Τι Έμαθα Από την Ομιλία της Judith Butler Για τα «Σώματα» στο Μέγαρο Μουσικής

Φωτογραφίες: Ορέστης Σεφέρογλου

Πριν από κάμποσα χρόνια, όταν πραγματοποιούσα τις μεταπτυχιακές μου σπουδές, θυμάμαι την τότε υπεύθυνη καθηγήτρια, μια ευφυή φεμινίστρια δόκτορα, να μας βγάζει για κρασιά μετά το μάθημα και να μας περιγράφει την εμπειρία της ως φοιτήτριας και την αντιμετώπιση του τότε θεωρητικού κοινού προς τον Γάλλο φιλόσοφο Michel Foucault. «Για εμάς, όταν είχαμε τη δυνατότητα να τους δούμε να μιλούν και να παρακολουθούμε σεμινάρια ή διαλέξεις, ήταν το αντίστοιχο που θα ήταν για κάποιον drummer το να παίξει με τον Keith Moon», μου είπε. Ομολογουμένως κάπως έτσι αισθανόμουν κι εγώ ενώ κατευθυνόμουν προς το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών για να ακούσω την Judith Butler, μια από τις σημαντικότερες θεωρητικούς του 21ου αιώνα στους τομείς των σπουδών φύλου, του φεμινισμού και της πολιτικής θεωρίας.

Η αίθουσα του Μεγάρου ήταν κατάμεση, κυρίως από νέους, σε ηλικία θεατές, γεγονός που σε κάνει να αναθαρρείς - ευτυχώς στην Ελλάδα υπάρχει ακόμα κόσμος που διψά για ενδιαφέρουσες ομιλίες. Η Judith Butler θα μιλούσε στο πλαίσιο του κύκλου «Θεωρία στο Μέγαρο: φιλοσοφία, κριτική, ιστορία», κατόπιν πρόσκλησής της από το Ινστιτούτο Ανθρωπιστικών Επιστημών του Κολεγίου Birkbeck (Birkbeck Institute for the Humanities). Η διάλεξη με τίτλο «Σώματα που έχουν ακόμη σημασία» είναι μια σύνδεση με παλαιότερο βιβλίο της, το Σώματα με σημασία: Οριοθετήσεις του «φύλου» στον λόγο, με πολλές σύγχρονες αναφορές. Η κύρια ιδέα που εμφανίζεται κατ' επανάληψη στο θεωρητικό έργο της Judith Butler είναι ότι το φύλο είναι μια κοινωνική επινόηση που φέρει μια παραστατική πρακτική, καθώς παίζουμε τον ρόλο που θεωρούμε ότι κοινωνικά πρέπει. Μιλώντας συμβολικά για το σώμα, εντός του ηγεμονικού πλαισίου, της κοινωνίας και της εξουσίας που μας επιβάλλεται, αυτό που προσωπικά καταλαβαίνω είναι πως το σώμα το ίδιο δεν μπορεί να ξεφύγει από τις κοινωνικές νόρμες και άρα υπόκειται σε μορφές σεξισμού, ενώ θα έπρεπε να ξεφύγει από το υλικό.

Η Butler ξεκίνησε τη διάλεξη λέγοντας ότι τα σώματα έχουν σημασία, ακόμα και σε στιγμές που δίνουν την εντύπωση ότι δεν έχουν καμία απολύτως σημασία. Όταν αναφερόμαστε στα σώματά μας αποδεχόμαστε την ιδιωτικότητά τους (και τη δικιά μας ενδεχομένως) και άρα μπορούμε να αποτρέψουμε κάποιο άλλο σώμα από το να εισβάλει σε εμάς ή στην ελευθερία μας. Με ξεκάθαρες αναφορές σε καθημερινά περιστατικά όπου παραβιάζονται τα σώματα και τα δικαιώματά τους, η ίδια σημειώνει ότι οι έννοιες της ελευθερίας και της ισότητας πρέπει να συζητούνται θεωρητικά γιατί συνεχίζουν να παραβιάζονται καθημερινά. Σε διάφορα σημεία, αναγνωρίζει τη σημασία της θεωρητικής συζήτησης και της ίδιας της θεωρίας, προκειμένου να μπορέσουμε δυνητικά να προβούμε σε πράξεις.

Η πρότασή της, όπως η ίδια ανέφερε στη διάλεξη, είναι ότι για να μπορέσουμε να επεξεργαστούμε αυτά που μας συμβαίνουν εκούσια, ακόμα και σε περιπτώσεις που υπάρχει ανισότητα, θα πρέπει να συλλογιστούμε τι σημαίνει η έννοια του σώματος και η ιδέα του σώματος σε έναν κόσμο με άλλα σώματα. Δηλαδή, τι εννοούμε όταν αποζητάμε δικαιώματα για το «σώμα» μας ή κάποιου άλλου, όταν ταυτόχρονα αποδεχόμαστε ότι κάποια άλλα σώματα είναι τρόπον τινά εγκαταλελειμμένα ή μη προφυλαγμένα. Προσωπικά, καταλαβαίνω ότι όταν μιλάμε για το σώμα μιλάμε για τον άνθρωπο ανεξαρτήτως φύλου, ηλικίας, καταγωγής κ.ο.κ., και όχι μόνο για την υλική υπόσταση του ανατομικά.

Φυσικά, αναφέρθηκε και στα πρόσφατα θύματα του προσφυγικού, υποστηρίζοντας ότι λέμε ή θέλουμε να λέμε ότι οι χιλιάδες κόσμου που πνίγηκαν στη Μεσόγειο, οι οποίοι ζητούσαν πέρασμα στην Ευρώπη, είχαν το δικαίωμα να φτάσουν ασφαλείς, το πέρασμά τους να είναι διαφυλαγμένο, αλλά και να τους δεχτούμε. Μιλώντας και γι' αυτούς που εκδιώχτηκαν –εκ των οποίων κάποιοι φυλακίστηκαν ή σκοτώθηκαν– επεσήμανε ότι είχαν και αυτοί δικαίωμα στο άσυλο και στη διαφύλαξη της σωματικής τους ακεραιότητας. Ανεξάρτητα από το εάν αναγνωρίζονται αυτά τα δικαιώματα ή διαφυλάσσονται από τους νόμους, εμείς οι άνθρωποι υποστηρίζουμε ότι όλοι πρέπει να έχουν τα ίδια δικαιώματα παρόλο που είναι σαφές ότι έχει εγκαταλειφθεί η προσπάθεια να διαφυλαχθούν. Όπως αναφέρει, είναι ενδεχομένως κουτό να πιστεύουμε ότι αυτά τα δικαιώματα εφαρμόζονται, από τη στιγμή που οι αρχές, παρά την επίσημη κατοχύρωσή τους μέσω διαφόρων συνθηκών, τα έχουν εγκαταλείψει και δεν τα υπερασπίζονται, με αποτέλεσμα να μηδενίζονται.

Στη μέση της διάλεξης, η Butler έκανε λόγο για το ότι η έως τώρα κοινωνική κατηγοριοποίηση, που θεωρείται δεδομένη, πρέπει να ανατραπεί, διότι ενώ κάποιος θα πίστευε ότι κάνει τη ζωή πιο εύκολη, αντιθέτως τη δυσχεραίνει. Δηλαδή, ο ορισμός των φύλων, η κακώς τοποθετημένη οπτική γύρω από τη σεξουαλικότητα και η υπάρχουσα αντίληψη για το σώμα, είναι όλα ενδείξεις του πώς λειτουργεί η εξουσία. Συνεπώς, σύμφωνα με τα λεγόμενά της, η ζωή θα μπορούσε να είναι πιο «ελεύθερη» εάν ξεφεύγαμε από αυτό το πλαίσιο. Αυτό είναι κάτι στο οποίο συμβάλλουν ο ακτιβισμός, η queer θεωρία και οι ΛΟΑΤ κοινότητες, καθώς καθιστούν πιο αξιοπρεπή τη ζωή.

Συνδέοντας την ιδέα του σώματος και την υλικότητά του με παλαιότερες θεωρίες της για τα φύλα, η Butler τόνισε ότι πρέπει να αναπτυχθεί το κατά πόσο η αναπαραγωγική δυνατότητα, τα χρωμοσώματα και τα γονίδια του καθενός μάς καθορίζουν ως ταυτότητα. Η επιστήμη ξεχωρίζει τους ανθρώπους σε φύλα βάσει βιολογίας και σωματικών παραμέτρων, συμπεριλαμβάνοντας και την αναπαραγωγική δυνατότητα του καθενός. Έτσι όμως γεννώνται ερωτήματα, ειδικά για το κριτήριο της αναπαραγωγής, καθώς από τη φύση τους πολλά «σώματα» δεν μπορούν ή δεν επιθυμούν να αναπαράγουν ή έχουν περάσει το προσδόκιμο ηλικιακό έτος αναπαραγωγής. Άρα, επιστρέφουμε στο ζήτημα περί εξουσίας και του πλαισίου οργάνωσης που θέτει. Κάτι τέτοιο θα ήταν σαν να λέμε ότι ένα σώμα που δεν αναπαράγεται είναι ένα σώμα χωρίς φύλο. Γι' αυτό μίλησε εκτενώς και για την ανάγκη αναγνώρισης και αποδοχής της όποιας ταυτότητας των σωμάτων, συνδέοντάς το και με τη συζήτηση περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων και παραθέτοντας πρόσφατα γεγονότα καταπάτησης δικαιωμάτων ή περιστατικά βίας προς μειονότητες και μη, όπως η εξαφάνιση των μαθητών του σχολείου Αyotzinapa στην Iguana του Μεξικό, το κύμα δολοφονιών γυναικών στη Βραζιλία, η καταστολή διαδηλώσεων από τις τουρκικές αρχές, τα περιστατικά βίας προς ΛΟΑΤ άτομα κ.λπ.

Ενδιαφέρον είχαν και οι ερωτήσεις που της τέθηκαν στη συνέχεια από το κοινό, όπως το εάν θα πρέπει να αφεθεί ένας χώρος για το απρόβλεπτο, για πράγματα που η εξουσία δεν είχε προβλέψει και που ενδεχομένως τα σώματα που έχουν σημασία να αποτελέσουν ένα προνομιακό χώρο για αυτό. Η ίδια απάντησε ότι δεν χρειάζεται απαραίτητα να γίνει διαχωρισμός μεταξύ του αν πρέπει να σκεφτούμε θεωρητικά ή να πράξουμε, καθώς απαιτούν διαφορετικό πλαίσιο κριτικής σκέψης, ενώ ταυτόχρονα η οποιαδήποτε συλλογική, παγκόσμια ή αλληλέγγυα κίνηση αφήνει χώρο για απρόβλεπτη δράση – κάτι που είναι θετικό και σημαντικό.

Εγώ πιάστηκα από κάτι που είπε σε σχέση με την Ευρώπη –ότι για κάποιο λόγο υπάρχει η αυταπάτη ότι η Ευρώπη είναι λευκή (φυλετικά)– για να μάθω από την ίδια τι φύλο θα μπορούσε να είναι η Ευρώπη ή η Αθήνα. Όπως μας είπε η Judith Butler: «Είναι πάντα ενδιαφέρον το πώς ο συμβολισμός μιας χώρας μπορεί να είναι θηλυκός, όπως για παράδειγμα φανταζόμαστε την θεά Αθηνά στο παρελθόν ή τη Marianne της Γαλλίας, αλλά εντέλει μια πόλη διοικείται από άντρες… Θα πρέπει να σκεφτούμε τα φύλα και από τα δύο αυτά επίπεδα. Εγώ δεν φαντάζομαι ότι η Ευρώπη ανήκει σε κάποιο από τα δύο φύλα. Η Αθήνα επίσης δεν έχει φύλο, αλλά οι γυναίκες ή τα ΛΟΑΤ άτομα αγωνίζονται αυτήν τη στιγμή σκληρά για να έχουν την ίδια πολιτική παρουσία όπως οι αριστεροί άντρες. Αυτό ισχύει ακόμα και τώρα που υπάρχει μια αριστερή κυβέρνηση. Πρέπει να προσέχουμε πώς αναπτύσσεται η ιεραρχία των φύλων ακόμη και εντός της Αριστεράς, γιατί μπορεί να γίνει το οτιδήποτε, και αυτό με ανησυχεί όσον αφορά εσάς εδώ. Το σκέφτομαι».

Περισσότερες φωτογραφίες:

Περισσότερα από το VICE

Σε Αυτή την Ελληνική Θεατρική Παράσταση ο Πρωταγωνιστής θα Παίζει Μεθυσμένος

Τι Γίνεται Πίσω Από τις Κάμερες στη Βιομηχανία του Πορνό;

Οι Ναρκισσιστές και οι Ψυχοπαθείς Μένουν Φίλοι με τους Πρώην τους