Μετατρέποντας τα Πρόσωπά μας σε Όπλο: Συνέντευξη με τον Zach Blas

Η επιθυμία να ελέγχουμε το πώς μας παρακολουθούν και ποιοι, έγινε πιο έντονη μετά τις αποκαλύψεις του Snowden. Καθημερινά, ο κόσμος κατεβάζει σωρηδόν εφαρμογές προσωπικών μηνυμάτων, μαθαίνει για την κρυπτογράφηση, να κάνει απόρρητα browsers και πολλά άλλα. Μας έχουν τρομοκρατήσει με το μέγεθος των παρακολουθήσεων από το εσωτερικό και το εξωτερικό, από κυβερνήσεις και επιχειρήσεις. Ακόμα και δεν έχουμε κάτι παράνομο για να κρύψουμε, η σκέψη και μόνο του αλγόριθμου που συλλέγει τα προσωπικά μας emails, μηνύματα, video chats, και φτιάχνει έναν χάρτη των κινήσεών μας και των επαφών μας, είναι ανησυχητική.

Δυστυχώς, δεν είναι μόνο οι εγκληματίες που νιώθουν αυτό το μάτι που παρακολουθεί. Μειονότητες και ακτιβιστές είναι επίσης υπό στενή παρακολούθηση. Κάμερες, εναέρια επιτήρηση, μεγαλύτερη αστυνόμευση, παρακολουθήσεις χωρίς ένταλμα, έλεγχος στα σύνορα, σωματικός έλεγχος και πολλά άλλα, είναι όλα συνήθη φαινόμενα σε πολλές περιοχές και σε πολύ κόσμο. Γι’ αυτό και, ακόμα πριν τον Snowden, πολλοί ακτιβιστές υιοθέτησαν μάσκες ως εργαλείο της πολιτικής τους δράσης. Οι Pussy Riot, το Μαύρο Μπλοκ, οι Ζαπατίστας, οι Anonymous και άλλοι, έβαλαν μάσκες, για να κρύψουν την ταυτότητά τους, αλλά και ως σύμβολο δύναμης.

Το 2011, επηρεασμένος από τις διαδηλώσεις σε όλο τον κόσμο, ο καλλιτέχνης Zach Blas, άρχισε να φτιάχνει το «Facial Weaponisation Suite», (2011- σήμερα). Το «Facial Weaponisation Suite» είναι μια σειρά κοινοτικών εργαστηρίων, όπου μιλάνε για την αντίσταση στη βιομετρική τεχνολογία αναγνώρισης προσώπου και μια μεγάλη πολιτική δεοντολογία που τους υποστηρίζει και τους ενδυναμώνει. Οι συμμετέχοντες στο εργαστήριο, σκανάρουν το πρόσωπό τους και φτιάχνουν μια μάσκα που αντιστέκεται στην βιομετρική ποσοτικοποίηση. Βρήκα τον Blas στο τηλέφωνο, για να μου μιλήσει για το project.

VICE: Το αλγοριθμικό σύστημα παρακολούθησης είναι δυαδικό – κυριολεκτικά, μονάδες και μηδενικά - αλλά και από την άποψη συμπεριφοράς προς τον άνθρωπο, είναι δυαδικό. Φαινόμαστε είτε τρομοκράτες είτε όχι, είτε απειλή είτε όχι, είτε γκέι είτε όχι. Τι διακυβεύεται αν αυτού του είδος  λογική διαπεράσει την κοινωνία μας;

Zach Blas: Υπάρχουν πολλές περιπτώσεις μηχανικής παρακολούθησης ή όρασης. Υπάρχουν τα βιομετρικά στοιχεία, αλλά μεταφορικά υπάρχει η αλίευση δεδομένων και το σώμα μας με τα δεδομένα, που είναι προϊόντα αποθηκευμένων δεδομένων και συγκεντρωμένων στοιχείων μας, από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Τελείωσα την διατριβή μου, «Informatic Opacity», που ήταν γι’ αυτά τα πράγματα. Χρησιμοποιώ την αδιαφάνεια ως μια ηθική, πολιτική και αισθητική τακτική για την αντιμετώπιση της προτυποποίηση που παράγουν οι αλγόριθμοι. Προσεγγίζω την εκδοχή της μηχανής, ειδικά της βιομετρίας, όχι μόνο σε θέματα παρακολούθησης αλλά ως μια νεοφιλελεύθερη αντιπαράθεση στην κυβέρνηση, στις στρατιωτικές και εμπορικές επιχειρήσεις, που ενώνονται για να παράγουν αυτές τις τεχνολογίες. Σε τεχνικό επίπεδο, αυτές οι τεχνολογίες εξαρτώνται από έναν τυποποιημένο τρόπο ταυτοποίησης και μέτρησης της ανθρώπινης ζωής. Ένας τρόπος για να σκεφτεί κανείς την θέσπιση και την παραγωγή της βιομετρίας και της προτυποποίησης αυτής της αλγοριθμικής παρακολούθησης.

Για παράδειγμα, ο τρόπος που οι τεχνολόγοι και οι επιστήμονες κατασκευάζουν τις παραμέτρους για τον εντοπισμό πράγματα όπως τα smiles είναι μέσω μιας νόρμας, όπως αυτή του μέσου όρου.  Εάν κοιτάξει κανείς ξανά και ξανά τα δεδομένα αυτών των επιστημόνων, οι εικόνες και τα πορτρέτα που χρησιμοποιούν είναι αρκετά ομογενοποιημένα, και σφάλουν προς τα καυκάσια άτομα

Οι άνθρωποι που βιώνουν περισσότερο αυτή τη βία της τεχνικής προτυποποίησης είναι ένα ευρύ σύνολο της μειοψηφίας. Ένα παράδειγμα αυτού θα ήταν τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι τρανσέξουαλ. Στα αεροδρόμια, όπου υπόκεινται σε πλήρη σωματικό σκαν, έχουν υπάρξει περιστατικά που θεωρούνται επικίνδυνα αν τα γεννητικά τους όργανα δεν ταιριάζουν με το φύλο που αναφέρεται στην ταυτότητά τους. Αν κοιτάξει κανείς τα παραδείγματα των βιομετρικών αποτυχιών στην αναγνώριση ανθρώπων, πρόκειται συνήθως για άτομα μειοψηφιών.

Στα πλαίσια αυτού του συστήματος, αν αρνηθείς να δείξεις την ταυτότητά σου τραβάς περισσότερη προσοχή.  Για παράδειγμα, η Janet Vertesi, αναπληρώτρια καθηγήτρια της κοινωνιολογίας στο Princeton, προσπάθησε να κρύψει την εγκυμοσύνη της και ως εκ τούτου να δημιουργήσει υποψίες για παράνομη δραστηριότητα. Πρόκειται για ανωμαλία μέσα σε ένα σύστημα που δημιουργήθηκε για να τεκμηριώνει και να εντοπίσει. Μπορείς να μου πεις για το ρόλο που παίζουν οι μάσκες ως μια τακτική καταπολέμησης της παρακολούθησης;

Το πρόβλημά μου με την πιο πρόσφατη δουλειά επιτήρησης με μάσκες είναι ότι τεχνολογικά είναι προκαθορισμένη και λαμβάνεται υπόψη μόνο η τεχνολογική λειτουργία. Και δεν βγαίνει νόημα, διότι σε πολλές φάσεις, όταν υπόκεισαι σε βιομετρικό έλεγχο, είναι παράνομο να φοράς μάσκα (στα αεροδρόμια ή στις διαδηλώσεις, σε ορισμένες χώρες). Έτσι, το ίδιο το έργο έχει πολλή δύναμη. Πρέπει να είναι λίγο πιο ταπεινό. Δεν θα παραμυθιαστώ για τη δουλειά μου: οι μάσκες που κάνω, μπορούν να αποτρέψουν τη βιομετρική ανίχνευση (δηλαδή, οι μάσκες δεν ταυτοποιούν κάποιον άνθρωπο), αλλά έχει περιορισμένο πεδίο εφαρμογής. Έτσι, η δουλειά μου μιλάει και για την πολιτική βούληση, την παιδαγωγική, τις συλλογικές εμπειρίες. Υπάρχει διαφορά ανάμεσα στην τεχνική χρησιμότητα και πολιτική ωφέλεια, αλλά η πρόσφατη δουλειά με την παρακολούθηση και τις μάσκες καταρρίπτουν αυτά τα δύο, υποδηλώνοντας ότι η καλύτερη τεχνική επιλογή είναι και η καλύτερη πολιτική επιλογή. Ωστόσο, η τεχνική και πολιτική χρησιμότητα δεν βαδίζουν πάντα παράλληλα, γι’ αυτό είναι απαραίτητη η ισορροπία μεταξύ τους.

Όταν άρχισα να δουλεύω τις μάσκες, το 2011, ήταν πολύ σημαντικό να διασταυρώνονται με τις φιλοδοξίες των κοινωνικών κινημάτων και τη χρήση τους για κάλυψη. Είδα να αυξάνονται οι μασκοφόροι διαδηλωτές αλλά, παράλληλα, και οι βιομετρικές βιομηχανίες. Σήμερα, η δουλειά μου ερμηνεύεται από τις αποκαλύψεις της NSA, αλλά όταν ξεκίνησα, αυτό δεν ήταν εφικτό. Ήμουν επικεντρωμένος στην προτυποποίηση αναγνώρισης μέσω τεχνολογίας, ως ένα είδος παγκόσμιας διακυβέρνησης, η οποία δεν είναι μόνο σχετικό με την παρακολούθηση. Οι μάσκες «Facial Weaponisation Suite» διασαφηνίζουν ότι μια παρουσία δεν μπορεί να περιοριστεί μόνο σε αυτά τα πρότυπα. Και αυτό είναι ακριβώς ό, τι κάνει η μάσκα διαμαρτυρίας σήμερα, από τους Anonymous, τους Ζαπατίστας, τις Pussy Riot ή το Μαύρο Μπλοκ, η μάσκα σε αυτά τα πλαίσια δεν είναι μόνο, ή κατά κύριο λόγο, για το κάλυψη. Αυτό θα παρερμήνευε σε μεγάλο βαθμό τη δύναμη της μάσκας διαδήλωσης.

Facial Weaponisation για το Queer Opacity στο LA Pride

Η μάσκα διαδήλωσης δεν κρύβει ακριβώς, αλλά προβάλλει τη συλλογικότητα. Αυτό δεν κρύβεται από τον πολιτικό μετασχηματισμό, με μια ομάδα ανθρώπων που αρνείται να υποβιβαστεί από την μηχανική παρακολούθηση. Το «Facial Weaponisation Suite» το βλέπω ουτοπικό γιατί πρέπει να κατανοηθεί διαφορετικά, ως έναν τρόπο άρνησης της προβολής του κράτους, του οποίου κομμάτι είναι η αλγοριθμική μηχανική παρακολούθηση. Έτσι δεν πρόκειται για επιδίωξη νομιμοποίησης από το κράτος, διότι αυτό θα σήμαινε ότι η επικύρωση για το οποίο είναι ενάντιοι.

Ιστορικά, οι αγώνες πολλών μειονοτήτων είχαν κάτι ρητορικό στο να έχουν ορατότητα από το κράτος. Όταν βλέπεις διαδηλώσεις σήμερα, γίνεται κάτι διαφορετικό. Είναι περίπλοκο να ενώσεις αυτά τα δυο, εξαιτίας της διαγραφής αυτών των ιστοριών μειοψηφιών από το κράτος. Και, καθώς έφτιαχνα τις μάσκες στα εργαστήρια, συνάντησα αντίσταση και δισταγμό από διαφορετικά πρόσωπα, στο να φορούν μάσκες, ειδικά λόγω των πολιτικών επενδύσεων στην ορατότητα ή για λόγους αναγνωσιμότητας από το κράτος.

Με ενδιαφέρουν πολύ αυτά τα εργαστήρια, και φαίνεται ότι παίζουν τον πιο σημαντικό ρόλο σε ό,τι έχει να κάνει τον πολιτικό μετασχηματισμό. Μπορείς να μας μιλήσεις γι 'αυτά και την όλη διαδικασία;

Σίγουρα παίρνω το μέγιστο από τα εργαστήρια, αλλά όταν το έργο κινείται σε καλλιτεχνικά πλαίσια, δεν φαίνεται αυτή η πτυχή του. Τα εργαστήρια είναι χρονοβόρα, διαρκούν μέχρι και ένα μήνα, επειδή οικοδομούν και μια κοινότητα. Κατάλαβα ότι η συνεργασία μιας ημέρας δεν σε πάει και πολύ μακριά με τους ανθρώπους. Στην πρώτη συνάντηση, γίνεται η γνωριμία με όλους και μαθαίνω για το αν υπάρχουν προσωπικές ιστορίες ή σχέση με το θέμα. Σχεδόν σε κάθε εργαστήριο που έχω οργανώσει, κάποιος έχει αναγνωριστεί από κλειστό κύκλωμα τηλεόρασης σε διαδήλωση και συνέλαβε αναδρομικά.

Πορεία του Biometric Sorrows, στο Μεξικό (δημόσια δράση)

Είναι επίσης πολύ συγκεκριμένα. Μόλις έκανα ένα εργαστήριο στο Μεξικό, για το Μάιο. Περάσαμε πολύ χρόνο μιλώντας για το βιομετρικό δελτίο ταυτότητας, το οποίο η μεξικάνικη κυβέρνηση έχει καθιερώσει για τα παιδιά, αλλά κυρίως, επικεντρώνεται στα σύνορα. Η βιομετρία είναι η νούμερο ένα τεχνολογία για την ασφάλεια των συνόρων, και ένα τεράστιο ποσό βιομετρικών δεδομένων που συλλέγονται στις ΗΠΑ – στα σύνορα του Μεξικό. Περιέργως, τα βιομετρικά δεδομένα που συλλέγονται από τη μεξικανική κυβέρνηση σπάνια δίδονται στο αμερικανικό υπουργείο Εσωτερικής Ασφάλειας.

Στα εργαστήρια, περνάμε πολύ χρόνο μιλώντας για παγκόσμια ζητήματα, για τον τρόπο που γίνεται η ταυτοποίηση  ως μέσο ελέγχου και διακυβέρνησης. Στη συνέχεια, βλέπουμε πώς πραγματικά λειτουργεί στον τόπο που είμαστε, και στη συνέχεια κάνουμε μια σειρά συναντήσεων, όπου αποφασίζουμε, συλλογικά, τι θέλουμε να κάνουμε με τις μάσκες. Όλες οι αποφάσεις είναι παίρνονται συλλογικά, από το χρώμα της μάσκας, καθώς και, κατά προσέγγιση, το σχήμα της. Δεν χρησιμοποιώ έναν προκαθορισμένο αλγόριθμο για να φτιάξω τις μάσκες. Έχω συγκεντρώσει όλα τα δεδομένα του προσώπου και την επίστρωση, «με το χέρι» σε 3D λογισμικό μοντελοποίησης, η οποία δίνει μεγάλες δυνατότητες για κατασκευή της βασικής μορφής της μάσκας.

Ο Zach Blas είναι καλλιτέχνης, συγγραφέας και curator, και καταπιάνεται με την τεχνολογία, το παράδοξο και την πολιτική. Έχει εκθέσει και έχει κάνει διαλέξεις παγκοσμίως, και επί του παρόντος είναι Επίκουρος Καθηγητής στο Τμήμα Τεχνών στου Πανεπιστήμιου του Μπάφαλο.

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter,  Facebook και Instagram.