Μια Κούκλα με Στήθος: Η Επαναστατική Κληρονομιά της Barbie

Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο Broadly.

Στην Αμερικανική Έκθεση Παιχνιδιών του 1959, παραλίγο να γινόταν ένα ιστορικό λάθος. Ορισμένοι από τους πρώτους που αντίκρυσαν μια κούκλα Barbie διαβεβαίωναν ότι κανείς δεν θα ήθελε μία. «Το πενήντα τοις εκατό δεν ήθελε καμία σχέση μαζί της,» εξηγεί η δημιουργός της Barbie, Ruth Handler, στην αυτοβιογραφία της Dream Doll: Η Ιστορία της Ruth Handler.

«Ruth, τα μικρά κορίτσια θέλουν κούκλες-μωρά,» ένας αγοραστής της εξήγησε. «Θέλουν να προσποιούνται ότι είναι μαμάδες».

«Δεν είναι έτσι,» απάντησε η Ruth. «Θέλουν να προσποιούνται ότι είναι μεγάλες κοπέλες».

H Barbie αμφισβήτησε τα σεξιστικά πρότυπα της εποχής από κάθε άποψη. Έχοντας για δημιουργό μια γυναίκα που επέβαλε την παρουσία της στον ανδροκρατούμενο επιχειρηματικό κόσμο, η Barbie έδωσε νέο νόημα στο τι σημαίνει να είσαι γυναίκα στην Αμερική. Έδειξε ότι οι γυναίκες μπορούσαν να γίνουν το επίκεντρο της ζωής τους και όχι ένα απλό διακοσμητικό του συζύγου, της οικογένειας και του νοικοκυριού τους.

Ως ένας χαρακτήρας που τα κορίτσια παροτρύνονται να βλέπουν σαν αναπαράσταση του εαυτού τους, η Barbie ενέπνευσε τη δημιουργία μιας ολοκαίνουργιας κατηγορίας παιχνιδιών. Οποιαδήποτε κούκλα πάνω στην οποία ο χρήστης κάνει προβολή του εαυτού του, από την She-Ra και την Monster High μέχρι το American Girl, χρωστάει κάτι στην Barbie. Όντας μια «κούκλα με στήθος,» όπως την περιέγραψε με αποτροπιασμό μια ομάδα ενηλίκων, η Barbie απέδειξε ότι μια ανεπτυγμένη γυναίκα μπορεί να αποτελέσει πρότυπο για τα κορίτσια, και όχι ένα αντικείμενο του σεξ, ακατάλληλο για τα αθώα μάτια. Οι ιδεολογικές νίκες που εξασφάλισε η δημιουργία της Barbie είναι πολύ σημαντικές και με διάρκεια στον χρόνο, όμως λαμβάνονται συχνά σαν δεδομένο.

Παρόλο που η Ruth Handler είχε κάνει έναν πετυχημένο γάμο και ήταν μητέρα δύο παιδιών, στην ιδέα ότι αυτά ήταν τα μοναδικά όνειρα που θα έπρεπε να έχει μία γυναίκα, γέμιζε με απελπισία. «Αν έπρεπε να μείνω σπίτι,» είπε κάποτε, «θα ήμουν η πιο φριχτή, μπερδεμένη και δυστυχισμένη γυναίκα του κόσμου».

Η Ruth ήξερε ότι τα παιδιά της ένιωθαν το ίδιο. Η Handler παρατήρησε ότι η κόρη της, Barbara, την οποία επίσης φώναζε και «Barbs», όπως και- καλά μαντέψατε- «Barbie», έπαιζε με τις χάρτινες κούκλες της με έναν πολύ συγκεκριμένο τρόπο. Τις χρησιμοποιούσε προσπαθώντας να φανταστεί τον εαυτό της ως ενήλικα και τους ρόλους που θα είχε, πέρα από αυτούς της μητέρας και νοικοκυράς. «Δεν θα ήταν υπέροχο,» σκέφτηκε η Handler, «[αν] τα κοριτσάκια μπορούσαν να παίξουν αυτό το παιχνίδι-ρόλων με πραγματικές κούκλες και πραγματικά ρούχα;».

Η Handler είχε τον κατάλληλο εξοπλισμό για να κάνει το παιχνίδι που ήθελε η κόρη της πραγματικότητα. Είχε ήδη ιδρύσει μια εταιρεία παιχνιδιών με τον άνδρα της Elliot, με την επωνυμία Mattel. Στα πρώτα τους βήματα, τα προϊόντα της εταιρείας Mattel αποτελούνταν από οτιδήποτε μπορούσε να κατασκευάσει ο Elliot και να πουλήσει η Ruth. Ένα μόνο πράγμα είχε αλλάξει από τότε που η Mattel μετακόμισε από το γκαράζ του σπιτιού των Handler. Πλέον, απασχολούσε έναν χώρο γεμάτο με σχεδιαστές, τους οποίους τώρα η Ruth έπρεπε να πείσει να κατασκευάσουν μια κούκλα βασισμένη στην ιδέα της. Εκείνοι επέμεναν ότι μια κούκλα μόδας τριάντα εκατοστών, με αναλογίες ενήλικα και λεπτομέρειες στα ρούχα θα ήταν πολύ περίπλοκη για να παραχθεί. Όχι σε μια προσιτή τιμή, τουλάχιστον. Η Ruth Handler δεν είχε κάτι να απαντήσει σ' αυτό, μέχρι που έκανε ένα ταξίδι στην Ευρώπη. Εκεί βρήκε την κούκλα πάνω στην οποία θα βασιζόταν η Barbie. Μια πρωτοποριακή κούκλα για ενήλικες με το όνομα Lilli, βασισμένη σε μια ακατάλληλη στήλη κόμικς που φιλοξενούσε η Γερμανική εφημερίδα Bild-Zeitung. Παρόλο που η κούκλα Lilli δεν προοριζόταν ποτέ για παιδιά, υπήρχε μια μεγάλη ποικιλία από «πικάντικα» συνολάκια που πωλούνταν ξεχωριστά και που οι άνδρες μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν για να την ντύσουν- και να την ξεντύσουν.

Αν και η Lilli ήταν μια γυναίκα-χρυσοθήρας που λάτρευε να μοστράρει τις καμπύλες της στην στήλη της εφημερίδας, η προσωπικότητα της Barbie ήταν εμπνευσμένη από έναν πολύ διαφορετικό χαρακτήρα μιας άλλης στήλης κόμικς, η οποία συμπτωματικά είχε παρόμοιο όνομα: Tillie η Βιοπαλαιστής. Έχοντας παρουσία στις εφημερίδες από το 1921 μέχρι το 1959, η Tillie ήταν η πρώιμη απεικόνιση της ανεξάρτητης γυναίκας καριέρας· εργαζόταν στο γραφείο μιας εταιρείας ρούχων και μάλιστα είχε καταταχθεί και στον στρατό, κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Παρόλο που η Tillie είχε τον χαρακτήρα που η Ruth Handler ήθελε για την Barbie, η Lilli είχε το σώμα μιας ενήλικης γυναίκας σε προσιτή τιμή.

Το πρόστυχο πλαίσιο γύρω από την κούκλα Lillie δεν είχε καμία σημασία για την Ruth Handler. «Δεν ήξερα ποια ήταν η Lillie,» όπως λέει η Handler στο βιβλίο της Forever Barbie: Η μη Εξουσιοδοτημένη Βιογραφία μιας Αληθινής Κούκλας. «Εγώ το μόνο που έβλεπα ήταν ένα σώμα στα πρότυπα ενός ενήλικα, το οποίο οι δικοί μας μας είχαν πει ότι δεν μπορεί να γίνει».

Η Handler άρχισε να υποψιάζεται ότι οι σχεδιαστές της Mattel απέρριψαν την ιδέα της μόνο και μόνο γιατί ένιωθαν άβολα στη σκέψη ότι θα δημιουργήσουν μία «κούκλα με στήθος». Είχαν, όμως, δίκιο όταν έλεγαν ότι η κατασκευή της κούκλας θα ήταν απαιτητική. Ο εργαζόμενος στη Mattel, Frank Nakamura, πέρασε βδομάδες ψάχνοντας για έναν κατασκευαστή στην Ιαπωνία με τον κατάλληλο εξοπλισμό που θα αντέγραφε την Lillie και βρήκε μόνο έναν. Τον Kokusai Boeki Kaisha. Μέχρι εκείνη τη στιγμή, ο κατασκευαστής δεν είχε δουλέψει ποτέ την τεχνική χύτευσης πλαστικού, η οποία γνώριζε ότι θα χρειαζόταν.

Αφού η Barbie απέκτησε μορφή, στη συνέχεια χρειαζόταν ρούχα. Για το έργο αυτό η Ruth Handler επέλεξε την Charlotte Johnson, σχεδιάστρια ρούχων και διδάσκουσα στη Σχολή Καλών Τεχνών Chouinard. Η αυθεντική γκαρνταρόμπα της Barbie είχε σχεδιαστεί και κατασκευαστεί από γυναίκες· Γιαπωνέζες νοικοκυρές έραβαν τα μικροσκοπικά τους ρούχα στο σπίτι ως part-time δουλειά.

Έχοντας φέρει εις πέρας το δύσκολο έργο της κατασκευής της Barbie, τώρα έμενε να γίνει η σωστή προώθηση του προϊόντος. Η Handler υπολογίζει ότι οι μισοί από τους τακτικούς αγοραστές της Mattel αρχικά περιφρόνησαν την Barbie, και μέσα σε αυτούς συμπεριλαμβανόταν και ένας αντιπρόσωπος της αλυσίδας Sears. Οι υπόλοιποι παρήγγειλαν την Barbie συγκρατημένα, και έμοιαζε να το κάνουν περισσότερο λόγω των σταθερών επιδόσεων της Mattel στο παρελθόν, παρά επειδή πίστευαν στο συγκεκριμένο προϊόν.

Η Mattel γνώριζε ότι η Barbie χρειαζόταν να προωθηθεί με έναν τρόπο εξίσου καινοτόμο όσο και η ίδια η κούκλα. Για να το πετύχει αυτό, στρατολόγησε τον Dr Ernest Dichter, έναν ψυχίατρο ο οποίος εφάρμοζε τις γνώσεις του στον κόσμο της διαφήμισης. Ο Dichter ήταν ήδη διάσημος για την έρευνα που είχε κάνει για λογαριασμό της Chrysler, η οποία κατέληγε στο ότι ο ανδρικός πληθυσμός έχει την φαντασίωση να αγοράσει καμπριολέ, όμως είναι πιο πιθανό να αγοράσει σεντάν.

Κάνοντας έρευνα για τη Mattel, ο Dichter διαπίστωσε ότι η Barbie άρεσε στα παιδιά, όμως το ανεπτυγμένο της σώμα έκανε τους γονείς να νιώθουν άβολα. Μια συμβιβαστική λύση παρουσιάστηκε όταν μια μητέρα έδειξε να μαλακώνει μόλις άκουσε την κόρη της να λέει, «Είναι τόσο περιποιημένη, μανούλα!».

Ο Dichter συμβούλεψε τη Mattel να παρουσιάσει την Barbie ως ένα πρότυπο που «θα μετατρέψει την κόρη σας σε μια "καθώς πρέπει μικρή κυρία"». Η επιστημονική αυτή πρόταση απέκτησε υπόσταση μέσω του κορυφαίου διαφημιστικού διαύλου, την τηλεόραση. Το 1955, η Mattel έγινε η πρώτη εταιρεία παιχνιδιών με παρουσία διαφημίσεων στην τηλεόραση, η οποίες της επέτρεπαν να απευθύνεται άμεσα στο κοινό της.

Στην πρωτότυπη, μονόλεπτη διαφήμιση της Barbie, οι κούκλες ήταν φωτισμένες και ο φακός τις τραβούσε όπως τα μανεκέν, κάτι που αποτελούσε μια ολοκαίνουργια προσέγγιση με νέες τεχνικές απαιτήσεις. Όπως εξηγεί ο Cy Schneider, ένας από τους δημιουργούς της τηλεοπτικής ρεκλάμας της Barbie, «Το να παίρνεις κοντινά πλάνα από μια όμορφη γυναίκα έχει τις δυσκολίες του, όμως όταν το κεφάλι του μοντέλου έχει το μέγεθος αυγού από ορτύκι, προκύπτουν τεράστιες δυσκολίες.» Οι κούκλες έπρεπε να καταψυχθούν το προηγούμενο βράδυ ώστε να μην λιώνουν κάτω από τα φώτα των προβολέων.

Στη διαφήμιση, η Barbie αποκαλούνταν «κούκλα» μόνο μία φορά, ενώ το τραγουδάκι στο κλείσιμο υποδείκνυε τη σχέση μεταξύ της κούκλας και των παιδιών στα οποία απευθυνόταν η διαφήμιση: «Μια μέρα θα γίνω ακριβώς σαν κι εσένα/ Μέχρι τότε ξέρω ακριβώς τι πρέπει να κάνω/ Barbie, όμορφη Barbie/ Θα παριστάνω ότι είμαι εσύ».

Μετά από έναν απροσδόκητα μικρό αριθμό παραγγελιών Barbie στην Έκθεση Παιχνιδιών, η Mattel μείωσε την παραγωγή, φοβούμενη ότι θα συσσωρευτεί απόθεμα. Όμως το καλοκαίρι της χρονιάς που η διαφήμιση βγήκε στον αέρα, τα καταστήματα που είχαν περιφρονήσει την Barbie, άρχισαν ξαφνικά να κατακλύζονται από πελάτες που ζητούσαν την κούκλα. Η Mattel δεν κατάφερε να ανταποκριθεί στη ζήτηση της Barbie, ενώ όλα εκείνα τα μαγαζιά που είχαν υποτιμήσει τη δημιουργία της Handler πήραν το μάθημά τους για τα καλά.

Για τη Mattel και τα καταστήματα παιχνιδιών, η Barbie ήταν μια αστείρευτη πηγή δημιουργίας. Μόλις καλύφθηκε η ζήτηση για κούκλες, άρχισε να αυξάνεται η ζήτηση για ρούχα και αξεσουάρ της Barbie. Όσοι είχαν αγοράσει κούκλες εβδομάδες, μήνες, ακόμα και χρόνια πριν, εξακολουθούσαν να θέλουν καινούργια ρούχα, και πράγματα για να κάνει η Barbie.

Η Barbie ήταν η ενσάρκωση των εμπειριών της ίδιας της Ruth Handler, όπως και του τρόπου με τον οποίον ήθελε να αλλάξει τον κόσμο. Η Ruth Ηandler είχε ροζ καμπριολέ και εξοχικό στο Μαλιμπού πριν την Barbie. Και, όπως και η Handler, η Barbie ήταν μια γυναίκα καριέρας σε μια εποχή που αυτό ήταν σπάνιο. Τα χρόνια που ήταν στην Mattel, η Handler ήταν συχνά η μοναδική γυναίκα στον χώρο.

Η Barbie και η Mattel σημείωσαν μεγάλη επιτυχία στα τέλη της δεκαετίας του '60 και στις αρχές του '70. Οι μετοχές της Mattel ήταν δημοφιλείς στο Χρηματιστήριο της Wall Street, όμως η αναγνώρισή της αυτή κουβαλούσε τους σπόρους της καταστροφής της. Στην προσπάθειά της να αυξήσει τις πωλήσεις, η διεύθυνση της Mattel άρχισε να τιμολογεί τους πελάτες πρόωρα για εμπόρευμα που δεν διέθετε, κάτι που ήταν μια εξέλιξη της παλιάς παράδοσης του λεγόμενου «bill and hold» στον επιχειρηματικό κόσμο των παιχνιδιών.

Κανονικά, «bill and hold» σήμαινε ότι ένα κατάστημα λιανικής είχε παραγγείλει παιχνίδια, την παράδοση των οποίων επιθυμούσε αργότερα, όπως για παράδειγμα κατά την περίοδο αιχμής των Χριστουγέννων. Η Mattel, όμως, είχε αρχίσει να κόβει τιμολόγια σε καταστήματα για παραγγελίες που δεν είχαν κατασκευαστεί. Και το χειρότερο ήταν ότι οι καταστηματάρχες μπορούσαν να ακυρώσουν τα τιμολόγια σε περίπτωση που οι παραγγελίες ήταν αυτόκλητες. Η Mattel δεν εισέπραττε απλώς κέρδη για εμπόρευμα που δεν είχε πουλήσει, δήλωνε ταυτοχρόνως εισόδημα από πωλήσεις που είχαν ακυρωθεί.

Οι μετοχές της Mattel υπερτιμήθηκαν, το χρέος συσσωρευόταν και παρόλο που δεν ήταν δική της ιδέα, όλα είχαν συμβεί εν γνώσει της Ruth Handler. Στον απόηχο ομοσπονδιακής έρευνας, η Ruth παραιτήθηκε από τη Mattel και αργότερα καταδικάστηκε μετά από ποινικές διώξεις που σχετίζονταν με το σκάνδαλο. Η Barbie είχε πάρει επισήμως διαζύγιο με τη δημιουργό της.

Μετά την αποχώρηση της Handler, ένας υπάλληλος εκμυστηρεύτηκε στη Ruth ότι η νέα διεύθυνση σκεφτόταν να «συνταξιοδοτήσει» την κούκλα. Ατάραχη, η Ruth απάντησε ψύχραιμα ότι «Η Barbie θα υπάρχει για πολύ καιρό ακόμα, όταν εγώ κι εσύ δεν θα υπάρχουμε». Και όπως είχε συμβεί πολλές φορές στο παρελθόν, η ιστορία θα αποδείκνυε ότι το ένστικτο της Ruth ήταν σωστό.

Η αρχική κούκλα Barbie άλλαξε ριζικά τα παιχνίδια των μικρών κοριτσιών και τις δυνατότητες που αυτά είχαν, και αυτό το πνεύμα καινοτομίας διατηρείται ακόμα. Η μεγαλύτερη αλλαγή στην εμφάνιση της Barbie ανακοινώθηκε πριν από δύο εβδομάδες: Κούκλες Barbie σε τρεις τύπους σώματος, «ψηλή», «με καμπύλες» και «μικροκαμωμένη». Οι τελευταίες προσθήκες στη σειρά Barbie είναι απλώς ένα ακόμα βήμα στην μακροχρόνια πορεία που χάραξε η Mattel προσπαθώντας να αναπαράγει όσο το δυνατόν περισσότερα χαρακτηριστικά μιας γυναίκας- τόσο με την Barbie όσο και με άλλα προϊόντα που επηρεάστηκαν από εκείνη.

Στα τέλη της δεκαετίας του '80, η Mattel δημιούργησε την Οικογένεια Heart ώστε να υπάρξει μια σειρά από κούκλες που να υμνεί την οικογένεια και τη μητρότητα, διατηρώντας παράλληλα το μήνυμα της γυναικείας ανεξαρτησίας που περνούσε η Barbie. Την ίδια δεκαετία, η σχεδιάστρια της Barbie, Jill Barad, δημιούργησε τη She-Ra, την Πριγκίπισσα της Δύναμης· μια ξιφομάχο-υπερασπίστρια ενός φανταστικού κόσμου.

Τη δεκαετία του 1990, η Mattel κυκλοφόρησε τη Shani, μια ολόκληρη σειρά με μαύρες κούκλες. Η ψυχολόγος Darlene Powell Hopson, συγγραφέας του βιβλίου Διαφορετικά και Υπέροχα: Το Μεγάλωμα των Μαύρων Παιδιών σε μια Κοινωνία με Φυλετική Συνείδηση, κλήθηκε ως σύμβουλος. Μετά από πρόταση της Dr Hopson, οι κούκλες Shani και οι φίλες τους είχαν όλες τους διαφορετικό χρωματικό τόνο στο δέρμα. Κάποια από τα ρούχα τους ήταν μάλιστα φτιαγμένα από «κέντε», ένα παραδοσιακό αφρικανικό ύφασμα.

Στην αρχή της δεκαετίας που διανύουμε, η Mattel παρουσίασε τη σειρά Monster High, που αποτελούνταν από τις έφηβες κόρες διάσημων τεράτων. Η σειρά Monster High προσθέτει στις παραδοσιακές κούκλες μόδας τα επιθετικά χαρακτηριστικά της γκοθ κουλτούρας και της παράδοσης με τα τέρατα, εμπλουτίζοντάς τις με την αφηγηματική δομή του τερατώδους, η οποία εξυμνεί τη διαφορετικότητα.

Ακόμα και η εταιρεία πίσω από την άλλη μεγάλη ανταγωνίστρια της Barbie, το American Girl, είναι θυγατρική της Mattel από το 1998. H σειρά American Girl έχει κούκλες που προσαρμόζονται στις προσωπικές ανάγκες του χρήστη, όπως και κούκλες με διαφορετικό εθνικό, οικονομικό και ιστορικό υπόβαθρο.

Η σειρά «Truly Me» του American Girl αποτελείται από σαράντα διαφορετικές κούκλες με διαφορετικούς δερματικούς τόνους, χτενίσματα και χρώματα ματιών. Οι κούκλες μπορούν να συνοδευτούν από ρούχα και αξεσουάρ που να είναι προσαρμοσμένα με βάση τα προσωπικά αντικείμενα του ιδιοκτήτη τους. Για τις κούκλες American Girl διατίθενται μέχρι και αναπηρικά καροτσάκια ή σύνεργα για εξετάσεις αίματος σε διαβητικούς.

Παρόλο που οι κούκλες American Girl δεν έχουν στήθος και είναι πιο παιδικές, είναι βασισμένες εξ ολοκλήρου στην αρχική ιδέα της Ruth Handler που έβλεπε την Barbie ως το προσωπικό alter ego του κάθε ιδιοκτήτη. «Η φιλοσοφία μου ήταν ότι με μια κούκλα, ένα κοριτσάκι μπορούσε γίνει ό,τι θελήσει.» Το έργο της δημιουργίας μιας κούκλας για όλους δεν τελειοποιήθηκε από την Barbie, όμως, αναμφισβήτητα, ήταν εκείνη που το ξεκίνησε.

Περισσότερα από το VICE

Η Σταρ του Instagram που Έγινε Δασκάλα του Σεξ

Πώς θα Ήταν το Grand Theft Auto αν Διαδραματιζόταν στους Δρόμους της Αθήνας;

Οι Μέρες που Έκανα Μeth με τη Μητριά μου