Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο Motherboard.

Φοβάμαι πολλά πράγματα. Τις αράχνες, τη μοναξιά, να πεθάνω σε αυτοκινητικό δυστύχημα ενώ φλέγεται το όχημα. Είναι πράγματα που θα έπρεπε να φοβάμαι, γιατί δικαιολογημένα δεν θέλω να αιμορραγώ σ' ένα απανθρακωμένο Kia μ' ένα τηλέφωνο κενό από μηνύματα και μια ταραντούλα να περπατάει αργά προς το πρόσωπό μου.

Το να φοβάμαι όμως τα αγάλματα έχει πολύ λιγότερο νόημα.

Τεχνικά, αυτό το πράγμα λέγεται «αυτοματοφοβία» (automatonophobia), αν και ερευνητές και ψυχολόγοι δεν χρησιμοποιούν αυτoύς τους εντυπωσιακούς λατινικούς όρους. Αντ' αυτού, θα έλεγαν κάτι σαν «ειδική φοβία αγαλμάτων ή πραγμάτων που μοιάζουν με ανθρώπινα όντα».

Τα κέρινα ομοιώματα με τρομάζουν. Το ίδιο και οι κούκλες των εγγαστρίμυθων. Αλλά, για κάποιο λόγο, τα μαρμάρινα αγάλματα με τρομάζουν περισσότερο. Κάποτε, περπατώντας σε ελληνικές και ρωμαϊκές εκθέσεις στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης, τρόμαξα τόσο που μόλις και μετά βίας μπορούσα να κουνηθώ· μια ολόκληρη αίθουσα αντρών με νεκρά μάτια και απαλό, θαμπό δέρμα με είχαν καθηλώσει στη θέση μου. Με κάποιο τρόπο κατάφερα να ξεφύγω˙ τα κοινωνικά άγχη μου ήταν το μόνο πράγμα που με κράτησε από το να κουλουριαστώ και να γίνω μπάλα στον ναό της Ντεντούρ.

Φυσικά, δεν είμαι ο μόνος άνθρωπος που έχει παράλογους φόβους. Το Εθνικό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας εκτιμά ότι περίπου 8,7% του πληθυσμού έχει κάποιου είδους ειδική φοβία, με τις πιο συνηθισμένες να αφορούν τα φίδια, τις αράχνες, πετούμενα και μικρά ζωύφια. Όμως τι γίνεται με τα αγάλματα; Αποφάσισα να ρωτήσω αρκετούς επαγγελματίες στον χώρο της ψυχικής υγείας για τη φοβία μου. Προέκυψε ότι η φοβία είναι σπάνια, αλλά κανείς δεν φάνηκε να εκπλήσσεται.

«Είναι πολύ σύνηθες να έχεις φόβους που δεν είναι συνηθισμένοι», μου είπε ο Martin Antony, διευθυντής του Εργαστηρίου Έρευνας και Θεραπείας Άγχους στο Πανεπιστήμιο Ryerson στο Τορόντο.

Οι φοβίες συχνά αρχίζουν στην παιδική ηλικία, όπου οι τραυματικές εμπειρίες μπορούν να αφήσουν ψυχικά κατάλοιπα τα οποία θα διαρκέσουν μια ζωή. Οι συζητήσεις με οδήγησαν σ' ένα κρίσιμο σημείο του παρελθόντος. Αφορούσε μια ταινία τρόμου, τους μπερδεμένους γονείς μου και τελικά τη μουσκεμένη με ούρα κούκλα μου, τον «Φιλαράκο».

«Δεν θα έλεγα ότι πρόκειται για μια από τις πιο συνηθισμένες φοβίες», μου είπε τηλεφωνικά ο Ali Mattu, κλινικός ψυχολόγος στην Κλινική για το Άγχος και τις Σχετιζόμενες Διαταραχές του Πανεπιστημίου Κολούμπια. Το ίδιο πράγμα μου είπαν ακόμα δύο ψυχολόγοι. Όλοι τους είχαν ασθενείς που φοβούνταν τους κλόουν, αλλά ποτέ τα αγάλματα.

Η διαδικτυακή έρευνά μου με οδήγησε σε ένα άτομο που είχε παρόμοιο πρόβλημα, τον Damian Lillard, πόιντ γκαρντ των Portland Trailblazers.

I like DC. I wana come back and visit the memorials even though I'm scared of statues

— Damian Lillard (@Dame_Lillard)November 28, 2012

People I'm only scared of historic statues. Abraham Lincoln , MLK, etc . Had a bad experience at the wax museum lmao

— Damian Lillard (@Dame_Lillard)November 28, 2012

Τεράστιοι τύποι τρέχουν καταπάνω του; Κανένα πρόβλημα. Αγάλματα ιστορικής σημασίας. Κρατήστε τα όσο πιο μακριά γίνεται! (Η διοίκηση της ομάδας του Lillard δεν απάντησε ποτέ στο αίτημα για συνέντευξη)

Οπότε, η φοβία μου δεν είναι εντελώς τρελό πράγμα. Ο Mattu έχει αντιμετωπίσει αρκετά διαφορετικά είδη φοβιών, συμπεριλαμβανομένης της δικής μου, που έχουν να κάνει με μέλισσες και καρχαρίες. Κάποτε είχε έναν ασθενή που φοβόταν τα μακαρόνια. Οι άνθρωποι μπορεί να εμφανίσουν φοβίες λίγο-πολύ για όλα, είπε. Τις περισσότερες φορές, ωστόσο, εστιάζουν σε κάτι που είναι εγγενώς επικίνδυνο για τον άνθρωπο ή τουλάχιστον ήταν επικίνδυνο όταν οι άνθρωποι ζούσαν ακόμα σε σπηλιές.

Πάρτε για παράδειγμα τα φίδια. Υπάρχουν στοιχεία ότι ο φόβος μας γι' αυτά είναι έμφυτος, κάτι που έχει περάσει μέσα μας από μια πιο αρχέγονη εποχή. Μελέτη του 2008 από το Πανεπιστήμιο της Βιρτζίνια διαπίστωσε ότι παιδιά ηλικίας τριών ετών ήταν σε θέση να εντοπίσουν φίδια κρυμμένα σε φωτογραφίες ταχύτερα από άλλα ζώα όπως τα βατράχια και οι κάμπιες. Άλλη μελέτη που έγινε από ερευνητές στο Πανεπιστήμιο Northwestern και το Ινστιτούτο Karolinska της Στοκχόλμης έδειξε ότι οι μαϊμούδες αντιδρούσαν φοβισμένα όταν έβλεπαν πλάνα άλλης μαϊμούς φρικαρισμένης από κάποιο φίδι αλλά όχι ότι έβλεπαν πλάνα άλλης μαϊμούς φαινομενικά τρομοκρατημένης από ένα λουλούδι.

«Υπάρχει κάτι έμφυτο μέσα τους που κάνει ευκολότερο το να φοβούνται τα φίδια απ' ό,τι τα λουλούδια», είπε ο Antony. «Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν γίνεται να φοβάσαι τα λουλούδια». Μάλιστα, έχει φροντίσει δύο άτομα με αυτήν ακριβώς τη φοβία. Ένας ασθενής φοβόταν τη δεντρομολόχα και ο άλλος τα ηλιοτρόπια.

Τα αγάλματα, όπως τα λουλούδια, δεν αποτελούν μεγάλο κίνδυνο. Πολύ λίγοι άνθρωποι έχουν σκοτωθεί από αγάλματα, παρόλο που έχει συμβεί. Ωστόσο, οι επαγγελματίες με τους οποίους μίλησα είχα τις δικές τους θεωρίες για τον λόγο που κάποιοι άνθρωποι αναπτύσσουν τέτοια φοβία.

«Κάποιοι άνθρωποι υποθέτουν ότι έχουμε αυτήν τη φοβία για πράγματα που μοιάζουν με ανθρώπους αλλά δεν είναι άνθρωποι γιατί μας θυμίζουν πτώματα», είπε ο Mattu.

Αυτό έχει νόημα. Τα πτώματα μπορεί να φέρουν ασθένειες. Δεν μας αρέσει όταν πεθαίνουν άνθρωποι που γνωρίζουμε. Και εάν περιτριγυρίζεσαι από νεκρούς, τότε αυτό σημαίνει πως υπάρχει αυξημένη πιθανότητα κάτι επικίνδυνο να παραμονεύει σε κοντινή απόσταση.

Ο Mattu υπέθεσε ότι ίσως γι' αυτό βρίσκουμε τη διάλυση της ψευδαίσθησης πως βλέπουμε πραγματικούς ανθρώπους τόσο ανησυχητική. Σίγουρα ο Τομ Χανκς στο Πολικό Εξπρές φαίνεται κατά κάποιο τρόπο ζωντανός, αλλά βαθιά μέσα σου δεν είσαι απολύτως πεπεισμένος ότι δεν είναι ένα υπό αποσύνθεση, μολυσμένο από ασθένειες πτώμα.

Έχετε βρεθεί ποτέ στο μετρό με έναν ανατριχιαστικό τύπο που σας έχει καρφώσει χωρίς να κάνει κανένα θόρυβο; Ουσιαστικά, ένα άγαλμα μπορεί να μας θυμίζει αυτό τον τύπο.

«Μπορεί να είμαστε προγραμματισμένοι να φοβόμαστε αντικείμενα που μας θυμίζουν κάτι που είναι επικίνδυνο ή απρόβλεπτο», είπε ο Antony, «όπως κάποιος που στέκεται εκεί απλά και δεν κουνιέται».

«Ένα μικρό παιδί με μεγάλη φαντασία μπορεί να δει τα πάντα», μου είπε η Linda Sapadin, ψυχολόγος και συγγραφέας του Master Your Fears: How to Triumph Over Your Worries and Get on with Your Life.

«Μπορούν να φανταστούν ότι το άγαλμα τα κοιτάει ή τα επικρίνει», είπε. Δες ένα τρομακτικό άγαλμα ως παιδί και θα έχεις συγκεκριμένη άποψη για όλα τα αγάλματα.

Υπάρχουν πολλοί τρόποι μέσω των οποίων ενοχλητικές εικόνες μπορούν να φτάσουν στα παιδιά και να τρυπώσουν στους ευαίσθητους, νεαρούς εγκεφάλους τους. Δες τα Σαγόνια του Καρχαρία ως 8χρονος και μπορεί να φοβάσαι τους καρχαρίες και τα σκυλιά για μια ζωή.

Αλλά τα αγάλματα;

«Δεν θέλω να είμαι ο ψυχολόγος σου», μου είπε ο Mattu «αλλά είμαι περίεργος εάν έχεις κάποιες αναμνήσεις στο παρελθόν σου που να σχετίζονται με αγάλματα ή κέρινα ομοιώματα;»

«Μπα, όχι», είπα.

Έπειτα θυμήθηκα. Ήμουν έξι. Τα γλυκανάλατα διαφημιστικά για τον Φιλαράκο μου, την κούκλα που είχε κατασκευάσει η Hasbro το 1985, με είχαν μαγέψει. Παρακάλεσα τους γονείς μου να μου πάρουν μία και τελικά ενέδωσαν.

Ήταν δώρο γενεθλίων και ήμουν ενθουσιασμένος, μέχρι που είδα ένα τρέιλερ της Κούκλας του Σατανά. Έπαθα εμμονή με την ιδέα ότι ο Φιλαράκος μου θα μπορούσε να ζωντανέψει και να δολοφονήσει εμένα και όσους αγαπούσα. Συντετριμμένος, σκέφτηκα απλώς να πετάξω την κούκλα. Αλλά οι γονείς μου μόλις είχαν ξοδέψει αρκετά χρήματα για να την αγοράσουν και η ιδέα να τους εξηγήσω τον φόβο μου δεν μου φάνηκε καλή επιλογή.

Έτσι, μια μέρα, πήρα τον Φιλαράκο στο μπάνιο μαζί μου, κατέβασα το φερμουάρ μου και με καυτά δάκρυα να χύνονται από τα μάτια μου, κατούρησα πάνω στο αντικείμενο του φόβου μου. Η λογική μού φάνηκε άψογη: αντιμέτωπος με μια βρεγμένη κούκλα που βρομούσε, οι γονείς μου θα πετούσαν τον Φιλαράκο για μένα, το άτυχο θύμα ενός ειλικρινούς «ατυχήματος».

Για να είμαστε δίκαιοι, είχε αποτέλεσμα. Το θέμα είναι, ωστόσο, πώς η έντονη φύση αυτού του περιστατικού θα μπορούσε να αφορά πλέον όλες τις κούκλες, τα αγάλματα και τα κέρινα ομοιώματα που έχουν κακιά φάτσα σαν του Chucky. Ο Mattu είπε ότι ήταν «σίγουρα πιθανό» το περιστατικό να συνέβαλε στη φοβία μου, παρόλο που ίσως να μην είναι ο μόνος παράγοντας.

«Οι εγκέφαλοί μας είναι μηχανές συνδέσεων», είπε. «Συνδέουν τυχαία πράγματα».

Δεν έχει σημασία εάν αυτά τα πράγματα είναι φανταστικά. Στην πραγματικότητα, οι φοβίες πολλών ανθρώπων προέρχονται από τηλεοπτικές εκπομπές και κινηματογραφικές ταινίες. Στο Twitter, οι περισσότεροι χρήστες που εξέφρασαν φόβο για τα αγάλματα ανέφεραν ένα επεισόδιο του Doctor Who με τίτλο «Blink» που δεν μπόρεσα να δω ολόκληρο γιατί με έκανε να νιώθω άβολα.

Things — ✴April✴ (@aprilp2a)September 20, 2015

Now I'm effing afraid of statues!!!! — ChokoPocky (@Imi_ElA)September 30, 2015

Στο σενάριο περιλαμβάνονται αγάλματα αγγέλλων που ζωντάνευαν με δαιμονικά πρόσωπα τη στιγμή που τα θύματά τους σταματούσαν να τα κοιτούν. Μπορώ να πω με βεβαιότητα ότι μου προκάλεσε κάποιου τύπου παιδική αυτοματοφοβία; Όχι, αλλά είμαι χαρούμενος που δεν το είδα όταν ήμουν έξι ετών.

Οπότε, τι πρέπει να κάνει ένας αυτοματοφοβικός;

Η θεραπεία έκθεσης, στο πλαίσιο της οποίας οι ασθενείς αντιμετωπίζουν τους φόβους τους, είναι αρκετά αποτελεσματική στη θεραπεία φοβιών, σύμφωνα με όλους τους ψυχολόγους που ρώτησα. Απλώς, το θέμα είναι να θέλεις να δουλέψεις.

Ο φόβος μου για τα αγάλματα, όπως ο φόβος μου για τις τρύπες (ονομάζεται τρυποφοβία – παρακαλώ μην το γκουγκλάρετε), δεν είναι κάτι που πραγματικά νιώθω ότι πρέπει να αντιμετωπίσω. Σπανίως είμαι αναγκασμένος να περπατήσω σε μια αίθουσα με αγάλματα.

«Δεν χρειάζεται να αναρριχηθείς στο Έβερεστ εάν φοβάσαι τα ύψη», είπε η Sapadin. «Αλλά εάν δεν μπορείς να μπεις στο ασανσέρ, αυτό είναι πρόβλημα. Πρέπει να το θέσεις υπό κρίση. Είναι ΟΚ ή δημιουργεί προβλήματα στη ζωή μου;»

Είναι πιθανό να μη μάθουμε ποτέ πόσο πολλοί άνθρωποι είναι σαν κι εμένα και τον Damian Lillard. Τέτοιες φοβίες είναι τόσο σπάνιες που πραγματικά δεν έχει καμία σημασία να ξοδέψει κανείς ένα σκασμό χρήματα για να τις ερευνήσει. Αλλά είναι καθησυχαστικό να μάθεις πόσο πολλές περίεργες φοβίες υπάρχουν εκεί έξω. Και πώς εάν ενδιαφέρεσαι αρκετά, είναι αρκετά εύκολο να τις δαμάσεις.

Περισσότερα από το VICE

Πώς Είναι να σε Μισεί ο Πατέρας της Μακροχρόνιας Σχέσης σου

Υπάρχει Πρόβλημα όταν Ένας Άνδρας Έχει Γυναίκες για «Κολλητούς»;

Φωτογραφίες από Τόπους Εγκλημάτων στην Ιταλία του 20ού Αιώνα