Οι Τελετές Περιτομής Ενηλίκων Φέρνουν Τουρίστες στην Ουγκάντα

​

Χιλιάδες θεατές, μπύρα, πομπές χορευτών και τραγουδιστών γυρνούν στους δρόμους. Οι φήμες έλεγαν ότι μέχρι και ο πρόεδρος της Ουγκάντα, Yoweri Museveni θα πήγαινε στην περιοχή Mbale εκείνες τις μέρες του Αυγούστου.

Ο πόλος έλξης; Η δημόσια περιτομή δεκάδων ενήλικων ανδρών, μια πρακτική που η κυβέρνηση και οι ντόπιοι θέλουν τώρα να την προωθήσουν ως μεγάλη τουριστική ατραξιόν.

Το Imbalu, όπως είναι γνωστή η τελετή, είναι ένα υποχρεωτικό τελετουργικό στην κουλτούρα των Gisu, όταν έρθει η σωστή ηλικία. Κάποιοι λένε ότι άρχισε περισσότερα από χίλια χρόνια πριν, ως αρχαία ιατρική πρακτική και τελικά εξελίχθηκε σε παράδοση. Μερικοί λένε ότι στην πραγματικότητα είναι μια σχετικά πρόσφατη πολιτιστική προσθήκη δανεισμένη και υιοθετημένη μέσω επιγαμίας των περιτομημένων Κενυατών της φυλής Kalenjin (Καλετζίν), στις αρχές του 1800. Και άλλοι λένε ότι η πρώτη περιτομή έγινε για να τιμωρηθεί ένας διαβόητος μοιχός, πράγμα όμως που τον έκανε ακόμα πιο δημοφιλή μεταξύ των κυριών, ωθώντας και τους άλλους άνδρες της περιοχής να σφίξουν τα δόντια τους και να ακολουθήσουν το παράδειγμα.

Όποια κι αν είναι η προέλευση, άνοιξη παρά άνοιξη, νεαροί ηλικίας από 16 έως 22 δηλώνουν την πρόθεσή τους να υποβληθούν στην επέμβαση, που γίνεται τα πρωινά του Αυγούστου. Για αρκετές μέρες πριν από το γεγονός, περιφέρονται ανάμεσα στον κόσμο για να τους δουν και προετοιμάζονται για την εμπειρία που τους δίνει το δικαίωμα να παντρευτούν ενώ την «κεφαλαιοποιούν» κοινωνικά. Όπως το θέτει ο ντόπιος βουλευτής του Κοινοβουλίου, Nandala Mafabi «αποδεικνύει την ικανότητά τους να αντέξουν τον πόνο και προστατεύει την οικογένεια και τη φυλή».

Την ημέρα της τελετής, οι άνδρες ντύνονται με το τελετουργικό ένδυμα -συνήθως κάτι κρέμεται γύρω από το λαιμό και ζωνάρια γύρω από τα πόδια- και βάφονται με στάχτη. Έπειτα παρελαύνουν με ένα είδος χορού και παρατάσσονται μπροστά από το κοινό. Δεν πρέπει να δείξουν φόβο ή πόνο, ούτε μπορούν να κλάψουν, κατά τη διάρκεια των 10-30 δευτερολέπτων ο ειδικός χρημσιμοποιεί μαχαίρι inyembe για να κόψει την ακροποσθία. Μετά, χορεύουν κι άλλο, η πληγή τυλίγεται και υποβάλλονται σε αρκετές μέρες τελετουργικής ανάρρωσης πριν να εμφανιστούν ως πλήρως προικισμένοι άνδρες Gisu.

Προσωπικότητες σε εθνικό και τοπικό επίπεδο άρχισαν να ασχολούνται έντονα με το θέμα της τελετής, πιστεύοντας ότι μπορεί να ενδυναμώσει την υπάρχουσα τουριστική αγορά της Ουγκάντα και να φέρει ανάπτυξη σε πολλά επίπεδα στο Mbale. Ο τουρισμός είναι μία από τις μεγαλύτερες πηγές εισοδήματος στην Ουγκάντα - το οικονομικό έτος 2013-2024 απέφερε 1,4 δισ. δολάρια, πάνω από το 1,1 δισ.δολάρια της περασμένης χρονιάς, ξεπερνώντας τις άλλες δυο μεγαλύτερες κινητήριες δυνάμεις της χώρας, τα εμβάσματα (800 εκατ. δολάρια) και τον καφέ (415 εκατ.δολάρια). Για χρόνια, εκατοντάδες χιλιάδες επισκέπτες έρχονται για να απολαύσουν τα φυσικά θαύματα της χώρας, όπως είναι οι καταρράκτες, να κάνουν ερασιτεχνική αλιεία και ράφτινγκ στον κάτω Νείλο, να δουν γορίλες, να παρατηρήσουν πτηνά και να κάνουν σαφάρι στα φυσικά καταφύγια της χώρας. Μερικοί άνθρωποι έρχονται για να δουν τα απομεινάρια του Βασιλείου Μπουγκάντα, το αποικιακό κράτος ή τα ιερά πολλών χριστιανών μαρτύρων του 19ου αιώνα.Σύμφωνα με την καθηγήτρια Suzette Heald του London School of Economics, η οποία μελέτησε την κουλτούρα Gisu αρκετά χρόνια, η τελετή Imbalu, ήταν πάντα ανοιχτή στους ξένους. «Σε αντίθεση με αυτές τις τελετές σε άλλες περιοχές» είπε «εκεί γίνονται δημοσίως -όχι μυστικά και ιδιωτικά- και γενικά οι ξένοι επιτρέπεται να παρακολουθήσουν». Ωστόσο, τότε που εκείνη παρακολούθησε την τελετή και όπως αντιλαμβάνεται, μέχρι πολύ πρόσφατα, πολύ λίγοι μη- Gisu την έχουν παρακολουθήσει. «Δεν είχε γίνει πολύς ντόρος για αυτό στις μέρες μου» είπε.

Αλλά καθώς η σύρραξη στο Νότιο Σουδάν, όπου οι κάτοικοι της Ουγκάντας έκαναν ένα μεγάλο μέρος του εμπορίου χαμηλού επιπέδου, μαίνεται, η οικονομία έχει υποστεί ζημιά σχεδόν 240 εκατ. δολαρίων. Στον αντίποδα, η κυβέρνηση και η τουριστική βιομηχανία έχουν εφαρμόσει ένα σχέδιο επιθετικού μάρκετινγκ και ανάπτυξης, επιχειρώντας να ενισχύσουν τα εγχώρια και διεθνή ταξίδια και να επεκτείνουν τις προσφορές τους. Επειδή θεωρείται μοδάτος τουριστικός προορισμός, η Ουγκάντα δείχνει ενδιαφέρον για τις πολιτιστικές πρακτικές της κουλτούρας των πιο απομακρυσμένων και περιθωριοποιημένων φυλών της. Και η πρακτική στην οποία έχουν προσκολληθεί πρώτα και πάνω απ' όλα είναι η Imbalu.

Ερωτηθείς γιατί η κυβέρνηση εστιάζει στον τουρισμό που περιστρέφεται γύρω από την περιτομή, ο Mafabi, βασικός υποστηρικτής της καμπάνιας, εξήγησε ότι «είναι μια πολιτιστική παράδοση που έχει επιβιώσει εδώ και πολλές γενιές. Είναι ένας παράγοντας συσπείρωσης για τους Gisu. Μορφωμένοι ή αμόρφωτοι έρχονται κοντά και βλέπεις αυτή την ενότητα». Δεν είναι το μόνο φεστιβάλ δημόσιας περιτομής στην Αφρική - σύμφωνα με πληροφορίες θεατές επιτρέπουν και οι φυλές Antambahoaka στη Μαδαγασκάρη, και οι Μασάι στην Κένυα και την Τανζανία στη διάρκεια των τελετών περιτομής. Ωστόσο ο Mafabi και άλλοι υποστηρικτές της καμπάνιας ισχυρίζονται ότι η παράδοση των Gisu είναι μοναδική λόγω των τελετουργικών της, και προσφέρει κάτι περισσότερο ώστε να γίνει πιο δημοφιλής προορισμός από το εθνικό πάρκο Μασάι Μάρα.

Σε εθνικό επίπεδο, η κεντρική κυβέρνηση έχει εγκρίνει το τελετουργικό, τοποθετώντας το στο ημερολόγια του υπουργείου Τουρισμού. Το Συμβούλιο Τουρισμού της Ουγκάντας έχει επίσης προετοιμάσει το διαφημιστικό βίντεο για την τελετή, ενώ στα τέλη Σεπτεμβρίου όρισε το Mbale ως επίκεντρο της Εβδομάδας Τουρισμού για να συμπέσει χρονικά με την εκδήλωση της περιτομής (που στην πραγματικότητα καθυστέρησε έτσι ώστε ο πρόεδρος Museveni να μπορεί να παρακολουθήσει). Αλλά σύμφωνα με τον Mafabi «η κυβέρνηση δεν έχει προχωρήσει τίποτα ακόμα - δεν υπάρχει ενδιαφέρον να επενδύσει χρήματα». Για το σκοπό αυτό, ο Mafabi και άλλοι ντόπιοι ηγέτες αποτελούν την αιχμή του δόρατος πρωτοβουλίας για τη διεξαγωγή εράνων ώστε να δημιουργηθεί ένα πολιτιστικό κέντρο, χώρος εκδηλώσεων και μουσείο περιτομής και συνεργασίας, που θα έπρεπε να προσελκύσει περισσότερες επισκέψεις.

Αν οι τουρίστες έρθουν για το Imbalu, ο Mafabi ελπίζει ότι θα μείνουν (ή θα επιστρέψουν) και για όλα τα υπόλοιπα που προσφέρει η περιοχή: το όρος Elgon, την τέταρτη υψηλότερη κορυφή στην Αφρική, τους καταρράκτες Sipi, και τις σπηλιές στους λόφους της περιοχής. Πιστεύει ότι ο ντόπιος, ελάχιστα γνωστός, καφές είναι υψηλότερης ποιότητας. Είναι πεπεισμένος ότι η περιοχή (τρέχουσα τουριστική δυνατότητα: 41 ξενοδοχεία με 790 κρεβάτια) μπορεί να κρατήσει ζωντανό το ενδιαφέρον του κόσμου και να ωθήσει την περιοχή σε μια εποχή αυξανόμενης ανάπτυξης. «Τα χρήματα» λέει «θα επενδυθούν στις υποδομές και την εκπαίδευση και ιδιαιτέρως στην υδροηλεκρική ενέργεια επειδή γιατί τα καύσιμα αυτή τη στιγμή είναι τα μεγαλύτερα έξοδά μας».

Λέει πως οι ψηφοφόροι του συντάσσονται με το σχέδιο, ιδιαιτέρως οι Gisu. Κάθε άλλη μορφή εκσυγχρονισμού, υποστηρίζει, θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο την κουλτούρα τους, αλλά αυτό το μονοπάτι θα ενίσχυε τη διατήρησή της. Στο μυαλό του, θα ωφελήσει όλους: θα φέρει χρήματα στην περιοχή και εισόδημα στους ανθρώπους των απομονωμένων περιοχών χωρίς να συμβεί πολιτιστική απομάκρυνση.

Όμως κάθε πολιτιστικός τουρισμός ταλαιπωρείται από ηθικές παγίδες και το Imbalu δεν διαφέρει. Και οι ταξιδιωτικοί πράκτορες κάνουν τους Gisu να μοιάζουν με μια εξωτική εικόνα, παγωμένη στο χρόνο. «Οι κάτοικοι αυτής της χώρας είναι πολύ φιλικοί» αναφέρει μια διαφήμιση. «Αυτή είναι μία από εκείνες τις καταπληκτικές εμπειρίες που ακόμα μπορούν να ανιχνευθούν σε αυτή την αφρικανική ήπειρο» γράφει άλλη.

Πρόκειται για ένα γενικό παράπονο όσο αφορά την τουριστική βιομηχανία, αλλά στην περίπτωση του Imbalu, ο υποχρεωτικός χαρακτήρας της τελετής μπορεί να είναι ανασταλτικός παράγοντας για κάποιους τουρίστες. «Κανονικά το "αγόρι" μπορεί να διαλέξει τη χρονική στιγμή που θα το κάνει» λέει η Heald. «Όμως υπάρχουν άνθρωποι που τους συγκεντρώνουν με το ζόρι κάθε δυο χρόνια και τους κόβουν… Ψάχνουν στην Καμπάλα και άλλες πόλεις της Ανατολικής Αφρικής για να αναγκάσουν τους απείθαρχους Gisu να επιστρέψουν στο Mbale για την τελετή».

«Για να το καταλάβει κανείς αυτό» συνεχίζει η Heald «πρέπει να κατανοήσει την ύψιστη σημασία του για τους Gisu - καθώς και ότι τους ενώνει αλλά και είναι η sine qua non προϋπόθεση για να είναι κάποιος άνδρας εδώ. Κανένας άνδρας χωρίς περιτομή δεν μπορεί να ζήσει εδώ. Είναι μια ηρωική δοκιμασία που πρέπει να αντέξουν χωρίς να φοβούνται».

Για τα δυτικά ακροατήρια, που τώρα έχουν αρνητική εικόνα για την βρεφική περιτομή οπουδήποτε στον κόσμο η ιδέα κάποιοι να εξαναγκάζονται να υποβληθούν σε αυτή την πρακτική για να παραμείνουν σε έναν τόπο είναι δύσκολο να γίνει κατανοητή. Αλλά αυτό που πραγματικά είναι ανησυχητικό, είναι ότι ακόμα και εκείνοι οι οποίοι έφυγαν μακριά και δεν εξέφρασαν ενδιαφέρον να πάρουν μέρος στις παραδόσεις των Gisu, να ζήσουν στην πατρίδα τους ή να παντρευτούν ένα κορίτσι Gisu, δεν αποκλείεται να τους αρπάξουν περιπλανώμενες ομάδες και να τους εξαναγκάσουν να υπομείνουν μια πολύ ανοιχτή (και σαφώς επώδυνη) τελετή περιτομής. Κάποια μέσα ενημέρωσης της Ουγκάντας σημειώνουν ότι το κίνητρο των τουριστο-δολαρίων θα μπορούσε να αυξήσει την αυστηρότητα με την οποία αυτή η παράδοση επιβάλλεται. Για παράδειγμα, προσφέρουν αμοιβή για την επιστροφή των απρόθυμων ανδρών που ζουν εκτός της περιοχής.

Ο Mafabi, πάνω απ' όλα, πιστεύει ότι όσοι αμφιβάλλουν για την αξία και το νόημα του τελετουργικού θα το εκτιμήσουν εάν το παρακολουθήσουν μια φορά. Μάλιστα, φαίνεται να πιστεύει ότι ο κόσμος θα επιστρέψει για να το δει πολλές φορές. Το εάν αισθητά μεγάλος αριθμός ξένων θα αποδεχθεί ότι αξίζει να αφιερώσει κανείς χρόνο και χρήμα για να παρακολουθήσει μια ηθικά φορτισμένη τελετή περιτομής, μένει να αποδειχθεί. Αλλά προς το παρόν, η περιοχή ετοιμάζεται για το 2016, τη χρονιά του επόμενου φεστιβάλ, το οποίο ελπίζουν να προωθήσουν δυναμικά μέσω των πρεσβειών σε όλο τον κόσμο.

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter, Facebook και Instagram.