Η Bιομηχανία της Ευεξίας Είναι Κατά Βάση μια Ακριβή Φαντασίωση

Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο Tonic.

Μπήκα σταδιακά στον κόσμο της ευεξίας. Ήμουν χορτοφάγος για μια δεκαετία και όταν ανακάλυψα ότι είχα δυσανεξία στη λακτόζη έγινα vegan. Μ’ αυτήν τη διατροφή νιώθω καλύτερα, έχω την περισσότερη ενέργεια και αυτά μ’ αρέσει να μαγειρεύω και να τρώω.

Τα πράγματα δεν είναι εύκολα. Στα εστιατόρια, τα μενού περιλαμβάνουν συνήθως ένα-δυο πιάτα χωρίς ζωικά προϊόντα. Έχει τύχει να μαγειρεύω με τις ώρες φαγητό για οικογενειακές μαζώξεις και το κορόιδεψαν, χωρίς να το δοκιμάσουν. Όταν λέω σε συναδέλφους ότι δεν τρώω κρέας, θαλασσινά ή γαλακτοκομικά (αποφεύγοντας τη λέξη vegan, σαν βρόμικο μυστικό), ακούω αμέτρητες φορές φράσεις του τύπου «ούτε μπέικον;», «ναι, αλλά με την πρωτεΐνη τι γίνεται;», «μα και τα φυτά έχουν αισθήματα».

Το ότι δεν τρώω ζωικά προϊόντα δεν είναι θέμα ηθικής. Έχει να κάνει με το περιβάλλον και την υγεία. Οι Αμερικανοί είναι άρρωστοι και υπέρβαροι, εν μέρει λόγω του τι τρώνε. Οι περισσότεροι υπερβαίνουν τη συνιστώμενη ποσότητα κατανάλωσης ζάχαρης, κορεσμένων λιπαρών και νατρίου και 3/4 του πληθυσμού δεν τρώει αρκετά λαχανικά και φρούτα. Μας πλήττουν χρόνιες ασθένειες, όπως διαβήτης τύπου 2, καρδιακές παθήσεις, εγκεφαλικά και παχυσαρκία.

Η κοινότητα της ευεξίας ήταν ένα μέρος να στραφώ - εκεί οι άνθρωποι χαίρονταν που έφτιαχναν γλυκά χωρίς επεξεργασμένη ζάχαρη, ζύμη από ρεβίθια, έτρωγαν μεγάλες σαλάτες και έφτιαχναν φαγητό με όσο το δυνατόν λιγότερο επεξεργασμένα συστατικά. Μου αρέσει να πίνω ένα μεγάλο πράσινο smoothie για πρωινό κάθε μέρα και αυτές οι κυρίες στο Instagram μοιράζονταν τον ενθουσιασμό μου. Είχα βρει τους ανθρώπους μου.

Σιγά-σιγά όμως, κάτι ξεκίνησε να τρυπώνει στον ιερό αυτό κόσμο μου. Στην αρχή το αγνόησα, διάλεγα ό,τι μου άρεσε: τις ενθαρρύνσεις να είσαι δυνατή κι όχι αδύνατη, το να γεμίζω κάθε γεύμα με φρέσκα φρούτα και λαχανικά, το να φροντίζω τον εαυτό μου και να στηρίζω μικρές εταιρείες με υγιεινά προϊόντα. Ό,τι δεν μου άρεσε, το αγνοούσα: το προμοτάρισμα συμπληρωμάτων, τα προσαρμογόνα, τις παράξενες περιοριστικές διατροφικές τάσεις και την υποβόσκουσα απόρριψη της δυτικής ιατρικής και επιστήμης, προς χάριν πιο «φυσικών» λύσεων.

Πριν από έναν μήνα, η Αμερικανική Ένωση Καρδιολογίας δημοσίευσε μια έκθεση για τους κινδύνους από τα κορεσμένα λιπαρά και περιέλαβε και το λάδι καρύδας στη λίστα με τους παράγοντες επικινδυνότητας. Σύμφωνα με την έρευνα, είχε περισσότερο ποσοστό κορεσμένου λίπους από το βούτυρο ή το λαρδί και παρατίθεντο έρευνες που έδειχναν ότι το λάδι καρύδας αυξάνει την κακή χοληστερόλη, η οποία σχετίζεται με καρδιακές παθήσεις. Το λάδι καρύδας αυξάνει και την καλή χοληστερόλη, αλλά είναι μία ή άλλη. Άλλα ακόρεστα λιπαρά, όπως το ελαιόλαδο, όχι μόνο αυξάνουν την καλή, αλλά μειώνουν και την κακή.

Το λάδι καρύδας ήταν για καιρό ο σταρ του κόσμου της ευεξίας, με ισχυρισμούς ότι βοηθάει το ανοσοποιητικό, την πέψη, την καύση λίπους και άλλα. Η επιστημονική εξήγηση ήταν ότι αποτελούνταν από τριγλυκερίδια μέσης αλυσίδας, έτσι το σώμα το επεξεργαζόταν διαφορετικά. Ο μύθος αυτός προέκυψε από δύο μελέτες της Marie-Pierre St-Onge, καθηγήτριας διατροφής στο Πανεπιστήμιου Κολούμπια. Στην έρευνά της, οι συμμετέχοντας έτρωγαν γεύματα με λιπαρά οξέα μέσης αλυσίδας καθαρότητας 100 % και ανακάλυψε ότι τα συνολικά επίπεδα λίπους τους μειώθηκαν και ότι έκαιγαν θερμίδες. Αλλά το λάδι καρύδας που αγοράζεις στα μαγαζιά είναι λιπαρά οξέα μέσης αλυσίδας καθαρότητας μόνο 10-15% και το ποσοστό αυτό δεν είναι αρκετό, για να έχει μεγαλύτερη σημασία από τους κινδύνους. Παρόλο που το λάδι καρύδας είναι «καθαρό» και «υγιεινό» τρόφιμο, είναι άλλη μια πηγή κορεσμένων λιπαρών.

Όταν βγήκε η έκθεση, είπα να σταματήσω να μαγειρεύω τόσο συχνά με λάδι καρύδας και να επιστρέψω στο ελαιόλαδο. Περίμενα να δω την ίδια αντίδραση στο Ίντερνετ. Όμως έκανα λάθος. Οι περισσότεροι bloggers που ακολουθούσα είτε αγνόησαν την έκθεση, είτε αναγνώρισαν τα ευρήματα, αλλά αδιαφόρησαν. Κάποιοι λίγοι είπαν ότι έκανε λάθος. Είδα πολλούς bloggers να εμμένουν στην εξήγηση για τα τριγλυκερίδια μέσης αλυσίδας – παρόλο που δεν ήταν αλήθεια.

Το λάδι καρύδας με μέτρο είναι μια χαρά - δεν θέλω να το δαιμονοποιήσω. Η Αμερικανική Ένωση Καρδιολογίας λέει ότι πρέπει να καταναλώνουμε μέχρι 13 γραμμάρια κορεσμένα λιπαρά τη μέρα, δηλαδή μια κουταλιά λάδι καρύδας. Αλλά οι συνταγές και τα προϊόντα που κυκλοφορούν είναι φουλ στο λάδι καρύδας, μιας και είναι η «υγιής» επιλογή λαδιού. Ως καταναλωτής προϊόντων του κόσμου της ευεξίας ή μαγειρεύοντας συνταγές από ανάλογα blog, έτρωγα πολύ περισσότερο από τη συνιστώμενη ποσότητα.

«Οι άνθρωποι τα δέχονται αυτά τα πράγματα χωρίς αμφισβήτηση, σαν να είναι θρησκεία», λέει ο Timothy Caulfield, καθηγητής νομικής στη Σχολή Δημόσιας Υγείας στο Πανεπιστήμιο της Αλμπέρτα. Καταφέρεται ανοιχτά ενάντια στους ισχυρισμούς υγείας των celebrities και της ποπ κουλτούρας. Το τελευταίο του βιβλίου λέγεται Is Gwyneth Paltrow Wrong About Everything?: When Celebrity Culture and Science Clash (εκδ. Viking – Κάνει Λάθος για Όλα η Gwyneth Paltrow; Όταν η Κουλτούρα των Celebrity και η Επιστήμη Συγκρούονται). Μίλησα μαζί του για κάποιες τάσεις που είχα δει στους λογαριασμούς που ακολουθούσα.

Ο Caulfied πιστεύει πως ό,τι λένε οι influencers για την υγεία, έχει επίδραση που διαρκεί. Επτά στoυς δέκα ακόμη πιστεύουν ότι το λάδι καρύδας είναι υγιεινή τροφή. «Είναι ένα πολύ καλό παράδειγμα για το πώς η κοινότητα της ευεξίας έχει νικήσει». Αυτό, οδηγεί και σε πιο σοβαρές καταστάσεις. Ο Caulfield πιστεύει ότι το κίνημα του αντιεμβολιασμού έχει ρίζες στο κίνημα της ευεξίας, λόγω της πεποίθησης ότι τα εμβόλια έχουν κάτι «αφύσικο».

Όταν βγήκε η έρευνα της Αμερικανικής Ένωσης Καρδιολογίας, είχα δει μια σειρά περιποίησης δέρματος στο Instagram, την Primally Pure. Στην ιστοσελίδα τους γράφουν, «Η φύση είναι πιο έξυπνη από την επιστήμη». Στην αρχή μού φάνηκε πολύ αστείο, αλλά μετά πολύ στενόχωρο, επειδή συμπυκνώνει την ιδεολογική σύγκρουση που συνέβαινε μέσα μου. Η κοινότητα της ευεξίας ισχυρίζεται ότι είναι φυσική και όλα τα άλλα έξω από αυτή δεν είναι – ανάμεσα τους και η επιστήμη. Όταν διάβασα αυτή τη φράση, σε συνδυασμό με τη διένεξη περί λαδιού καρύδας, η κοινότητα ευεξίας κατέρρευσε μέσα μου.

[VICE Video] Ο Άνθρωπος που Καταναλώνει 20.000 Θερμίδες την Ημέρα

Παρακολουθήστε όλα τα βίντεo του VICE, μέσω της νέας σελίδας VICE Video Greece στο Facebook.

Ο Caulfield λέει: «Δεν νομίζω ότι υπάρχουν δυο πλευρές. Νομίζω ότι υπάρχει ένας ψεύτικος διχασμός που η βιομηχανία της ευεξίας χρησιμοποιεί πολύ καλά. Σχεδόν όλοι οι άνθρωποι της επιστήμης που έχω συνεργαστεί, στηρίζουν την ιδέα της πρόληψης και της προώθησης της υγείας. Αυτό δεν είναι ευεξία. Δεν είναι δική τους η ιδέα. Αλλά αυτοί έχουν κάνει καλή δουλειά στο να δείξουν ότι είναι κάτι δικό τους, να δημιουργήσουν έναν ψεύτικο διχασμό και είναι από τα πιο αποτελεσματικά εργαλεία μάρκετινγκ που έχουν χρησιμοποιηθεί».

Πώς εγώ που είμαι τόσο υπέρ της επιστήμης εξαπατήθηκα τόσο; Το πρόβλημα με την κοινότητα ευεξίας, όπως γράφει η Bee Wilson στο εξαιρετικό της άρθρο, στον Guardian, «Why We Fell For Clean Eating» (Γιατί την Πατήσαμε με την Καθαρή Διατροφή), είναι ότι υπάρχουν κομμάτια αλήθειας στον πυρήνα της. Δεν υπάρχει διχασμός ανάμεσα στη «φυσικότητα» και την επιστήμη, αλλά είναι αλήθεια ότι οι γιατροί είναι τραγικά ανεκπαίδευτοι όσον αφορά τη διατροφή.

Ο Frank Hu, καθηγητής διατροφής και επιδημιολογίας στη Σχολή Δημόσιας Υγείας T.H. Chan του Χάρβαρντ, λέει ότι υπάρχει «επιτακτική» ανάγκη η διατροφή να μπει στο πρόγραμμα ιατρικών σπουδών και στην εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας. Πιστεύει πως υπάρχει μια κίνηση προς την ενσωμάτωση και των δύο, αλλά ακόμη είμαστε σε πρωταρχικά στάδια. Χωρίς αυτό, το κοινό θα εκτίθεται σε διατροφικές προτάσεις που θα μπερδεύουν και άρθρα στα media που θα σου λένε τη μια ότι το κρασί σου κάνει καλό και την άλλη ότι θα σε σκοτώσει.

Ο Hu λέει ότι μπορείς να έχεις μια υγιεινή διατροφή με διάφορους τρόπους. Σε έρευνα του 2016, στη συγγραφή της οποίας συνέδραμε, συστήνονται πολλοί υγιεινοί τρόποι διατροφής - χορτοφαγικός, vegan ή με μέτρια κατανάλωση ζωικών προϊόντων.

Αυτό, όμως, δεν προωθούσε και η κοινότητα της ευεξίας; Όχι ακριβώς. Τα φυσικά γιατροσόφια και οι συμβουλές υγείας και lifestyle από την εν λόγω κοινότητα δεν αφορούν μόνο τη διατροφή. Ίσως οι πιο διαβόητες συμβουλές προέρχονται από το Goop, το site της Gwyneth Paltrow. Το Goop έχει κάνει ψευδείς ισχυρισμούς ότι τα σουτιέν προκαλούν καρκίνου του στήθους, ότι ο ιός Epstein-Barr προκαλεί το 95% των παθήσεων του θυρεοειδή, ότι τα ταμπόν είναι επικίνδυνα ή ότι το να αφήσεις να σε τσιμπήσουν μέλισσες είναι κούρα ομορφιάς.

Το πιο πρόσφατο προϊόν τους ήταν το αβγό από νεφρίτη. «Το καλά φυλαγμένο κινεζικό βασιλικό μυστικό της αρχαιότητας. Οι fan λένε ότι αυξάνει το τσι, τους οργασμούς, τον μυϊκό τόνο του κόλπου, την ορμονική ισορροπία και τη θηλυκή ενέργεια γενικά». Το Goop λέει ότι η δύναμη του αβγού από νεφρίτη να καθαρίζει, το κάνει ιδανικό για αποτοξίνωση και πωλείται στο site για 66 δολάρια.

Η Jen Gunter, γυναικολόγος και εξειδικευμένη γιατρός για τον πόνο, έχει αντιτεθεί στα προϊόντα και τις πρακτικές του Goop. Όπως έγραψε σε απάντηση στο post για το αβγό από νεφρίτη: «Οι πυελικές ασκήσεις βοηθούν στην ακράτεια και προσφέρουν εντονότερους οργασμούς στις γυναίκες, αλλά δεν μπορούν να αλλάξουν τις ορμόνες. Επίσης, είμαι γυναικολόγος και δεν ξέρω τι είναι η γυναικεία ενέργεια».

Επίσης, λέει ότι το αβγό είναι πωρώδες, γεγονός που μπορεί να επιτρέψει την εισχώρηση βακτηρίων, με αποτέλεσμα τον κίνδυνο για βακτηριακή κολπίτιδα ή σύνδρομο τοξικού σοκ. Οι πυελικοί μύες δεν πρέπει να συσπώνται συνεχώς και είχε ασθενείς που έκαναν ασκήσεις Kegel λάθος και είχαν πυελικό πόνο και πόνο στο σεξ. Τι έγινε τελικά; Τα αβγά ξεπούλησαν στο Goop.

Όταν έμαθα για τα αβγά, προσπάθησα πολύ να τα διαχωρίσω από την κοινότητα ευεξίας που ακολουθούσα στο Ίντερνετ. Αλλά το Goop επίσης προμόταρε πολλά προϊόντα που προσπαθούσα να αγνοήσω: προσαρμογόνα μαντάρια, μείγματα συμπληρωμάτων διατροφής όπως «πνευματική σκόνη» ή «σεληνιακή σκόνη», αλκαλικές δίαιτες, αποτοξινώσεις και «αλεξίσφαιρο» καφέ (με βούτυρο ή λάδι καρύδας). Αυτά τα συμπληρώματα και οι τρόποι διατροφής δεν έχουν επιστημονικά στοιχεία να τις υποστηρίζουν, αλλά επειδή είναι «φυσικά», πλασάρονται ως ικανά να θεραπεύσουν τα πάντα.

«Νομίζω ότι θα έπρεπε να είμαστε προσεκτικοί, γι’ αυτούς τους ισχυρισμούς περί υγείας και για τα οφέλη αυτών των συμπληρωμάτων», λέει ο Hu. «Τα στοιχεία είναι λίγα και σε μεγάλο βαθμό είναι λες και οι άνθρωποι πιστεύουν ευλαβικά στα οφέλη των συμπληρωμάτων ή των βοτάνων που παίρνουν, χωρίς να βασίζονται σε αντικειμενικές απόψεις και κριτικές».

Κάποια από τα συμπληρώματα έχουν ακάθαρτα συστατικά, επιβλαβή συστατικά και νομίζω αυτό μπορεί να είναι επικίνδυνο. Δεν ελέγχονται από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (FDA) και ενώ είμαι υπέρ του να πιεις ένα τσάι με τζίντζερ, όταν έχεις ανακατωσούρα στο στομάχι, τα βότανα και τα έλαια στην αγορά είναι αμφίβολα. Είναι δύσκολο να ξέρεις τις σωστές δόσεις ή τι άλλα χημικά και βότανα περιέχουν.

Ο γιατρός James Loomis από την Ουάσινγκτον δεν συστήνει διάφορα βότανα στους ασθενείς του. Τον αναζήτησα, επειδή εργάζεται για το Barnard Medical Center, που ασχολείται με τη διατροφή και την πρόληψη. Υποστηρίζει τις χορτοφαγικές δίαιτες, αφότου έγινε vegan το 2011, έχασε 30 κιλά και είχε δραματική βελτίωση στην υγεία του. Χορηγεί συμπληρώματα βιταμίνης Β-12 στους vegan ασθενείς του και ελέγχει συχνά τα επίπεδα της βιταμίνης D στον οργανισμό τους. «Τα υπόλοιπα δεν τα συνταγογραφώ καθόλου».

Ο Caulfield λέει ότι το πρόβλημα με το να είναι η ευεξία lifestyle και όχι απλή διατροφή, είναι ότι έτσι γίνεται πιο δύσκολη η πρόσβαση σε αυτήν. Αν το να είσαι υγιής σημαίνει να αγοράζεις περισσότερα μήλα και σπανάκι, τότε τέλεια. Αν απαιτεί σεληνιακή σκόνη και το να σκας ένα χιλιάρικο την εβδομάδα για υγιεινή διατροφή, τότε είναι κάτι ανέφικτο.

«Εκνευρίζομαι που η βιομηχανία ευεξίας εκμεταλλεύεται την αλήθεια για την υγιεινή ζωή, στον βωμό του χρήματος», λέει. «Νομίζω ότι το μήνυμά τους μπερδεύει την απλή αλήθεια για το πώς πρέπει να ζούμε υγιεινά. Έρευνες έχουν δείξει ότι το να προωθείς έντονα τα βιολογικά τρόφιμα και να αυξάνεις τον φόβο για τα εντομοκτόνα κάνει τις οικογένειες χαμηλού εισοδήματος να τρώνε λιγότερα φρούτα και λαχανικά. Αυτή είναι μια φρικτή έκβαση και οφείλεται στην κοινότητα της ευεξίας».

Πιστεύει ότι η Paltrow κηλιδώνει το γενικότερο μήνυμα, επειδή το ενδύει με μια ψευδοεπιστήμη και συχνά το ύφασμα είναι πολύ ακριβό.

«Δεν υπάρχουν μυστικά», λέει. «Δεν καπνίζεις, ασκείσαι, τρως πολλά φρούτα και λαχανικά, κοιμάσαι καλά το βράδυ, προσπαθείς να διατηρήσεις ένα υγιές βάρος και αγαπάς κάποιον. Αυτά είναι σχεδόν όλο. Μπορείς να το παρουσιάσεις όπως θες και αυτό προσπαθεί να κάνει η βιομηχανία ευεξίας. Αλλά επειδή είσαι ενάντια στην ψευδοεπιστήμη, δεν σημαίνει ότι είσαι ενάντια στα σαφή γεγονότα πρόληψης και προώθησης της υγείας».

Τι πρέπει, λοιπόν, να κάνει ένας χορτοφάγος; Παρά τα αντικρουόμενα αισθήματά μου δεν θέλω να κάνω unfollow τους λογαριασμούς που ακολουθώ στο Instagram. Μου αρέσει να βλέπω συνταγές και φωτογραφίες με υγιεινά φαγητά και να υποστηρίζω την υγιεινή διατροφή. Η απάντηση μπορεί να μην είναι μια άλλη διατροφή ή ένας άλλος τρόπος ζωής, αλλά μια μεγάλη αναβάθμιση στη βιομηχανία τροφίμων.

«Το σύστημα τροφίμων μας χρειάζεται απεγνωσμένα αναμόρφωση», έγραψε η Wilson στο άρθρο της στον Guardian. «Υπάρχει κίνδυνος, πηγαίνοντας κόντρα στις ανοησίες της καθαρής διατροφής, να καταντήσουμε απολογητές των εμπορικών τροφίμων που δεν καταφέρνουν τον βασικό τους στόχο - να μας προσφέρουν θρεπτικά συστατικά».

Ο προσωπικός μου εθισμός στην ευεξία δεν σημαίνει ότι έχω παρωπίδες απαραίτητα, αλλά ότι θέλω ένα μέλλον με καλό φαγητό για όλους. Ως τότε, παραδέχομαι ότι ο κόσμος της ευεξίας είναι κατά βάση φαντασία. Ή, όπως λέει η Wilson, «μια δυσλειτουργική απάντηση σε ένα ακόμη πιο δυσλειτουργικό σύστημα προμήθειας τροφίμων: ένα όνειρο αγνότητας σε έναν τοξικό κόσμο».

Περισσότερα από το VICE

Δέκα Ερωτήσεις σε Έναν Καθηγητή Διεθνούς Δικαίου για το «Μακεδονικό»

Ποιος Είναι ο Φραγκούλης Φράγκος, o Στρατηγός που Έκλεψε την Παράσταση στο Συλλαλητήριο

Τα Χρέη Έχουν Γίνει Βασικό Κομμάτι του Εμπορίου Ναρκωτικών