Το Μεγάλο Κόλπο με τις Κλεμμένες Εικόνες

Στις αρχές της εβδομάδας ο Χαράλαμπος Κωστούλας, εκκλησιαστικός επίτροπος στο χωριό Μερόπη του Δήμου Πωγωνίου Ιωαννίνων, μια ανάσα από τα ελληνοαλβανικά σύνορα, ενημερώθηκε από έναν συγχωριανό του ότι η πόρτα της εκκλησίας ήταν σπασμένη με λοστό. Κατάλαβε αμέσως τι είχε συμβεί. Για τρίτη φορά τα τελευταία χρόνια, ο ναός της Γέννησης της Θεοτόκου στη Μερόπη έγινε στόχος κλεφτών που αρπάζουν πολύτιμες βυζαντινές εικόνες και θρησκευτικά κειμήλια. Αυτήν τη φορά οι δράστες είχαν λεηλατήσει το ξυλόγλυπτο τέμπλο της εκκλησίας, η οποία χρονολογείται από το 1725. Ήταν επιλεκτικοί και είχαν πολύ χρόνο στη διάθεσή τους. Άρπαξαν 15 εικόνες ρωσικής τεχνοτροπίας, έναν πραγματικό θησαυρό καταγεγραμμένο από την Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, ενώ άφησαν πίσω τις υπόλοιπες εννιά νεότερες εικόνες.

Στα ορεινά χωριά των Ιωαννίνων, εκκλησίες, μοναστήρια και ξωκλήσια ξεγυμνώνονται συστηματικά από κειμήλια. Τα κλοπιμαία κοστίζουν αμύθητα ποσά στη μαύρη αγορά του εμπορίου έργων τέχνης. Οι συλλήψεις είναι πολύ λιγότερες από τις φήμες που κυκλοφορούν στα χωριά. Από επίσημα δικαστικά έγγραφα, ωστόσο, προκύπτει ότι πολύτιμες κλεμμένες εικόνες καταλήγουν σε οίκους δημοπρασιών και γκαλερί του Λονδίνου και του Άμστερνταμ και επίσης σε σαλόνια Ρώσων νεο-ολιγαρχών.

Από τα στοιχεία της τοπικής αστυνομίας προς το VICE, απαριθμούμε μόνο για τον τελευταίο χρόνο: 25/4/2016: Χωριό Μερόπη. Αφαιρέθηκαν 15 εικόνες ρωσικής τεχνοτροπίας. 12/1/2016: Χωριό Ορεινό. Δύο παλιά ευαγγέλια, ένας επιτάφιος, το δισκοπότηρο, ένας σταυρός, μία μεγάλη εικόνα του Ιησού από την Ωραία Πύλη και δύο λάβαρα. 15/12/2015: Χωριό Κακόλακκος. Οκτώ εικόνες από το τέμπλο και μία προθήκη. 2/11/2015: Χωριό Κακόλακκος. Τέσσερις εικόνες, εκ των οποίων η μία ελαιογραφία σε ξύλο της Θεοτόκου με τον Ιησού, ένα ευαγγέλιο και χρήματα από το παγκάρι. 8/6/2015: Χωριά Μερόπη και Παλαιόπυργος. Τρεις εκκλησιαστικές εικόνες. 29/4/2015: Χωριό Άνω Λαμψίστα. Ασημένια αντικείμενα θρησκευτικής λατρείας, ανάμεσά τους ένα δισκοπότηρο, μία λαβίδα, μία λόγχη και δύο μπρούτζινες κούπες.

Ο κατάλογος είναι ατελείωτος. Από παλιότερο ταξίδι μου στα χωριά των Ιωαννίνων μού είχε γίνει φανερό ότι η δράση του δικτύου είναι πολύ μεγαλύτερη απ' ό,τι αποτυπώνεται στο αστυνομικό δελτίο. Δεν υπάρχει ανέγγιχτη εκκλησία, γεγονός που γεμίζει τους κατοίκους φόβο και θλίψη. Οι περισσότερες εκκλησίες έχουν συναγερμό, όμως αυτό δεν λειτουργεί αποτρεπτικά. Σε ορισμένες περιπτώσεις οι κλέφτες σκέπασαν με αφρό πολυουρεθάνης τη σειρήνα και δεν ενεργοποιήθηκε, ενώ σε άλλες καταρριχήθηκαν με λάστιχο ποτίσματος από το παράθυρο του τρούλου στο εσωτερικό του ναού.

«Ο ακριβής αριθμός των κειμηλίων δεν μπορεί να υπολογιστεί», λέει στο VICE συντηρητής της 8ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων στα Γιάννενα, που συμμετέχει στην τιτάνια προσπάθεια καταγραφής και δημιουργίας μιας ηλεκτρονικής βάσης δεδομένων των πολιτιστικών θησαυρών. «Σκεφτείτε ότι μόνο στη Μητρόπολη Ιωαννίνων υπάγονται πνευματικά και διοικητικά οι εκκλησίες και τα ξωκλήσια 240 χωριών, και σε κάθε ναό υπάρχουν ως και 300 κειμήλια, εικόνες, δισκοπότηρα, εκκλησιαστικά σκεύη, τμήματα του ίδιου του τέμπλου», σημειώνει η ίδια πηγή.

Μία προσπάθεια καταγραφής κειμηλίων, στην οποία έχουν πρόσβαση οι πολίτες και οι αρχές, έγινε από τον περιφερειάρχη Ηπείρου Αλέξανδρο Καχριμάνη. Στην επίσημη ιστοσελίδα της Περιφέρειας υπάρχει ειδική ενότητα με φωτογραφίες και περιγραφή των αντικειμένων που έχουν κλαπεί, δίπλα στην προτροπή για παροχή πληροφοριών που μπορούν να οδηγήσουν την αστυνομία στον εντοπισμό τους.

Ο Καχριμάνης φαίνεται να έχει πάρει το θέμα προσωπικά. Ο ίδιος μου είχε περιγράψει σε παλιότερη συνάντηση: «Κάποια στιγμή πληροφορήθηκα ότι μια κλεμμένη εικόνα από τα Ζαγοροχώρια είχε καταλήξει σε παλαιοπωλείο στο Μοναστηράκι. Προσποιήθηκα ο ίδιος τον ενδιαφερόμενο και την αγόρασα προς 500 ευρώ». Ο παλαιοπώλης δικάστηκε για πλημμέλημα. Φέρεται να υπέδειξε μάλιστα ως προμηθευτή συγκεκριμένο πρόσωπο από πόλη της Θεσσαλίας, το οποίο θα απασχολήσει ξανά τα επόμενα χρόνια τις αρχές.

Σύμφωνα με ανεπίσημα στοιχεία της Περιφέρειας Ηπείρου, ο αριθμός των κλεμμένων κειμηλίων μετά το 2009 πιθανώς ξεπερνά τα 700 – οι πιο μετριοπαθείς αστυνομικές αναφορές μιλούν για τουλάχιστον 200. Ενδεικτικά μόνο, 25 εικόνες κλάπηκαν από τον ναό του Αγίου Τρύφωνα στο χωριό Βίκος, 35 εικόνες από τον ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο Μακρίνο, 12 από τη μονή Βισικού στην Καλουτά, 27 από τη μονή Αγίου Γεωργίου στη Μανασσή.

Το πιο εντυπωσιακό χτύπημα σημειώθηκε παραμονές Χριστουγέννων του 2009 στο χωριό Κουκούλι. Ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, που χρονολογείται από το 1630, ξεγυμνώθηκε: 67 εικόνες του 17ου και 18ου αιώνα, ιερά σκεύη και άλλοι μοναδικοί θρησκευτικοί θησαυροί έκαναν φτερά. Η αξία για κάποιες από τις εικόνες αυτές φτάνει το 1 εκατ. ευρώ.

Ενάμιση χρόνο μετά την κλοπή στο Κουκούλι, μια συλλέκτρια έργων τέχνης ενημέρωσε τις ελληνικές αρχές ότι μέρος των κλεμμένων θρησκευτικών έργων ήταν αναρτημένο στην ιστοσελίδα του οίκου δημοπρασιών Temple Gallery στο Λονδίνο. Ρεπορτάζ του βρετανικού Guardian ανέφερε ως τιμή εκκίνησης για κάθε εικόνα τις 5.000 αγγλικές λίρες. O ιδιοκτήτης της γκαλερί παρουσίασε έγγραφα νόμιμης αγοραπωλησίας, ενώ φέρεται να κατονόμασε ως προμηθευτή το ίδιο πρόσωπο που είχε υποδείξει στον Καχριμάνη ο παλαιοπώλης στο Μοναστηράκι. Ο Θεσσαλός επιχειρηματίας υποστήριξε με τη σειρά του ότι επρόκειτο για «οικογενειακά κειμήλια», για τα οποία διαθέτει νόμιμα έγγραφα. Κλεμμένες εικόνες των Ιωαννίνων είχαν βρεθεί τότε να πωλούνται επίσης στην ιστοσελίδα του αρχαιοπώλη HWC Dullaert στο Άμστερνταμ, καθώς και στην γκαλερί Zoetmulder στο Ντελφτ της Ολλανδίας. Τα έργα εκτιμάται ότι διακινήθηκαν μέσω του ίδιου δικτύου. Με ενέργειες του ελληνικού υπουργείου Πολιτισμού, περισσότεροι από 21 εκκλησιαστικοί θησαυροί της Ηπείρου επιστράφηκαν τμηματικά τα προηγούμενα χρόνια στη χώρα μας. Τα περισσότερα κειμήλια φυλάσσονται σήμερα στο Βυζαντινό Μουσείο των Ιωαννίνων, ενώ στη θέση τους στις εκκλησίες και τα μοναστήρια τοποθετήθηκαν αντίγραφα, για λόγους ασφαλείας.

Στο μεταξύ, τα χωριά στα ορεινά των Ιωαννίνων βοούν. Κάτοικοι μοιράζονται αληθινές και ψεύτικες πληροφορίες περί εμπλοκής ιερέων και χωριανών-μεσαζόντων στο δίκτυο. Μιλούν για Αλβανούς και Ρουμάνους διαρρήκτες και «βαποράκια» των συμμοριών, συμμετοχή παλαιοπωλών και συλλεκτών έργων τέχνης, οι οποίοι αναλαμβάνουν να «νομιμοποιήσουν» τα κλοπιμαία εκδίδοντας πλαστά πιστοποιητικά προέλευσης. Υπάρχουν ακόμη και αφηγήσεις σύμφωνα με τις οποίες τα κλεμμένα κειμήλια μεταφέρονταν με learjet από το αεροδρόμιο της Θεσσαλονίκης στο Λονδίνο και το Άμστερνταμ!

Σύμφωνα με ασφαλείς πληροφορίες, πάντως, μετά τον εντοπισμό αρκετών εικόνων σε γκαλερί του Λονδίνου και του Άμστερνταμ, η Scotland Yard έχει συντάξει έκθεση 150 σελίδων για το θέμα και κατονομάζει συγκεκριμένα πρόσωπα ως μέλη του δικτύου. Την ίδια ώρα, στην ιστοσελίδα της Interpol, στην ενότητα «Κλεμμένα έργα τέχνης», υπάρχουν φωτογραφίες θρησκευτικών εικόνων που κλάπηκαν από εκκλησίες και μοναστήρια της βόρειας Ελλάδας, της Αλβανίας, της FYROM και της Βουλγαρίας, οι οποίες αναζητούνται. Το πιο παράδοξο, συμφωνούν μιλώντας στο VICE αστυνομικοί και ειδικοί στη μαύρη αγορά έργων τέχνης, είναι ότι καθυστερούν να συσχετιστούν οι δικογραφίες που έχουν κατά καιρούς σχηματιστεί για υποθέσεις κλοπών με επίκεντρο τα Γιάννενα. Κι όταν αυτό συμβαίνει, πολλές φορές είναι πράγματι δυσδιάκριτα τα όρια μεταξύ του κληρονόμου οικογενειακών κειμηλίων, του συλλέκτη και του λαθρέμπορου. Κάτι επίσης κρίσιμο. Στις διαδοχικές αγοραπωλησίες ενός κλεμμένου κειμηλίου, στη διαδρομή δηλαδή από τον κλέφτη στον μεσάζοντα, έπειτα στον αρχαιοπώλη και τελικά στην γκαλερί, συνήθως εμφανίζονται ως ιδιοκτήτες off shore εταιρείες, με αποτέλεσμα η ταυτότητα των εμπλεκόμενων να παραμένει άγνωστη.

Εν τέλει, πού καταλήγουν όλες αυτές οι εικόνες; Ποιοι πληρώνουν μια ολόκληρη περιουσία για να αποκτήσουν εκκλησιαστικά κειμήλια από την Ελλάδα; «Στις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης», ανέφερε δικαστική πηγή στο VICE, «αναδύθηκε ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του '90 μια νέα οικονομική ελίτ, που αγκάλιασε την ορθοδοξία. Αυτοί ανταγωνίζονται για την απόκτηση κειμηλίων, τα οποία χρησιμοποιούν ως μέσα επίδειξης ισχύος. Είναι πρόθυμοι να ξοδέψουν μια περιουσία ώστε να αποκτήσουν μια γνήσια βυζαντινή εικόνα από κάποιο ξωκλήσι των Ιωαννίνων ή ακόμη κι ένα κομμάτι από το λείψανο ενός αγίου που φυλάσσεται σε μοναστήρι». Γκαλερίστας στο Ντίσελντορφ είχε καταθέσει σε Έλληνα δικαστικό ο οποίος ερευνούσε υπόθεση κειμηλίων των Ιωαννίνων: «Τα περισσότερα πουλήθηκαν σε Ρώσους και Ουκρανούς. Τα χτύπησαν στη δημοπρασία και τα απέκτησαν λέγοντας ότι ήθελαν να τα προσφέρουν ως τάματα στις εκκλησίες των επαρχιών τους ή απλώς να τα έχουν στο σαλόνι τους».

Περισσότερα από το VICE

Τι Πρέπει να Ξέρεις για να Νοικιάσεις Φθηνό Διαμέρισμα στην Αθήνα

Έτσι Είναι ο Επιτάφιος στη Νέα Ορλεάνη του Βορρά

Οι Γυναίκες Αποκαλύπτουν τι Θεωρούν Σέξι