Οι Κρατούμενοι στη Θήβα Προσπαθούν να Απεξαρτηθούν Ζωγραφίζοντας

Φωτογραφίες: Δημήτρης Μιχαλάκης

Και τώρα από πού ξεκινάνε; Από το «είμαι ο Διονύσης, είμαι 34 χρόνια χρήστης και 342 μέρες καθαρός»; Από το «θέλω να ζήσω ελέφτερος κε εφτικισμένο», έτσι ανορθόγραφο, στον πίνακα της αίθουσας; Από τον Έντι από την Αλβανία, που ανακάλυψε στη φυλακή ότι έχει ταλέντο στη ζωγραφική και τώρα τον φωνάζουνε «Πικάσο»; Ας ξεκινήσουμε από τη μεγάλη σιδερένια πόρτα.

Έκλεισε πίσω μας με θόρυβο. Μέχρι εκείνη τη στιγμή, δεν είχαμε ακριβώς συνειδητοποιήσει ότι μπαίνουμε σε φυλακή.

Το Κέντρο Απεξάρτησης Τοξικομανών Κρατουμένων στον Ελεώνα Θηβών δεν μοιάζει με «κανονική» φυλακή. Απλώνεται σε μια μεγάλη κατάφυτη έκταση, τα κτίρια είναι χαμηλά, θυμίζουν κατασκήνωση, στις διακλαδώσεις των μονοπατιών πινακίδες γράφουν «προς καφενείο», «προς βιβλιοθήκη» κλπ. Εδώ φτάνουν, κατόπιν δικής τους αίτησης, κρατούμενοι από διάφορες φυλακές της χώρας που είναι χρήστες ουσιών και θέλουν να αποτοξινωθούν. Προϋπόθεση, να είναι πάνω από 17 ετών και να εκτίουν ποινές μικρότερες των 12 ετών. Όσοι γίνουν δεκτοί, υποχρεούνται να περάσουν πρόγραμμα σωματικής απεξάρτησης διάρκειας τριών εβδομάδων στο κατάστημα κράτησης που εκτίουν την ποινή τους. Αυτή τη στιγμή παρακολουθούν το πρόγραμμα 60 άτομα, οι περισσότεροι από τους οποίους βρέθηκαν «μέσα» για ληστείες, μικροκλοπές, «τσαντιές». Από τη στιγμή που έφτασαν εδώ όμως είναι θεραπευόμενοι και όχι κρατούμενοι -και αυτό κάνει όλη τη διαφορά του κόσμου.

Αφήνουμε στο φρουρό τσάντες, κινητά, ταυτότητες και παίρνουμε το δρόμο για την αίθουσα εκδηλώσεων. Έχουμε την άδεια να παρακολουθήσουμε την ομάδα εικαστικής θεραπείας, μία εναλλακτική ομαδική ψυχοθεραπεία που πραγματοποιείται στο ΚΑΤΚ Ελεώνα στο πλαίσιο της ψυχικής απεξάρτησης. Έχουμε εντολή να είμαστε διακριτικοί, θα παρακολουθήσουμε χωρίς να παρεμβαίνουμε τη διαδικασία και στις φωτογραφίες δεν θα πρέπει να φαίνονται πρόσωπα. «Οι άνθρωποι εδώ έχουν διπλό στίγμα. Και του κρατούμενου και του τοξικομανή. Ας τους σεβαστούμε» λέει ο διευθυντής Παύλος Δουλάμης.

Η αίθουσα είναι μεγάλη και φωτεινή. Από τα παράθυρα βλέπεις εξοχή μέχρι όπου πιάνει το μάτι. Δεν ακούγεται τίποτα άλλο εκτός από το κελάηδισμα των πουλιών. Ναι, δεν μοιάζει με φυλακή. Περιμένοντας να έρθουν τα μέλη της ομάδας, χαζεύουμε τους τοίχους: είναι γεμάτοι από τα έργα των θεραπευόμενων. Πολλοί από αυτούς έχουν «αποφοιτήσει» ολοκληρώνοντας με επιτυχία το πρόγραμμα που διαρκεί ένα χρόνο. Στο διάστημα αυτό, με εντατικές ατομικές και ομαδικές θεραπείες, έχουν ψηλαφήσει το νήμα που τους έφτασε ως εδώ και έχουν αναπλάσει το σθένος να ξεκινήσουν από την αρχή, καθαροί. Όσοι, τελειώνοντας, έχουν υπόλοιπο θητείας, θα μεταφερθούν στα καταστήματα κράτησης από όπου ήρθαν για να ολοκληρώσουν. Προφανώς, η επιστροφή στο περιβάλλον μιας «κανονικής» φυλακής είναι καταστροφική για έναν απεξαρτημένο. Χρησιμοποιώντας διάφορα εργαλεία, όπως την εργασία εντός της δομής, οι πρώην χρήστες εξαγοράζουν τμήματα της ποινής τους ώστε να την εξαντλήσουν εδώ.

Σε μιαν άκρη, ένας πίνακας είναι γεμάτος μηνύματα: «Ελεώνα σ' ευχαριστώ, μου μαθαίνεις να ζω», «είδα ένα αστέρι να πέφτει και έκανα μια ευχή να μείνω καθαρός για μια ζωή», «τα δύσκολα είναι για τους δυνατούς!», «λευτεριά σε όλους!». Kαταφθάνει η ομάδα μαζί με την κοινωνική λειτουργό και εικαστική θεραπεύτρια Άλκηστις Μπούρα που κάνει το μάθημα (την παρουσία της εδώ στηρίζει οικονομικά Σύλλογος Συμπαράστασης Κρατουμένων "Ο Ονήσιμος"). Ώρα για συστάσεις. Ο Ηλίας από την Καλαμάτα είναι 45 ετών. Είναι 9,5 μήνες εδώ και 30 χρόνια χρήστης. Ο Γιώργος είναι 25 χρόνια χρήστης και επίσης 9,5 μήνες στο ΚΑΤΚ. Ο Γιάννης από το Μεσολόγγι είναι 39 χρόνια στη χρήση. Ο Κώστας 22 χρόνια στη χρήση «και 286 μέρες καθαρός». Ο Διονύσης από την Καλαμάτα είναι 34 χρόνια στη χρήση και 342 μέρες καθαρός. «Για πρώτη φορά στη ζωή μου» συμπληρώνει. Ο Σαϊμίρ, 15 χρόνια στη χρήση και για πρώτη φορά σε πρόγραμμα. «Να αλλάξω αυτά που έχω συνηθίσει» προσθέτει.

Μιλάνε για το πώς τους βοηθά το πρόγραμμα της εικαστικής θεραπείας. «Δεν είχα σχέση με ζωγραφική καμία» λέει ο Σαϊμίρ. «Αλλά σ' αυτή την ομάδα έχω ανακαλύψει ότι μπορούμε να βάλουμε χρώματα στη ζωή μας». «Ξεκινάμε από μια μουτζούρα και βγαίνουν πράγματα», λέει ο Γιάννης. Η Άλκηστις θα μας πει αργότερα ότι είχε συναντήσει ανθρώπους που δεν ήξεραν ούτε πώς να ανοίξουν το καπάκι του μαρκαδόρου, αλλά ανακάλυψαν ότι έκρυβαν μέσα τους ένα μεγάλο ταλέντο. «Μας εκπλήσσουν κι εμάς τα πράγματα που βγαίνουν εδώ μέσα».

Οι πρώην χρήστες παίρνουν τις θέσεις τους. Κάθονται σε κύκλο, όπως σε μια οποιαδήποτε συνεδρία ομαδικής ψυχοθεραπείας. Αυτή τη φορά θα ασχοληθούν με τον πηλό. «Φτιάξτε έναν ήρωα. Μπορεί να είναι οτιδήποτε, οποιοσδήποτε. Έναν ήρωά σας. Και σκεφτείτε πράγματα γι' αυτόν» τους λέει η Άλκηστις. Πιάνουν το υλικό και αρχίζουν να το δουλεύουν. Δεν είναι εξοικειωμένοι με τον πηλό, θα προτιμούσαν να ζωγραφίσουν. Όμως όσο περνάει η ώρα απορροφώνται από τη δραστηριότητα.

Σε λίγο έχουν έτοιμο το έργο τους. Κάποιος έφτιαξε ένα ρολόι. «Έφτιαξα ένα ρολόι που μετράει το χρόνο. Μετράει τα πράγματα που θέλω να κάνω». Ένας άλλος έφτιαξε μια ανθρώπινη φιγούρα. «Είναι κάποιος που δεν είναι πια στη ζωή μου» λέει. Τον πιάνουν τα κλάματα. Όλοι καταλαβαίνουν, ήταν ο γιος του που χάθηκε στη χρήση. Άλλος μια βάρκα. «Θα μ' άρεσε να ψάρευα και θυμάμαι που πιτσιρίκι μ' άρεσε η θάλασσα». Διακρίνουμε μια παραλία. «Μ' αρέσει να πηγαίνω παραλία και να χαζεύω τον ουρανό και τα αστέρια» εξηγεί ο δημιουργός του έργου. «Δεν έχω ήρωες, δεν πιστεύω στους ήρωες». Ο Γιάννης έφτιαξε τη Γη. «Όλοι εδώ ανήκουμε, όλοι εδώ θα καταλήξουμε, χώμα. Δεν το λέω αρνητικά, μ' αρέσει η φύση. Αγαπώ την άνοιξη».

Τα έργα τοποθετούνται μπροστά τους πάνω σε έναν στρογγυλό καμβά. Οι θεραπευόμενοι καλούνται να ζωγραφίσουν το πλαίσιο με τρόπο ώστε να ενώνεται με των διπλανών τους. Ανοίγουν οι τέμπερες, τα πινέλα βυθίζονται στο νερό. Λεπτό με το λεπτό, τα μικρά πήλινα κομμάτια ενώνονται σε ένα ενιαίο, πολύχρωμο πίνακα. Ο ένας βοηθά τον άλλο, συμπληρώνοντας τα κενά. Σηκώνουν το κεφάλι μόνο όταν μπαίνει στην αίθουσα ο Νίκος Πλυτάς, ψυχίατρος και θεραπευτικά υπεύθυνος του Κέντρου, μαζί με έναν άλλον άντρα. «Παιδιά, θέλει να σας χαιρετίσει ο Μιχάλης», λέει στην ομάδα. Όλοι σηκώνονται μεμιάς και τρέχουν στο μέρος τους. «Δυνατά, ε;» λένε στον άγνωστο άνδρα. Συνειδητοποιούμε ότι ο Μιχάλης αποφυλακίζεται. Ο Δημήτρης, ο φωτογράφος, κι εγώ κατεβάζουμε ταυτόχρονα στυλό και κάμερα, κοιταζόμαστε, χαμογελάμε και απολαμβάνουμε τη σκηνή.

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter, Facebook και Instagram.