«Δεν το Έβαλα Ποτέ Κάτω»: Η Ζωή Ενός Παιδιού-Θαύματος στο Πιάνο

Οι απαντήσεις που μου δίνει ο μικρός πιανίστας, Curtis Elton, είναι εξίσου καλά προετοιμασμένες με αυτές που θα μου έδινε οποιοσδήποτε διευθύνων σύμβουλος μιας εταιρείας της λίστας Fortune 500. Συνειδητοποιείς γιατί συμβαίνει αυτό, όταν ψάξεις το όνομά του στο Ίντερνετ: ο 12χρονος είναι αγαπημένος των media. Υπάρχουν δεκάδες άρθρα για τον Elton, ενώ τρία αφιερώματα σ' αυτόν έχουν φιλοξενηθεί σε μία και μόνο βρετανική εφημερίδα.

«Θα ήθελα να παίξω στο Royal Albert Hall μια μέρα», μου λέει ο Elton στο σαλόνι του σπιτιού του. Του αρέσει ο Mozart, ο Beethoven και ο Chopin. Μετά τις εμφανίσεις του σε talk show, ανακηρύχθηκε ο «Βρετανός μίνι-Mozart», αν και λέει ότι δεν του αρέσουν τα κομμάτια για πιάνο μετά το 1600 («είναι πολύ αποστειρωμένα, δεν έχουν πεντάλ και έτσι δεν νιώθεις να κρύβουν κάποια ιστορία από πίσω»).

Όμως ο Elton είναι ασυνήθιστος. Τα παιδιά-θαύματα συνήθως αποφεύγουν τα φώτα της δημοσιότητας. Όταν εμφανίζονται δημόσια, τα media είναι αμείλικτα μαζί τους και γίνονται η σκιά τους καθ' όλη τη διάρκεια των παιδικών τους χρόνων. Πολλά από αυτά τα παιδιά εξαντλούνται από αυτήν την πίεση.

Η Ruth Lawrence για παράδειγμα, η οποία αποφοίτησε από το πανεπιστήμιο της Οξφόρδης στην ηλικία των 13 ετών, μετακόμισε στο Ισραήλ και αρνείται πεισματικά να παραχωρήσει συνεντεύξεις από τότε που ενηλικιώθηκε («Πολύ φοβάμαι ότι θα αρνηθώ», απάντησε με χάρη στο email μου, «όπως κάνω άλλωστε χρόνια τώρα όταν δέχομαι αιτήματα από δημοσιογράφους»). Το ίδιο και ο Andrew Halliburton, ο οποίος δεν μπόρεσε να διαχειριστεί το άγχος του να είναι ιδιοφυία στα μαθηματικά και παράτησε το πανεπιστήμιο για να δουλέψει σε αλυσίδα fast food.

Παρά το τεράστιο δημόσιο ενδιαφέρον για τα παιδιά-θαύματα, δεν έχουν γίνει πολλές έρευνες πάνω στο φαινόμενο. Ο καθηγητής David Feldman, ο οποίος ειδικεύεται σε θέματα γνωστικής ανάπτυξης στο πανεπιστήμιο Tufts, είναι ένας από τους λίγους ακαδημαϊκούς που έχει αφιερώσει την καριέρα του στη μελέτη των παιδιών-θαυμάτων και των ιδιοφυϊών. Όταν του μίλησα νωρίτερα, μου είπε ότι δεν υπήρχε κάποιος γενικά αποδεκτός ορισμός για τα παιδιά-θαύματα, όταν ξεκίνησε την καριέρα του.

«Έπρεπε να δημιουργήσω έναν», μου εξήγησε τηλεφωνικώς από τη Μασαχουσέτη. «Είναι ένα παιδί που έχει επιδόσεις ενήλικα επαγγελματικού επιπέδου σε κάποιον ιδιαίτερα απαιτητικό τομέα από την ηλικία των δέκα ετών».

Δυσκολευόμουν πολύ να βρω κάποιο παιδί-θαύμα που να ήταν διατεθειμένο να μου μιλήσει, μέχρι που επικοινώνησα με τη μαμά του Elton, τη Hayley Bushell. Συναντηθήκαμε στο σπίτι της οικογένειας Bushell σε ένα προάστιο του βόρειου Λονδίνου (το Curtis Elton είναι καλλιτεχνικό όνομα). Μια καδραρισμένη φωτογραφία του Elton ντυμένου ως Mozart δέσποζε στον χολ της εισόδου. Δίπλα της κρεμόταν μια επιγραφή με τη φράση «Ο μικρότερος πτυχιούχος πιανίστας του κόσμου». Ο Elton μας περίμενε με τη μαμά του φορώντας ένα λευκό μεταξωτό κοστούμι.

Ουσιαστικά ο Elton δεν πληροί τα απαραίτητα κριτήρια για να θεωρηθεί παιδί-θαύμα – τουλάχιστον όχι με βάση τον ορισμό του Feldman. Η Bushell ισχυρίζεται ότι ο Elton είναι ο νεαρότερος άνθρωπος στον κόσμο που απέκτησε πτυχίο πανεπιστημιακού επιπέδου στη μουσική -από το Trinity College του Λονδίνου- το οποίο πιστοποιεί το επαγγελματικό επίπεδο των ρεσιτάλ του και της αντίληψής του για τη μουσική. Καθώς όμως το απέκτησε στην ηλικία των 11, ο Elton ξεπερνά κατά έναν χρόνο το ηλικιακό όριο που θέτει ο Feldman.

Αυτό δεν σημαίνει ότι ο Elton δεν είναι ταλαντούχος. Είναι σίγουρα χαρισματικός. Όμως το να είσαι χαρισματικός δεν είναι το ίδιο με το να είσαι παιδί-θαύμα.

Ρώτησα τη μητέρα του αν η περίπτωση του Elton έχει εξεταστεί ποτέ από ειδικούς. «Δεν μπήκα καν στον κόπο», απάντησε η Bushell.

Ένα παιδί-θαύμα στο πιάνο το οποίο πληροί τα αυστηρά κριτήρια του Feldman είναι ο 15χρονος George Harliono, ο οποίος έδωσε το πρώτο του ρεσιτάλ στην ηλικία των εννέα. Ο Harliono έχει παίξει με τη Συμφωνική Ορχήστρα της Μόσχας και μαζί με τον διάσημο Κινέζο πιανίστα Lang Lang στο Royal Festival Hall της Βρετανίας.

«Δεν θεωρώ τον εαυτό μου παιδί-θαύμα για να είμαι ειλικρινής, δεν νιώθω άνετα όταν με αποκαλούν έτσι», εξηγεί ο Harliono. «Απλώς πιστεύω ότι είμαι αρκετά καλός σε αυτό που κάνω. Είναι λογικό αν το καλοσκεφτείς: αν κάνεις κάτι που απολαμβάνεις και σε στηρίζουν οι δικοί σου άνθρωποι, τότε είναι πολύ πιθανό να γίνεις καλός σε αυτό. Δεν νομίζω ότι γεννήθηκα με κάποιο ξεχωριστό γονίδιο ή κάτι τέτοιο».

Φυσικά, ο Harliono και ο Elton είναι προικισμένοι. Τι συμβαίνει όμως όταν ένα παιδί μεγαλώνει πιστεύοντας ότι είναι ξεχωριστό;

«Τα περισσότερα παιδιά-θαύματα δεν εξελίσσονται σε επιτυχημένους, αναγνωρισμένους και ευτυχισμένους ενήλικες. Το αντίθετο, μάλιστα», μου είπε νωρίτερα ο Feldman. Εκτιμά ότι μόλις ένα 3% των παιδιών με κάποια χαρισματική ικανότητα καταφέρνουν να έχουν μια επιτυχημένη καριέρα στον τομέα που ξεχωρίζουν.

«Είναι πολλά τα πράγματα που πρέπει να γίνουν σωστά και να παραμείνουν έτσι τουλάχιστον για μια δεκαετία ή και παραπάνω», εξήγησε. «Τις περισσότερες φορές οι συνθήκες δεν παραμένουν σταθερές για τόσο μεγάλο διάστημα».

Οι οικογένειες μπορεί να μη διαθέτουν τους πόρους για μια ειδική εκπαίδευση ή τα παιδιά μπορεί να μην έχουν τη δυνατότητα πρόσβασης στη διδασκαλία που χρειάζονται για να προχωρήσουν στο επόμενο επίπεδο. Εκτός αυτού, σε πολλούς τομείς δεν υπάρχουν πολλές ευκαιρίες για επαγγελματική επιτυχία. Για παράδειγμα, πολύ λίγα παιδιά-θαύματα στο σκάκι καταφέρνουν να φτάσουν στα επίπεδα του μετρ ή του γκραν μετρ – οι υπόλοιποι πρέπει να προσαρμοστούν στη ζωή με μια συνηθισμένη δουλειά.

Ο Feldman έκανε μια σημαντική επισήμανση: «Όταν το παιδί τους είναι ταλαντούχο, είναι βασικό οι γονείς να μην έχουν αυξημένες προσδοκίες, περιμένοντας ότι η ιστορία της ζωής του θα είναι εκπληκτική. Τις περισσότερες φορές, δεν είναι και τόσο εκπληκτική».

Με τα λόγια του Feldman να ηχούν στα αυτιά μου, περπατώ προς την κουζίνα για να μιλήσω με τη Bushell. Η αγάπη του Elton για το πιάνο είναι εμφανής και η Bushell δείχνει να θέλει πραγματικά να επενδύσει στο ταλέντο του. Όμως είναι ξεκάθαρο ότι τον ενθαρρύνει πολύ περιμένοντας να δει κάποια αποτελέσματα.

«Σε κατακρίνουν ποτέ επειδή τον πιέζεις πολύ;» τη ρωτώ.

«Όχι, όχι», μου λέει η Bushell. «Όλοι τον στηρίζουν πολύ. Στο κάτω-κάτω, αν κάποιος είναι εξαιρετικά ταλαντούχος, του δίνεις μια ευκαιρία».

Δεδομένων όμως των πιθανών συνεπειών της αυξημένης πίεσης στα ταλαντούχα παιδιά, γιατί να μην μπορεί να έχει μια φυσιολογική παιδική ηλικία ο Elton;

«Πρέπει να δράσεις σωστά και να διατηρήσεις μια ισορροπία», απαντάει αμυνόμενη. «Κάποιοι γονείς έχουν τρέλα με τους ακαδημαϊκούς: Είναι στενόμυαλοι και σκέφτονται μόνο την ακαδημαϊκή καριέρα και τίποτα άλλο. Νομίζω ότι πρέπει να κρατάς σωστές ισορροπίες».

«Σε όλες τις περιπτώσεις παιδιών-θαυμάτων που έχω μελετήσει», μου εξήγησε ο Feldman, «τουλάχιστον ένας από τους δύο γονείς αφιερώνεται εξ ολοκλήρου στην ανάπτυξη των δυνατοτήτων του παιδιού. Όλη τους η προσοχή είναι στραμμένη σ' αυτό». Σύμφωνα με τον Feldman απαιτούνται τρία πράγματα για να γίνεις ιδιοφυία: Φυσική κλίση, γονική υποστήριξη και κατάλληλο περιβάλλον (που σημαίνει να μη ζεις σε εμπόλεμη ζώνη).

Η εξέλιξη των δυνατοτήτων σου σε χαρισματικό επίπεδο απαιτεί στην πραγματικότητα πολύ σκληρή δουλειά. «Ορισμένοι ενήλικες θέλουν να πιστεύουν ότι αν ένα παιδί είναι ιδιαίτερα καλό σε κάτι, έχει κάποιο θείο δώρο», εξηγεί ο Harliono. «Θυμάμαι πριν από λίγα χρόνια, όταν είχα κερδίσει έναν διαγωνισμό και μια κυρία με πλησίασε και με ρώτησε αν είχα κάνει καθόλου εξάσκηση, καθώς έδειχνα να είμαι προικισμένος από τη φύση μου». Και προσέθεσε σεμνά, «Είναι περίεργο, δεδομένου του πόσο πολύ εξασκούμαι».

Τον ρώτησα αν πιστεύει ότι όλοι όσοι ισχυρίζονται ότι είναι ιδιοφυΐες έχουν δίκιο. «Πιθανότατα όχι», μου απάντησε. «Φαντάζομαι ότι συνήθως οι γονείς των χαρισματικών ανθρώπων ισχυρίζονται κάτι τέτοιο».

Στο βιβλίο του με τίτλο Outliers, ο Malcolm Gladwell παραθέτει μια έρευνα που διεξήγαγε ο ψυχολόγος Anders Ericsson, για να αποδείξει ότι οι άνθρωποι πρέπει να εκπαιδεύονται τουλάχιστον για 10.000 ώρες προκειμένου να μεγαλουργήσουν στον τομέα της προτίμησής τους. «Μπορεί να μελετάω ένα κομμάτι για εκατοντάδες ώρες, μόνο και μόνο για να δώσω μια παράσταση 30 λεπτών», μου είπε ο Harliono.

Παρά το γεγονός ότι τα στοιχεία υπογραμμίζουν τη σημασία της εξάσκησης και της πρόβας, πολλοί γονείς προτιμούν να αφήνουν να εννοηθεί ότι τα παιδιά τους διαθέτουν ένα εξαιρετικό, φυσικό χάρισμα το οποίο εξελίχθηκε χωρίς να το κατευθύνουν οι ίδιοι.

«Μπορούσε να γράψει και να διαβάσει από πολύ μικρή ηλικία – προτού καν κλείσει τα τρία», λέει η Bushell για τον Elton. «Έκανε τα πάντα νωρίς, γι' αυτό και ήξερα ότι ήταν πολύ έξυπνος. Όταν πρωτόπαιξε πιάνο, έπαιξε κανονικά με τα δάχτυλά του, πράγμα που είναι πολύ ασυνήθιστο – συνήθως τα παιδιά απλώς χτυπάνε τα πλήκτρα. Όταν έκλεισε τα τρία, ήταν πια ξεκάθαρο».

Ακούγοντας τη Bushell αναρωτήθηκα αν ο λόγος που θέλει να τονίσει τόσο το φυσικό ταλέντο του Elton είναι η αποστροφή του δυτικού πολιτισμού για τα καταπιεστικά μοντέλα γονικής συμπεριφοράς. Ο μύθος της προέλευσης του χαρίσματος είναι αντίστοιχος με τα ψέματα που λέει μια κοκαλιάρα ηθοποιός στους δημοσιογράφους, δηλώνοντας ότι λατρεύει το junk food. Ξέρουμε ότι δεν είναι αλήθεια, όμως προτιμούμε να παραμερίσουμε τη δυσπιστία μας.

Ρωτάω τον Elton αν πιστεύει ότι είναι ξεχωριστός. «Ναι», απαντάει χωρίς δισταγμό. «Επειδή έχω χάρισμα στο πιάνο, κάνω πολλά πράγματα και ποτέ δεν το βάζω κάτω».

Λαμβάνοντας υπόψη όλα τα μειονεκτήματα του να είσαι παιδί-θαύμα –τη στέρηση της παιδικότητας, τα φώτα της δημοσιότητας, την επένδυση χρόνου– είναι δύσκολο να καταλάβουμε γιατί οι γονείς θέλουν να έχουν παιδιά-θαύματα. Υπάρχει μια πεζή εξήγηση:Βοηθάει στην εισαγωγή τους σε αξιόλογα κολλέγια και πανεπιστημιακά ιδρύματα.

«Συμβαδίζει με τη μανία που έχει η ανώτερη μεσαία τάξη με την εισαγωγή σε πανεπιστήμια», μου είπε ο Feldman. «Ψάχνεις ένα πλεονέκτημα που μπορεί να έχει το παιδί σου απέναντι σε χιλιάδες άλλα παιδιά που προσπαθούν να περάσουν στην αφρόκρεμα των πανεπιστημίων. Εμένα μου φαίνεται ιεροσυλία αυτό. Υπάρχει ένας διεφθαρμένος τρόπος σκέψης και δεν τον στηρίζω καθόλου».

Η Bushell νιώθει διαφορετικά. «Αν έχεις ένα έξυπνο παιδί», αναρωτιέται, «γιατί να του κόψεις τα φτερά; Αυτό είναι το θέμα. Κάνεις μεγαλύτερο κακό στο παιδί σου, καθώς θα βαρεθεί στο σχολείο. Χρειάζεται κάτι για να κεντρίσει το ενδιαφέρον του».

«Σε ορισμένες κουλτούρες», λεώ καθισμένη στο τραπέζι της κουζίνας, «η ζωή των γονέων δεν περιστρέφεται γύρω από τα παιδιά τους. Αυτό είναι μια δυτική, ατομικιστική προσέγγιση. Αυτό το βλέπεις σαν πρόβλημα;».

«Ακόμη βγαίνουμε έξω τα βράδια και οι γονείς μου μας προσέχουν τα παιδιά», μου απαντά – ο Elton έχει μια μικρότερη αδελφή. «Όταν ήταν μικρότερα, έπεφταν πολύ νωρίς για ύπνο και εμείς γιορτάζαμε τη γιορτή του Αγίου Βαλεντίνου ή τα γενέθλιά μας. Όχι, δεν νομίζω ότι έχω χάσει κάτι, καθώς οι γονείς μου πάντα μας βοηθάνε με τα παιδιά. Μια χαρά είμαστε».

Πιέζω τη Bushell να μου πει πώς θα αντιδρούσε αν ο Elton δεν κατάφερνε να εκμεταλλευτεί στο έπακρο τις δυνατότητές του. Τι θα γίνει αν δεν γίνει επαγγελματίας πιανίστας; Τι θα γίνει αν αποφασίσει ότι θέλει μια κανονική ζωή, σαν ένας κοινός θνητός;

Γίνεται ξεκάθαρο ότι για τη Bushell η αποτυχία δεν αποτελεί επιλογή. «Είναι σαν να λες, "Θέλει κανείς να τον χτυπήσει αυτοκίνητο;"», μου απαντάει ενοχλημένη. «Δεν θα είναι ο εαυτός του. Ξέρω ότι το θέλει». Συμφωνεί πάντως ότι η ευτυχία του Elton είναι πιο σημαντική από οποιαδήποτε επαγγελματική επιτυχία.

Τα συναισθήματά μου είναι ανάμεικτα φεύγοντας από το σπίτι των Bushell. Σε ηλικία 12 ετών ο Elton δείχνει να θέλει με χαρά να αφιερώσει τη ζωή του στο πιάνο, όμως δεν μπορώ να παραβλέψω την προειδοποίηση του Feldman, ο οποίος τόνισε ότι μόνο το 3% των παιδιών-θαυμάτων γνωρίζουν επιτυχία ως ενήλικες.

Το να θέλεις το καλύτερο για τα παιδιά σου δεν είναι κακό, όμως το να πιέζεις το παιδί σου για να γίνει ιδιοφυΐα είναι λάθος. Όπως θα συνέβαινε και με έναν επαγγελματία αθλητή με τραυματισμένα γόνατα, το να εκπαιδεύεις το παιδί σου για να μεγαλουργήσει μπορεί στο τέλος να σημαίνει ότι το παιδί δεν θα καταφέρει ποτέ να φτάσει μακριά ή να τρέξει γρήγορα.

Δεν θα ξεχάσω πάντως αυτό που μου είπε η Alice, η φωτογράφος, μετά τη φωτογράφιση του Elton. «Στήνεται πολύ καλά στις φωτογραφίες. Συνήθως οι άνθρωποι εστιάζουν τόσο πολύ στην εικόνα που θα βγει προς τα έξω, που είναι δύσκολο να τους βγάλεις φωτογραφία. Όμως ο Curtis έδειχνε να μην τον απασχολεί αυτό».

Έκανε μια παύση και μετά συνέχισε: «Μάλλον επειδή είναι υπερβολικά στην τσίτα».

To άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο Broadly

Περισσότερα από το VICE

Στο Ελληνικό Δημόσιο Μπορούσες να μην Πηγαίνεις στη Δουλειά για Πέντε Χρόνια και να Πληρώνεσαι

Φαίνεται πως Διέρρευσε η Λίστα με τα Μουσικά Κομμάτια για το νέο Trainspotting

Οι Ξενοδόχοι στη Λέσβο Δεν Θέλουν τα Λεφτά των Προσφύγων