Ένας Οδηγός για να Διαχειριστείς το Άγχος Πριν και Μετά από τις Πανελλαδικές

Σάββατο βράδυ, μία η ώρα, άδειες συσκευασίες από σοκολάτες στη γωνία του γραφείου, μουσική ακούγεται από τους απέναντι και εγώ διαβάζω πίνοντας καφέ, ενώ προσπαθώ να πείσω τον εαυτό μου ότι σύντομα θα έχω ζωή. Κάπως έτσι θυμάμαι τις Πανελλαδικές Εξετάσεις. Η αλήθεια είναι, ότι δεν θα είναι από τις πιο ευχάριστες εμπειρίες τις ζωής σου. Για μερικούς μια εμπειρία καταπιεστική, για άλλους ψυχοφθόρα και για ορισμένους, απλώς, η τυπική και αναγκαστική διαδικασία που πρέπει να υποστείς, «αν θες να κάνεις κάτι στη ζωή σου». Όπως και να χαρακτηρίσεις τις Πανελλαδικές, το μόνο σίγουρο είναι ότι θα βρεις ένα κοινό σημείο: την προετοιμασία που αγχώνει λίγο-πολύ τους πάντες. Αν, λοιπόν, είσαι σε αυτήν ακριβώς τη φάση που το άγχος έχει βαρέσει κόκκινο, το διάβασμα έχει αρχίσει να κουράζει, δεν θες να δώσεις, δεν ξέρεις τι θες να κάνεις στη ζωή σου και γενικά σε έχει πιάσει υστερία, χαλάρωσε, το μόνο που χρειάζεται να κάνεις είναι σωστή διαχείριση και θα επιβιώσεις.

Η σωστή προετοιμασία ξεκινάει ήδη από τη Δευτέρα Λυκείου και μπορεί να σε γλιτώσει από περιττό κόπο και χρόνο. Πρώτα, πρέπει να αποφασίσεις ποια κατεύθυνση σε ενδιαφέρει. Οι κατευθύνσεις, ή ομάδες προσανατολισμού με το νέο σύστημα, στη Γ΄ Λυκείου είναι τρεις: οι Ανθρωπιστικές Σπουδές, οι Θετικές Σπουδές και τα Οικονομικά, μαζί με την Πληροφορική. Τα κριτήρια για να επιλέξεις κατεύθυνση, σύμφωνα με τον σύμβουλο σταδιοδρομίας κ. Στράτο Στρατηγάκη, είναι η σχολή που στοχεύεις σε συνδυασμό με τις ικανότητες σου στα μαθήματα. Αυτά τα δύο, καλό θα είναι να μην έχουν μεγάλη απόκλιση. Αν στοχεύεις, για παράδειγμα, σε εξαιρετικά υψηλόβαθμες σχολές τις οποίες οι βαθμοί σου δεν μπορούν να υποστηρίξουν αυτήν τη στιγμή, καλό θα ήταν να αρχίσεις να ψάχνεις για εναλλακτικές. Στην επιλογή κατεύθυνσης, ο κ. Στρατηγάκης αναφέρει επίσης ότι είναι χρήσιμο να λάβεις υπόψη τον ανταγωνισμό που υπάρχει σε κάθε επιστημονικό πεδίο. Το πρώτο και το τρίτο πεδίο, για παράδειγμα, (ανθρωπιστικές, νομικές και κοινωνικές σπουδές και σπουδές υγείας) έχουν μεγαλύτερη ζήτηση, σε σχέση με το δεύτερο, τέταρτο και πέμπτο επιστημονικό πεδίο (τεχνολογικές-θετικές σπουδές, παιδαγωγικά και οικονομικά-πληροφορική), όπου ο ανταγωνισμός είναι μικρότερος. Η σωστή επιλογή ομάδας προσανατολισμού θα σε διευκολύνειτόσο στην τελική εξέταση όσο και, αργότερα, στην επιλογή σχολής.

Το άγχος είναι φυσιολογικό και απαραίτητο σε χαμηλά επίπεδα, σε οποιαδήποτε μορφή εξέτασης. Έρευνες, μάλιστα, έχουν δείξει ότι το άγχος σε ελεγχόμενο επίπεδο είναι δημιουργικό και μπορεί να αυξήσει τη συγκέντρωση και τη μνήμη σου. Είναι ένα εργαλείο που σε βοηθά να βρίσκεσαι σε εγρήγορση και με αυτόν τον τρόπο πρέπει να το αξιοποιείς. Ωστόσο, το άγχος των Πανελλαδικών είναι ενδεχομένως μεγαλύτερο, σε σχέση με άλλες εξετάσεις στις οποίες έχεις υποβληθεί στο παρελθόν. Γιατί συμβαίνει αυτό; Οι λόγοι είναι πολλοί. Ρώτησα τον ψυχολόγο κ. Άκη Διαμάντη για να μου πει που οφείλεται ο τόσος πανικός με την προετοιμασία για τις Πανελλαδικές. Μου απάντησε πως, «Εάν δεν υπήρχε αυτή η μορφή τελικής αξιολόγησης, ίσως να μη χρειαζόταν να κάνουμε αυτήν την κουβέντα». Το ίδιο το σύστημα, είναι αυτό που βάζει έναν έφηβο να περάσει από μια διαδικασία που θα τον «στραγγαλίσει», όπως συμπληρώνει, προκειμένου να γίνει αποδεκτός από τον κόσμο των ενηλίκων. Αυτό είναι που κάνει τις πανελλήνιες να φαίνονται εξαιρετικά σημαντικές. Το γεγονός, δηλαδή, ότι για έναν έφηβο αποτελούν το πέρασμα σε μια «νέα ζωή». Θα μπορούσαμε, επομένως, να πούμε ότι ο φόβος της αποτυχίας σε μια τέτοιου είδους εξέταση και, ακόμη περισσότερο, οι συνέπειες της αποτυχίας αυτής δημιουργούν μια αίσθηση απόρριψης από «την κοινωνία των ενηλίκων». Ένας ακόμη λόγος για τον οποίο η ίδια η διαδικασία αυξάνει το άγχος σου βρίσκεται στην ανεπάρκεια του εκπαιδευτικού συστήματος: Εάν το εκπαιδευτικό σύστημα επαρκούσε για την προετοιμασία για τις εξετάσεις, δεν θα υπήρχε λόγος να στραφεί κανείς στη συμπληρωματική εκπαίδευση. «Οι επιπλέον ώρες σε φροντιστήρια και ιδιαίτερα καταναλώνουν πολύ χρόνο της καθημερινότητάς σου, χρόνο τον οποίο θα μπορούσες κάλλιστα να αξιοποιήσεις για να ξεκουραστείς, να διαβάσεις και γενικά να προετοιμαστείς καλύτερα», καταλήγει.

Όταν το άγχος ξεπερνά το όριο μέχρι το οποίο το ελέγχεις, παύει να είναι λειτουργικό, που σημαίνει ότι θα έχεις αντίθετες επιπτώσεις στην υγεία και την απόδοσή σου. Το υπερβολικό άγχος μπορεί να προκαλέσει προβλήματα τόσο στην ψυχική όσο και στη σωματική υγεία. Ζαλάδες, ναυτίες, διατροφικές διαταραχές και κρίσεις πανικού, είναι μόνο ένα δείγμα των επιπτώσεων του υπέρμετρου άγχους. Πότε, επομένως, πρέπει να ζητήσεις βοήθεια από κάποιον ειδικό; Όταν το άγχος μετατρέπεται από κινητήρια δύναμη σε σύμπτωμα, δηλαδή, σωματοποιείται. Σύμφωνα με τον κ. Διαμάντη, υπάρχουν τρεις μορφές έκφρασης του άγχους: η πρώτη, η πιο εκλεπτυσμένη, είναι μέσω του συναισθήματος - το να αισθάνεσαι για παράδειγμα φόβο, άγχος ή θλίψη και να το εκφράζεις. Η δεύτερη είναι μέσω της συμπεριφοράς και αποτελεί την έκφραση του συναισθήματος σε υπερθετικό βαθμό - για παράδειγμα, η επιθετική ή εύθικτη συμπεριφορά ενός ατόμου. Τέλος, η τρίτη είναι η σωματοποιημένη έκφραση του άγχους, που είναι ουσιαστικά η πιο «επικίνδυνη». Σε αυτήν την περίπτωση, ούτε τα συναισθήματα εκδηλώνονται ούτε η συμπεριφορά του ατόμου μαρτυρά άγχος. Το σώμα, βέβαια, αντιδρά, «δουλεύοντας από μόνο του», επισημαίνει ο ειδικός. Μια άλλη περίπτωση στην οποία καλό θα ήταν να ζητήσεις βοήθεια, είναι όταν αισθάνεσαι έντονη ψυχολογική πίεση από το οικογενειακό σου περιβάλλον. Λίγοι είναι οι νέοι που ζητούν ψυχολογική υποστήριξη, όταν αισθάνονται καταπίεση από τις αυξημένες απαιτήσεις των γονιών τους. Οι ίδιοι οι γονείς, από την άλλη πλευρά, σπάνια αντιλαμβάνονται το άγχος με το οποίο φορτώνουν το παιδί τους. Σε αυτήν την περίπτωση, μίλα! «Ακόμη και αν δεν μπορείς να στραφείς, για οικονομικούς λόγους, στον ιδιωτικό τομέα για ψυχολόγο, μπορείς, παρότι ανήλικος, να απευθυνθείς σε κάποιον δημόσιο φορέα για ψυχολογική στήριξη με παραπομπή του εαυτού σου», συμπληρώνει ο κ. Διαμάντης.

Κανείς δεν αρίστευσε διαβάζοντας όλο το προηγούμενο βράδυ. Σαφώς θα κάνεις επανάληψη και θα δεις ξανά τα «sos», αλλά μην περιμένεις να πετύχεις καλό βαθμό πηγαίνοντας να εξεταστείς ράκος από την εξάντληση. Η πνευματική εξάντληση από το διάβασμα της προηγούμενης μέρας, σε συνδυασμό με την έλλειψη ύπνου, μπορούν να έχουν αντίθετα αποτελέσματα. Σύμφωνα με τον κ. Διαμάντη, οι λόγοι που η κούραση μπορεί να αυξήσει το άγχος, μειώνοντας παράλληλα την απόδοσή σου, είναι δύο: Η αδυναμία του εγκεφάλου, για βιοχημικούς λόγους, να λειτουργήσει σωστά και η ψυχική αδυναμία να «αμυνθείς» και να ελέγξεις το άγχος, σε σχέση με τη διαχείριση που θα έκανες εάν είχες ξεκουραστεί. Με δύο λόγια: Το εξαντλητικό διάβασμα δεν μπορεί να είναι ποιοτικό και αποδοτικό διάβασμα. Απέφυγε το ξενύχτι της προηγούμενης μέρας, καθώς αντί να ελέγξεις το άγχος, ενδεχομένως θα καταλήξεις να αγχωθείς περισσότερο.

Αφού τελειώσεις με τις εξετάσεις, έρχεται η ώρα να αποφασίσεις το αντικείμενο των σπουδών που σε ενδιαφέρει να ασχοληθείς. Τα κριτήρια, σύμφωνα με τον κ. Στρατηγάκη, είναι το τι σου αρέσει, σε συνδυασμό με τις ικανότητές σου. Κανείς δε σου ζητάει να αποφασίσεις στα 18 το επάγγελμα που θέλεις να κάνεις σε όλη σου τη ζωή. Αυτό που σου ζητείται ωστόσο, είναι να ψάξεις να βρεις περίπου τι σου αρέσει. Για να καταλήξεις, συμβουλεύσου τους οδηγούς σπουδών των πανεπιστημίων. Δες τα μαθήματα που διδάσκονται σε όλα τα εξάμηνα και αν σε ενδιαφέρουν. Αν πάλι δεν μπορείς να αποφασίσεις, τότε επέλεξε ένα πτυχίο σε ένα γενικό πεδίο και απέφυγε την εξειδίκευση. Με αυτόν τον τρόπο θα έρθεις σε επαφή με ένα ευρύτερο πεδίο και θα έχεις τον απαιτούμενο χρόνο να ανακαλύψεις στην πορεία το αντικείμενο στο οποίο θέλεις να εξειδικευθείς, έχοντας ήδη αποκτήσει μερικές γενικές γνώσεις. Ό,τι και να αποφασίσεις, υπάρχουν μερικές κινήσεις που καλό θα ήταν να αποφύγεις. Ένα από τα συνήθη λάθη, σύμφωνα με τον κ. Στρατηγάκη, είναι το να βάζεις ως πρώτο κριτήριο επιλογής κατεύθυνσης και αργότερα σχολής, το επάγγελμα που θες να κάνεις. «Δεν υπάρχει πτυχίο που θα σου βρει δουλειά», αναφέρει ο κ. Στρατηγάκης και το τι θα σπουδάσεις δε σημαίνει απαραίτητα ότι αυτό το επάγγελμα θα ακολουθήσεις στη συνέχεια. Αν επιλέξεις, μάλιστα, με πρώτο και μοναδικό κριτήριο το επάγγελμα, αφενός θα καταλήξεις να σπουδάζεις ένα αντικείμενο που δεν σε ενδιαφέρει. αφετέρου πιθανότατα να μη γίνεις καλός επαγγελματίας. Ένα δεύτερο λάθος, συνεχίζει, είναι το να βάζεις ως μοναδικό κριτήριο επιλογής τις σπουδές που σου εξασφαλίζουν επαγγελματικά δικαιώματα. Το ότι κατέχεις τα δικαιώματα άσκησης ενός επαγγέλματος δε σημαίνει, απαραίτητα, ότι θα πετύχεις σε αυτό ακόμη και αν δε σου αρέσει, ειδικά αν λάβεις υπόψη τον ανταγωνισμό που υπάρχει σε όλους πλέον τους επαγγελματικούς κλάδους. Με δυο λόγια: Διαχώρισε στο μυαλό σου το επάγγελμα από τις σπουδές!

Ένα πράγμα που έμαθα δίνοντας Πανελλαδικές, είναι ότι δεν υπάρχουν εγγυήσεις. Όσο και να διαβάσεις, όσες ώρες φροντιστήρια και ιδιαίτερα και να κάνεις, όσες εξόδους και εκδρομές και αν ακυρώσεις, κανείς δεν σου εγγυάται ότι θα γράψεις άριστα. Τι γίνεται, όμως, στην περίπτωση που πατώσεις; Καθορίζουν οι Πανελλαδικές το μέλλον σου; Όχι. Υπάρχουν εναλλακτικές. Σύμφωνα με τον κ. Στρατηγάκη μάλιστα, έχεις τουλάχιστον πέντε. Μπορείς να δώσεις ξανά Πανελλαδικές ή μπορείς να κρατήσεις το βαθμό σου -εάν δεν είναι πολύ χαμηλός- και να δώσεις με 10%, κάνοντας απλώς το μηχανογραφικό σου και χωρίς να δώσεις ξανά εξετάσεις. Μπορείς επίσης να φύγεις στο εξωτερικό για σπουδές, να επιλέξεις ένα ιδιωτικό κολέγιο στην Ελλάδα που θα σου δώσει ένα πτυχίο αναγνωρισμένο από την Ευρωπαϊκή Ένωση ή να επιλέξεις ένα Ινστιτούτο Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΙΕΚ), προκειμένου να μάθεις να ασκείς ένα επάγγελμα. Το μεγαλύτερο ποσοστό των μαθητών που δίνουν Πανελλαδικές δεν μπαίνει στη σχολή της πρώτης του επιλογής, χωρίς αυτό να σημαίνει αποτυχία. Όσο και να γράψεις, όποια απόφαση και αν πάρεις και σε όποια σχολή και να καταλήξεις, μπορείς πάντα να αλλάξεις αντικείμενο, δεδομένου ότι υπάρχει κινητικότητα τόσο στον ακαδημαϊκό όσο και στον επαγγελματικό χώρο. Τέλος, να θυμάσαι ότι τίποτα δεν είναι οριστικό και τίποτα δεν καθορίζει το μέλλον σου (ναι, ούτε καν οι Πανελλαδικές), παρά μόνον οι επιλογές σου. Καλό διάβασμα και καλή τύχη.

Περισσότερα από το VICE

Τι Έμαθα για την Ελληνική Βιομηχανία του Γάμου Προσπαθώντας να Παντρευτώ

Ένα Σχολείο στην Ελλάδα του 2097

Τι Κάνει την Αθήνα Τόσο Ξεχωριστή για να Σπουδάσεις σε Αυτή