: H Σμαράγδα Πιστεύει ότι Φλερτάρουμε σαν να Πηγαίνουμε Σούπερ-Μάρκετ

H Idra Kayne Θέλει να τα Δοκιμάσει Όλα

Ακολουθήστε το VICE σε Facebook, Instagram και Twitter.