Δέκα Μέρες με Δέκα Τρόφιμους σε ένα Σωφρονιστικό Κατάστημα Ανηλίκων της Ρουμανίας

Φτάνοντας στην πύλη ένιωσα αμήχανα. Μία τεράστια μπλε σιδερένια πόρτα που καθώς τη διέσχιζα αισθανόμουν έναν κόμπο στο στομάχι, λες και είχα χάσει το πολυτιμότερο αγαθό, την ελευθερία μου. Κι όμως δεν έμπαινα σε αυτές τις φυλακές της Ρουμανίας σαν κρατούμενος. Ταξίδεψα στην Κραϊόβα της Ρουμανίας με ένδεκα ακόμα Έλληνες ηλικίας 16 έως 24 ετών. Σκοπός του ταξιδιού μας ήταν να επισκεφτούμε ένα κατάστημα σωφρονισμού ανηλίκων και να αποκτήσουμε μια, σχεδόν, καθημερινή τριβή με τρόφιμους οι οποίοι θα μας έλεγαν τις ιστορίες τους. Πως περνούν εκεί μέσα, τι έγκλημα διέπραξαν, πως αισθάνονται και τι συνθήκες επικρατούν σε μια ρουμάνικη φυλακή ανηλίκων;

Δεν είχα ιδέα τι θα αντιμετωπίσω. Άφησα την ταυτότητά μου και πέρασα σε ένα δωμάτιο όπου ένας κοντόχοντρος παγωμένος φύλακας με λίγη φαλάκρα θα μου έκανε σωματικό έλεγχο. Δεν περίμενα να είναι έτσι οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι των φυλακών. Στις ταινίες είναι σωματώδεις τύποι με άγριο πρόσωπο που σε ψαρώνουν. Εδώ, στην Κραϊόβα της Ρουμανίας, είναι τελείως αδιάφοροι.

Στη Ρουμανία το σωφρονιστικό σύστημα είναι πολύ αυστηρό. Είτε έχεις διαπράξει ληστεία, είτε φόνο, η αντιμετώπιση είναι η ίδια. Για τους ανήλικους παραβάτες όμως τα πράγματα είναι διαφορετικά. Αν διαπράξεις κάποιο έγκλημα σε ηλικία 12 έως 14 ετών, ενδέχεται να την γλιτώσεις. Στα 16 έως έως τα 18 χρόνια τα πράγματα είναι πιο αυστηρά, ωστόσο και σε αυτή την περίπτωση η δικαιοσύνη αναγνωρίζει το ελαφρυντικό του νεαρού της ηλικίας. Το ποινικό μητρώο ενός παραβάτη μένει καθαρό αν το έγκλημα έχει διαπραχθεί μέχρι και το 18ο έτος της ηλικίας του.

Βγαίνοντας από το δωμάτιο, έφτασα στους υπαίθριους χώρους αναψυχής της φυλακής. Γήπεδα με μπασκέτες, 5Χ5, πολλά δέντρα, πανύψηλα κάγκελα και ένας συρμάτινος ουρανός. Το κρύο με έκανε να τρέμω κι ας ήμουν ντυμένος σαν κρεμμύδι. Εκεί η θέρμανση ανοίγει από τον Δεκέμβρη κι έπειτα. Όταν πήγα ήταν ακόμη Οκτώβριος και η θερμοκρασία έφτανε από έναν έως και δέκα το πολύ βαθμούς Κελσίου.

Κατευθυνόμαστε στο κεντρικό κτίριο για να μας δείξουν πώς είναι ένα κελί των φυλακών και στη συνέχεια να συναντήσουμε κάποια από τα παιδιά που είναι τρόφιμοι των φυλακών, και με τους οποίους θα περάσουμε τις επόμενες 10 ημέρες. Στη διαδρομή η επικεφαλής της ομάδας μας πέταγε πληροφορίες χωρίς κάποια συνοχή: οι τρόφιμοι εδώ κάνουν μπάνιο δύο φορές την εβδομάδα. Το 30% των φυλακισμένων δεν ξέρει γραφή και ανάγνωση.

Η είσοδος ήταν τακτοποιημένη αλλά πολύ σκοτεινή, με ζωγραφιές στον τοίχο και μια αφίσα που έλεγε ότι όποιος δώσει καλό ραπόρτο στην κοινωνική λειτουργό για τις συνθήκες κράτησης, ενδέχεται να έχει ελαφρυντικό στην ποινή του. Στην τραπεζαρία ήταν όλα παστρικά και τακτοποιημένα. Ένα τεράστιο τελάρο γεμάτο καρβέλια ψωμιού ήταν έτσι τοποθετημένα λες και περίμεναν να τα φωτογραφίσει κάποιος. Λογικό. Περίμεναν επισκέψεις εκείνη την ημέρα. Στη συνέχεια πάντως οι κρατούμενοι δεν είχαν την ίδια εικόνα που τους περιέγραψα για την τραπεζαρία.

Κάθε κελί παρεμβάλλεται ανάμεσα σε δύο καγκελόπορτες. Είναι ένας ευρύχωρος, τετράγωνος χώρος. Δεξιά κι αριστερά βλέπεις τρεις κουκέτες στη σειρά. Τόλμησα να αγγίξω ένα από τα στρώματα. Λεπτά σαν φύλλα χαρτιού, σκληρά και μουσκεμένα στην υγρασία. Για σεντόνια και κουβέρτες δεν το συζητώ. Τρύπια και βρώμικα. Μπροστά μου ήταν στοιχισμένες έξι κοπέλες. Όλες στο ίδιο κελί. Συγκάτοικοι με το ζόρι. Νεαρά κοριτσάκια, με piercing στο πρόσωπο, άλλες με μοντέρνο ντύσιμο, άλλες με φόρμες, άλλες με ρούχα σε άθλια κατάσταση. Όλες οι κοπέλες ήταν τρομαγμένες από τις ξαφνικές επισκέψεις. Στην ερώτηση «πως και δεν φορούν οι έγκλειστοι/ες στολές», η απάντηση ήταν ότι δεν είναι οικονομικά εφικτό κάτι τέτοιο. Όντως, τα σωφρονιστικά ιδρύματα της Ρουμανίας έχουν 40% παραπάνω κρατούμενους από όσο χωράνε κανονικά και αυτό είναι κάτι το οποίο έχει αρχίσει να ανησυχεί την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Στο επόμενο κελί ειδα τέσσερα κορίτσια στοιχισμένα μπροστά στα κρεβάτια. Το δωμάτιο ήταν πάρα πολύ βρώμικο και η δυσοσμία ανυπόφορη. Με τις κοπέλες αυτού του κελιού μιλήσαμε περισσότερο. Η Irina Gruia έκανε τη μετάφραση. Ήταν το πολύ 20 ετών, Ρομά στην καταγωγή. Η μία μου μιλά για το τρίχρονο παιδί της. Το βλέπει σπάνια από κοντά, έχει όμως φωτογραφίες του κάτω από το στρώμα. Βρίσκεται στη φυλακή επειδή οι γονείς του άντρα της, την έκαναν βαποράκι ηρωίνης από τα 13. Μια άλλη κοπέλα είχε ήδη τρία παιδιά. Καταδικάστηκε σε ποινή 5 ετών επειδή ήταν αυτόπτης μάρτυρας (συνεργός για τις ρουμανικές αρχές) σε δολοφονία που διέπραξε ο άντρας της, ο οποίος βρίσκεται στις ίδιες φυλακές με ποινή 15 ετών. Η ίδια δεν θέλει να έχει καμία σχέση μαζί του. Η Irina ρώτησε τις κοπέλες αν τα πηγαίνουν καλά μεταξύ τους. Έγνεψαν θετικά (ας έκαναν και αλλιώς). Εγώ ρώτησα αν μαλώνουν για την τηλεόραση. Μια τεράστια πολύ παλιάς τεχνολογίας μαύρη τηλεόραση βρισκόταν στο κελί. Τα κορίτσια γέλασαν. Λίγο πιο πέρα το μάτι μου πήρε ένα τραπέζι με δύο χαρτιά Α4. Ήταν τα σκίτσα μιας από τις κοπέλες που είχε ζωγραφίσει τον εαυτό της. Ήταν τόσο ταλαντούχα, αλλά στα σκίτσα το πρόσωπο ήταν μελαγχολικό. Με έπιασε θλίψη.

Μπήκα στην αίθουσα των δραστηριοτήτων όπου θα συναντούσαμε τα παιδιά με τα οποία θα συναναστρεφόμασταν καθ' όλη τη διάρκεια του project. Μαζί, η Doina Ciotir, που μας έδινε οδηγίες για τα dos and don'ts και πληροφορίες για τα παιδιά. Οκτώ νεαροί από 15 έως και 21 ετών ήταν μπροστά μου καθισμένοι σε ξύλινες καρέκλες θρανίου. Τα περισσότερα από τα παιδιά ήταν από οικογένειες Ρομά. Στη Ρουμανία ο κόσμος δεν έχει σε καμία εκτίμηση τους Ρομά. Τους θεωρούν πηγή της εγκληματικότητας στη χώρα. Από την πρώτη στιγμή κατάφερα να ξεχωρίσω τον δυνατότερο μεταξύ τους και «αρχηγό» της ομάδας. Ήταν σωματώδης με πολλά piercing, αυστηρό ύφος στα μάτια και αυτοπεποίθηση στο πρόσωπο. Έσφιξα σε όλους το χέρι. «Τι μπορεί να έχει κάνει αυτό το μικρό παιδί;» απορούσα. Κι όμως, κάθε ένας εκεί μέσα είχε και από μια ταμπέλα για την κοινωνία. Μια ταμπέλα που του δόθηκε είτε από κάτι που έκανε εσκεμμένα είτε από κάτι που έκανε έχοντας άγνοια για τις συνέπειες.

Ήταν μετρημένοι απέναντί μας και επιφυλακτικοί. Μας «σκάναραν» με τα μάτια τους. Εμείς προσπαθούσαμε να φανταστούμε για ποιο αδίκημα καταδικάστηκαν κι εκείνοι τί θέλουμε από τη ζωή τους.

Σιγά – σιγά ο πάγος έσπασε και τα παιδιά άρχισαν να μας περιγράφουν τους άγραφους κανόνες της ρουμάνικης φυλακής.

* Στη φυλακή, η εμφάνιση παίζει τεράστιο ρόλο. Είναι υψίστης σημασίας διότι υποδηλώνει τη δύναμη που έχει ο καθένας. Ο Bogdan, ένα από τα παιδιά που είχαμε απέναντί μας, είναι από τους πιο περιποιημένος. Για να το καταφέρει αυτό αγοράζει τα ρούχα στη φυλακή. Τα παπούτσια του κοστίζουν 4 τσιγάρα. Όποιος έχει τσιγάρα εκεί μέσα είναι πλούσιος. Επίσης όποιος έχει βγαλμένα φρύδια είναι ο πιο δυνατός!

* Υπάρχει συγκεκριμένη τελετή μύησης των νεόφερτων για την οποία όλοι οι έγκλειστοι με τους οποίους μίλησα τηρούσαν σιγή ιχθύος. Δεν ξέρω αν αυτή έχει να κάνει με τις χαρακιές που είδα στα χέρια πολλών από τα παιδιά.

* Στη φυλακή δεν κάνεις φίλους, μόνο λυκοφιλίες. Ο Gabriel έχει κάποιους «κολλητούς» αλλά δεν τους εμπιστεύεται.

* Οι μεγαλύτεροι μάγκες είναι αυτοί που τα έχουν πλακάκια με τους φύλακες. Αυτοί είναι οι προνομιούχοι που μέχρι και κινητό μπορούν να έχουν μέσα στα κελιά. Εννοείται ότι όποιος έχει αυτά τα προνόμια έχει το μεγαλύτερο γόητρο αλλά και τις περισσότερες γκόμενες από την απέναντι πτέρυγα, αυτή των γυναικείων φυλακών.

Η πρώτη ευκαιρία για πολύ προσωπική επαφή δόθηκε με την εφαρμογή της μεθόδου της «Ζωντανής Βιβλιοθήκης (http://www.humanlibrary.gr/index.php/el/ )». Είχα τη δυνατότητα να επιλέξω ανάμεσα σε οκτώ «ζωντανά» βιβλία που ήταν έτοιμα να μου ανοίξουν τις σελίδες των ιστοριών τους, το καθένα για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Επέλεξα, στο σύνολο, 6 βιβλία.

Ο Florin είναι 19 ετών. Δεν πρόλαβε να ζήσει παιδική ηλικία και αυτό διότι από τα 13 του έκλεβε αυτοκίνητα και είχε στήσει μια μικρή επιχείρηση πλαστογράφησης επίσημων χαρτιών και ασφαλειών. Είχε παραβιάσει δύο σπίτια για να κλέψει χρήματα. Από το χρηματοκιβώτιο του ενός κατάφερε να αποσπάσει 20.000 ευρώ. Παραδόθηκε μόνος στις αρχές για να έχει ελαφρυντικά και να εκτίσει μικρότερη ποινή. Πλέον, στη φυλακή έχει αρκετό ελεύθερο χρόνο για να κάνει ό,τι θέλει. Όταν βγει θέλει να γίνει αστυνομικός.

Ο Bogdan είναι 21 ετών. Του αρέσει να εκφράζεται μέσα από το χορό. Παίζει και κιθάρα. Έχει έναν μεγαλύτερο αδερφό ο οποίος είναι το υπόδειγμα της οικογένειας. Καλός μαθητής, καλό παιδί, σωστός σε όλα. Ο Bogdan από μικρή ηλικία προσπαθούσε να κάνει το αντίθετο από αυτό που ήταν ο αδερφός του. Ήταν πολύ ανήσυχο παιδί, ανέκαθεν. Μια φορά του επέβαλαν αλλαγή σχολικού περιβάλλοντος επειδή η δασκάλα του είπε να σκάσει και τον έβρισε με αποτέλεσμα εκείνος να τη σπάσει στο ξύλο. Συνελήφθη επειδή στα 15 έκλεψε ένα αυτοκίνητο. Το έκανε διότι ήθελε να νιώσει την αδρεναλίνη να χτυπά κόκκινο όταν οι αστυνομικοί θα τον κολλούσαν με το πρόσωπο στο αυτοκίνητο και θα του περνούσαν τις χειροπέδες. Όμως δεν υπολόγιζε τη συνέχεια.

Ο Andrian είναι 21 ετών. Καταδικάστηκε με την κατηγορία του ξυλοδαρμού και της κλοπής. Ο ίδιος αρνείται τις κατηγορίες. Έχει κοπέλα εδώ και 2.5 χρόνια, η οποία τον επισκέπτεται συχνά στη φυλακή. Εκείνος όμως δεν της είναι πιστός. Φλερτάρει με τις κοπέλες από την πτέρυγα των γυναικείων φυλακών.

Ο Gabriel είναι 20 ετών. Γεννήθηκε και μεγάλωσε σε μια πολύ κλειστή κοινωνία της Ρουμανίας. Έχει 7 αδέρφια. Τα δύο αγόρια είναι στη Γερμανία, τα 3 στην Ελλάδα και τα δύο κορίτσια με τους γονείς του. Η οικογένεια θα γινόταν δεκαμελής, όμως η μητέρα του απέβαλε στα δίδυμα που κυοφορούσε, κάτι που του έχει στοιχίσει πολύ. Πριν από κάποια χρόνια κάποιοι τύποι την έπεσαν στην κοπέλα του. Ο ίδιος ισχυρίζεται ότι θα τη βίαζαν. Κατάφερε να την προστατέψει, όχι όμως χωρίς κόστος. Φεύγοντας από το μαγαζί στο οποίο έγινε το περιστατικό, ένας τύπος του επιτέθηκε με ένα σπασμένο μπουκάλι. Ο Gabriel τον απώθησε με δύναμη. Εκείνος πέφτοντας έχασε τη ζωή του.

Έμεινε κλεισμένος για μήνες στο δωμάτιό του χωρίς να τρώει τίποτα. Δεν μπορούσε να καταλάβει πώς ήρθαν έτσι τα πράγματα. Δεν χωρούσε στον νου του ότι σκότωσε άνθρωπο. Το δικαστήριο τον καταδίκασε σε 10 χρόνια φυλάκιση. Σε πέντε μήνες θα εξεταστεί η αίτησή του για πρόωρη αποφυλάκιση και ενδέχεται να τον αφήσουν ελεύθερο, όμως φοβάται πολύ. Το παιδί που σκότωσε ήταν γιος ενός πολιτικού.

Όταν βγει από εκεί μέσα θέλει να ασχοληθεί με την τεχνολογία, να γίνει προγραμματιστής ή κάτι ανάλογο. Του αρέσει να ζωγραφίζει. Θέλει να κάνει οικογένεια και παιδιά αλλά σκέφτεται να πάει σε άλλη χώρα, ίσως σε μία από αυτές που βρίσκονται τα αδέρφια του.

Ο Alexander στα 14 του κατηγορήθηκε για βιασμό αλλά εκείνος αρνείται την κατηγορία. Σύμφωνα με τον ίδιο βρέθηκε στο αμάξι με την 15χρονη κοπέλα του και αποφάσισαν να ολοκληρώσουν τη σχέση τους. Εκείνη είπε ότι δεν έχει πρόβλημα, στη συνέχεια όμως το μετάνιωσε και του ζήτησε να σταματήσει αλλά ήταν ήδη αργά. Η μητέρα της κοπέλας τον κατήγγειλε. Πλέον είναι 15 χρονών και μετανιώνει για ό,τι έγινε.

Οι μέρες κύλησαν πολύ γρήγορα. Καθημερινά ερχόμασταν σε επαφή με την ομάδα των φυλακισμένων και μέσα από διάφορες δραστηριότητες προσπαθήσαμε να επικοινωνήσουμε ουσιαστικά. Κάναμε κατασκευές από χαρτί, συζητήσαμε, χορέψαμε παρακολουθήσαμε τους κρατούμενους να κάνουν flash mob, γράψαμε τα όνειρά μας για το μέλλον – ένας από τους κρατούμενους δήλωσε ότι ήθελε να φιλήσει την Αντζελίνα Τζολί- προσπαθήσαμε να γίνουμε φίλοι και να διερευνήσουμε όσα μας ενώνουν. Στην επιστροφή σκεφτόμουν ότι είναι δύσκολο να αντιμετωπίσεις έναν άνθρωπο ανεπηρέαστος από τις διάφορες κοινωνικές ή μη ταμπέλες. Όμως, στο τέλος της ημέρας η απόσταση που μας χωρίζει από αυτόν που θεωρούμε ότι είναι ο χειρότερος άνθρωπος του κόσμου, είναι πολύ πιο μικρή απ' ότι νομίζουμε.

Το ταξίδι αυτό στην Κραϊόβα της Ρουμανίας οφείλεται σε πρόγραμμα της Ε.Ε. με υπεύθυνο της ελληνικής αποστολής το Στυλιανό Ν. Λαγαράκη (MD Ιατρός, ψυχοδραματιστής, ομαδικός αναλυτής, ιδρυτής του «Κέντρου Ψυχοδραματικών Συναντήσεων Αθηνών»). Ο ίδιος μιλάει για το πρόγραμμα: «Το πρόγραμμα Erasmus+ με θέμα "Free the non formal" είχε σκοπό την διαπολιτισμική επιμόρφωση νέων της Ε.Ε. από 15-30 χρονών μέσω ειδικών τεχνικών εκπαίδευσης και κυρίως παιδείας (Ψυχόδραμα, labyrinth theater, ζωντανή βιβλιοθήκη). Το πρόγραμμα αυτό έγινε με τη σύμπραξη 32 νέων από τη Ρουμανία και την Ελλάδα και 12 έγκλειστων νέων σε σωφρονιστικό κατάστημα ανηλίκων της Κραϊόβας. Το όλο επιχείρημα ολοκληρώθηκε επιτυχώς. Οι 32 νέοι απέκτησαν ξανά την αίσθηση της αξίας της ελευθερίας, της ισοτιμίας, της διαφορετικότητας, της συναισθηματικής έκφρασης, της ουσιαστικής επικοινωνίας, της απεξάρτησης, του κοινωνικού στίγματος. Οι 12 νέοι απόκτησαν ξανά το χαμόγελο τους, την επικοινωνία με συνομήλικους, την δυνατότητα να ακουστούν, την δυνατότητα ολιγόωρης εξόδου -μας επισκέφτηκαν στο χώρο του προγράμματος μας-, την αίσθηση της φροντίδας για το αύριο. Συνθήκες διαβίωσης σκληρές μέσα στο σωφρονιστικό κατάστημα. Βλέμματα φοβισμένα, πλάσματα τραυματισμένα από τις οικογένειές τους -κύριος λόγος της παραβατικότητας τους- και από τον μη αρκετά καλό σωφρονισμό εκεί. Νέοι θλιμμένοι για το τώρα και με φόβο για το αύριο και κυρίως για την κοινωνική στήριξη που θα έχουν τόσο ανάγκη. Η παρουσία μας εκεί τους έδωσε ελπίδα και ζωή. Συγκίνηση το να έχεις 44 νέους και νέες πιασμένους χέρι-χέρι σε κύκλο με δάκρυα στα μάτια και να λένε ευχαριστώ και καλή αντάμωση κάπου, κάποτε. Ένα μεγάλο μάθημα ζωής εστιαζόμενο στον αυτοσεβασμό μας και στις σχέσεις μας».

Διοργανώτρια χώρα ήταν η Ρουμανία. Όλο το πρόγραμμα ήταν ευθύνη της Irina Gruia. Η Irina Gruia, Προσωπική Εκπαιδεύτρια, Ψυχοθεραπεύτρια, Ψυχοδραματίστρια και υπεύθυνη του «Συνδέσμου Κλασικού Ψυχοδράματος της Ρουμανίας», εργάζεται σε αυτές τις φυλακές με ομάδες εγκλείστων που έχουν ως στόχο την ανάπτυξη της προσωπικότητας του κάθε συμμετέχοντα με διάρκεια 3-4 μηνών. Περίπου 250 αγόρια και 240 κορίτσια βρίσκονται έγκλειστα στις συγκεκριμένες εγκαταστάσεις. Η ίδια λέει:

«Το να καταφέρω να γίνει δεκτό το αίτημά μου από τις ρουμανικές αρχές για να υλοποιηθεί το project ήταν για εμένα κάτι το ψυχοφθόρο. Ήταν πολύ απαιτητική ως διαδικασία αλλά από την άλλη ήταν κάτι προσωπικό. Όλα αυτά τα όνειρα που έκανα για το project άρχισαν να υλοποιούνται ένα ένα κάνοντάς με πιο ώριμη επαγγελματικά.

Όλα αυτά τα παιδιά με τα οποία συνεργαστήκαμε αυτές τις δέκα ημέρες (αλλά κι τα περισσότερα που υπάρχουν εκεί μέσα) είναι θύματα του περιβάλλοντος στο οποίο έχουν μεγαλώσει και οι οικογένειές τους θα πρέπει να κάνουν κάτι διαφορετικό όσον αφορά αυτά ούτως ώστε να τα βοηθήσουν να αλλάξουν προς το καλύτερο.

Οι συμμετέχοντες του προγράμματος ανέπτυξαν την ικανότητα να νιώσουν «φυσιολογικοί», μοναδικοί και αποδεκτοί. Όλα αυτά τα στοιχεία είναι απολύτως απαραίτητα για ένα νέο ξεκίνημα παιδιών που ήταν έγκλειστα για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Η νέα προοπτική της ζωής του καθενός συσχετίζεται με την ελευθερία.

Αυτό που μου έκανε μεγάλη εντύπωση από το σύνολο του project ήταν το πόσο γρήγορα είχαν δεθεί συναισθηματικά οι έγκλειστοι με τους υπόλοιπους συμμετέχοντες στο πρόγραμμα».

Το project έγινε στο πλαίσιο του προγράμματος της Irina Gruia με τίτλο «Free the Non Formal». Υπεύθυνος της ελληνικής ομάδας ήταν ο Στυλιανός Λαγαράκης.

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter, Facebook και Instagram.