Πως η Μαγεία Έσωσε Ζωές Κατά τη Διάρκεια της Γενοκτονίας στη Ρουάντα

Όλες οι φωτογραφίες από την Sally Hayden

Είκοσι χρόνια μετά τη γενοκτονία στη Ρουάντα, η χώρα εξακολουθεί να βρίσκεται αντιμέτωπη με όλα όσα συνέβησαν την περίοδο της ακραίας βίας. Οι δράστες εξακολουθούν να προσάγονται στη δικαιοσύνη και ιστορίες ηρωισμού να έρχονται στο φως της δημοσιότητας.

Σε μια τέτοια ιστορία πρωταγωνιστεί η Zula Karuhimbi, μια γυναίκα η οποία σύμφωνα με κάποιους Ρουαντέζους έσωσε περισσότερους από 100 ανθρώπους μέσω της «μαγείας».

Αφού μάθαμε ότι ζούσε στη νότια Περιφέρεια Ruhango, οδηγήσαμε από το Κιγκάλι για να πάμε να την βρούμε.

Πηγαίνοντας εκεί, στο δρόμο σταματήσαμε σε ένα εστιατόριο, όπου είπαμε στον σερβιτόρο ότι ψάχναμε την «μάγισσα» η οποία είχε σώσει ζωές κατά τη διάρκεια της γενοκτονίας.

«Την μάγισσα που τιμήθηκε από την κυβέρνηση;» ρώτησε ένας πελάτης. «Γνωρίζω που ζει. Θα σας πάω σε εκείνη».

Μας πήγε στο χωριό Musamo, όπου εγκαταλείψαμε το αυτοκίνητο μας και ξεκινήσαμε να περπατάμε ανάμεσα σε θάμνους που έφθαναν μέχρι τη μέση. Βρήκαμε την Karuhimbi να κοιμάται σε μια ψάθα έξω από ένα μικροσκοπικό σπίτι. Αγκάλιαζε ένα μικρό παιδί, το οποίο, αργότερα ανακαλύψαμε πως ήταν ένα ορφανό αγόρι που προσφάτως είχε υιοθετήσει. Το πρόσωπο της φαινόταν ρυτιδωμένο και εκείνη εύθραυστη καθώς κοιμόταν, αλλά όταν της είπαμε ότι πήγαμε εκεί για να ακούσουμε την ιστορία της, μας άκουσε με μεγάλη προσοχή.

 «Ναι» επιβεβαίωσε «Είμαι η Zula που έκρυβε Τούτσι».

Δείχνοντας στο έδαφος, είπε «Τους έβαζα εδώ και τους κάλυπτα με ξερά φύλλα φασολιών και καλάθια»

Περίπου 50 Τούτσι, δυο Twa, και τρεις λευκοί άνδρες βρήκαν καταφύγιο στο μικροσκοπικό σπίτι της των δυο δωματίων και γύρω από αυτό κατά την τρίμηνη περίοδο γενοκτονίας το 1994.

 «Έκρυψα τόσους πολλούς ανθρώπους που δεν γνωρίζω κάποιων τα ονόματα. Έκρυψα μικρά μωρά στις πλάτες των νεκρών μανάδων τους και τα έφερα εδώ».

Όταν οι αντάρτες περικύκλωσαν την περίφραξη του σπιτιού της, η Karuhimbi κάλυψε τα χέρια της με βότανα που θα προκαλούσαν ερεθισμό του δέρματος, σύμφωνα με The New Times.

Άγγιξε τους δολοφόνους-οι οποίοι φοβήθηκαν επειδή πίστευαν ότι τους καταριόταν-και έπειτα μπήκε στο σπίτι της. Άρπαξε ότι μπορούσε να βρει και το κούνησε, ισχυριζόμενη ότι ήταν ο ήχος των πνευμάτων που είχαν αρχίσει να εξοργίζονται.

«Σοβαρά έκρυψα αυτούς τους ανθρώπους. Είχα προετοιμάσει  κάποια μαγικά και όταν ήρθαν οι δολοφόνοι, τους είπα ότι θα τους σκότωνα. Τους είπα ότι κανένας Τούτσι δεν είχε έρθει στο σπίτι μου, ότι κανένας δεν ερχόταν στο σπίτι μου, ενώ όλη την ώρα ήταν όλοι μέσα στο σπίτι»

Η Karuhimbi μεγάλωσε σε μια οικογένεια παραδοσιακών θεραπευτών.

Η ταυτότητα της γράφει ότι γεννήθηκε το 1925, κι άρα ήταν πέντε ή έξι ετών όταν η βελγική διοίκηση καθαίρεσε τον Ρουαντέζο βασιλιά Yuhi Musinga, ο οποίος ήταν στην εξουσία 35 χρόνια, εν μέρει λόγω της άρνησης του να βαφτιστεί Ρωμαιοκαθολικός.

Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, είπε η Karuhimbi, η μητέρα της έκρυβε συχνά ανθρώπους και εκείνη ήταν υπεύθυνη για τη μεταφορά του φαγητού τους.

«Κάθε φορά που ύψωνα τη φωνή μου, με έδερνε η μητέρα μου, η οποία κάποια στιγμή έφερε το πύρινο φύλλο ενός φυτού, το γλίστρησε πάνω στα χείλια μου και μου είπε ‘Εάν πεις κάτι, θα σε σκοτώσω’».

Όταν η Karuhimbi ήταν οκτώ, οι Βέλγοι έκαναν απογραφή σε ολόκληρη τη χώρα προκειμένου να εκδώσουν ‘εθνοτικές’ ταυτότητες, κατατάσσοντας κάθε κάτοικος της Ρουάντα ως Χούτου (85%), Τούτσι (14%) ή Twa (1%).

Ακολούθησε ένα σύστημα παρόμοιο με εκείνο του απαρτχάιντ. Στους Τούτσι δόθηκε το μονοπώλιο σε πολιτικές και διοικητικές θέσεις, ενώ πολλοί Τούτσι υποχρεώθηκαν να κάνουν καταναγκαστική εργασία, σύμφωνα με το We Wish to Inform You That Tomorrow We Will Be Killed with Our Families.

Αυτή η ομαδοποίηση προκάλεσε διαίρεση στην κοινωνία και ενίσχυσε τον φυλετισμό. Τον Μάρτιο του 1957, εννέα διανοούμενοι Χούτου δημοσίευσαν το μανιφέστο The Hutu Manifesto, που έλεγε ότι η Ρουάντα ήταν μια χώρα όπου οι Χούτου αποτελούσαν πλειοψηφία και ότι είχε έρθει η ώρα για «εκδημοκρατισμό».

Δυο χρόνια αργότερα, μια ομάδα των Τούτσι χτύπησαν τον Χούτου πολιτικό Dominique Mbonyumutwa, προκαλώντας αντίποινα που οδήγησαν σε 20.000 θανάτους.

Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η Karuhimbi ισχυρίστηκε ότι έσωσε τη ζωή του σημερινού προέδρου της Ρουάντα, Πολ Καγκάμε ο οποίος γεννήθηκε σε γειτονικό χωριό και ήταν δυο ετών όταν ξέσπασαν οι βιαιότητες.

«Έβγαλα τις χάντρες από το κολιέ μου και είπα στη μητέρα του να το δέσει στα μαλλιά του. Της είπα να μεταφέρει τον γιό της και να μην τον αφήσει κάτω, έτσι ώστε οι αντάρτες να νομίζουν ότι έμοιαζε με κορίτσι όταν θα τον έβλεπαν, επειδή τότε σκότωναν μόνο αγόρια» είπε. «Της είπα να τον πάρει μακριά και έπειτα γονάτισα και προσευχήθηκα, λέγοντας ότι εάν ο Θεός τον βοηθήσει θα επιστρέψει πίσω και θα δουλέψει για εμάς και θα είναι ο κληρονόμος της Ρουάντα».

Ο Καγκάμε έφθασε να διοικεί το Πατριωτικό Μέτωπο της Ρουάντας, το στρατό του οποίου η νίκη έβαλε τέλος στη γενοκτονία.

Από τότε που τελείωσε η σύγκρουση, η Ρουάντα έχει γνωρίσει σημαντική ανάπτυξη σε διάφορα επίπεδα. Παρόλο που έχει βελτιωθεί η ποιότητα ζωής για πολλούς Ρουαντέζους, έχει συνοδευτεί από μια απομάκρυνση από τους πιο παραδοσιακούς τρόπους διαβίωσης.

Η Karuhimbi είπε ότι μπορεί να φτιάχνει φίλτρα για να διορθώσει την ασχήμια ή την ανεργία. Μπροστά από το σπίτι της, αποξηραίνονται βότανα στον ήλιο. Η κρεβατοκάμαρα της έχει πέτρινο δάπεδο, ενώ υπάρχουν απομεινάρια μιας πυρκαγιάς σε μια γωνία του δωματίου.

Βάζοντας μας στο εσωτερικό του σπιτιού, έψαξε κάτω από το στρώμα για μια κίτρινη σκόνη που μας ενθάρρυνε να την εισπνεύσουμε επειδή θα έλυνε «τα προβλήματα του κεφαλιού». Από την ίδια εισέπνευσε κι εκείνη. Έβηξε και έφτυσε στο πάτωμα.

Έριξε στάχτη σε ένα κόσκινο και μου είπε ότι αυτό μείγμα θα με γλιτώσει από τα τσιμπήματα των κουνουπιών και τις φακίδες. Το άδειασε σε ένα φάκελο, τον οποίο αργότερα τον πέρασα λαθραία πολύ εύκολα από το τελωνείο.

Πριν από 20 χρόνια, 40 Τούτσι κρύφτηκαν σε αυτό το μικρό δωμάτιο-20 κάτω από το κρεβάτι της και 20 πάνω από μια ψευδοροφή. Το μικρό παράθυρο επιτρέπει μόνο σε μια λεπτή δέσμη φωτός να μπει μέσα και χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα-τότε ή τώρα- έκανα κόπο να φανταστώ τους ενοίκους να βρίσκονται δίπλα-δίπλα για σχεδόν 100 μέρες, βιώνοντας νύχτες μέσα στο σκοτάδι με μικρή ελπίδα για σωτηρία.

Σήμερα η Karuhimbi φτιάχνει τα φίλτρα της στο δωμάτιο της, αλλά όλο και λιγότεροι αποδέχονται την τέχνη της.

Η παραδοσιακή ιατρική απορρίπτεται στη Ρουάντα, όπου θεωρείται ως οπισθοδρόμηση και μερικές φορές σατανική. Η ανιψιά της Karuhimbi την φροντίζει περιστασιακά, αλλά η Karuhimbi είπε ότι δυστυχώς η κοπέλα δεν δέχεται να πάρει το φάρμακο που της δίνει για τους στομαχόπονους επειδή είναι «αναγεννημένη Χριστιανή».

Παρόλο που τα σκευάσματα της Karuhimbi γίνονται όλο και πιο περιττά, πολλοί Ρουαντέζοι εξακολουθούν να πιστεύουν στη μαγεία. (Κάποιοι θεωρούν τις γυναίκες σαν την Karuhimbi μάγισσες, ενώ άλλοι τις θεωρούν θεραπεύτριες).

Την Κυριακή του Πάσχα, στην Εκκλησία Kimironko στο Κιγκάλι, ο ιερέας έκανε κήρυγμα για την απειλή των μαγισσών: «Υπάρχουν πολλοί μάγοι στον κόσμο. Όταν θέλεις να τους σκοτώσεις δεν μπορείς. Μετακινούνται παντού».

Ίσως όμως, ο αντισυμβατικός τρόπος ζωής της Karuhimbi ήταν που της έδωσε τη δυνατότητα να σώσει ζωές.

 Η γενοκτονία της Ρουάντα ήταν από τις σοκαριστικές μαζικές δολοφονίες που είδαν το φως της δημοσιότητας στη σύγχρονη ιστορία. Γείτονες, συνάδελφοι και φίλοι δολοφόνησαν 800.000 Τούτσι και μετριοπαθείς Χούτου, περιστασιακά με όπλα αλλά κυρίως με ματσέτες που χρησιμοποιούσαν καθημερινά στα χωράφια.

Στην αρχή, η κτηνωδία ήταν μεθοδική και γρήγορη. Θύλακες αντίστασης σχεδόν δεν υπήρχαν, κάτι που εξέπληττε οποιονδήποτε προσπάθησε, μετά το γεγονός, να καταλάβει τι είχε συμβεί. Αυτός δεν ήταν πόλεμος. Ήταν αφανισμός.

Σε μια εποχή που ο όχλος είχε πάρει την κατάσταση στα χέρια του, οι ενέργειες της Karuhimbi ήταν αξιοθαύμαστες.

Είπε ότι δρούσε ανιδιοτελώς επειδή όλοι οι άνθρωποι γεννήθηκαν από την ίδια παραδοσιακή θεότητα Kimanuka και για αυτό ήταν η μόνη συμπεριφορά που θα μπορούσε να έχει.

«Αυτοί οι λευκοί άνθρωποι που βλέπεις, έχουν γεννηθεί από εμάς. Είμαστε ένας λαός». Είπε ότι είναι σίγουρη για αυτό, επειδή στο παρελθόν, εάν ακούγονταν βροντή ενώ γεννιόταν ένα μωρό στη Ρουάντα, το μωρό αυτό ήταν λευκό. Η ίδια ενότητα υπάρχει ανάμεσα σε Χούτου, Τούτσι και Twa. «Είμαστε ένα. Οι πρόγονοί μας είναι οι ίδιοι για όλους μας. Είμαστε αδέλφια μεταξύ μας».

Είκοσι χρόνια αργότερα, το σπίτι εξακολουθεί να φανερώνει απομεινάρια από τον πόλεμο. Τρύπες από σφαίρες υπάρχουν στον μπροστινό τοίχο του σπιτιού της. Έγιναν από τους ‘δολοφόνους’. «Όταν πυροβόλησαν, είπα σε όλους στο συγκρότημα να ξαπλώσουν κάτω ώστε οι σφαίρες να περάσουν από πάνω τους» είπε.

«Σκότωσαν τον πρωτότοκο μου, τον γιο μου Hanganimana και η άλλη κόρη μου, η Ugiriwabo δηλητηριάστηκε και πέθανε. Ο κόσμος με κορόιδευε, λέγοντας ‘Έκρυβες ανθρώπους αλλά τα δικά σου τα παιδιά σκοτώθηκαν’ και τους απαντούσα λέγοντας ‘Δεν έχουμε όλοι τις ίδιες μέρες ζωής. Ο Θεός είναι ο μόνος που καταλαβαίνει γιατί συμβαίνουν αυτά τα πράγματα’».

Κάποια στιγμή, έβγαλε έξω φωτογραφίες από κάποιους ανθρώπους που έσωσε και τις οποίες τις φυλάει με τα υπόλοιπα πολύτιμα υπάρχοντα της. Λίγοι από αυτούς έρχονται να την επισκεφτούν πια, επειδή είναι άρρωστοι, έχουν απώλεια μνήμης ή έχουν πεθάνει. Μίλησε με νοσταλγία, ιδιαιτέρως, για ένα από τα παιδιά τον Εμμανουέλ, ο οποίος ήταν μωρό όταν τον βρήκε. «Δεν ξέρω που είναι τώρα» είπε.

Η Karuhimbi έχει επαινεθεί πολλές φορές για τη δράση της. Το 2006, σύμφωνα με τους The New Times  της απένειμαν το μετάλλιο Καμπάνια Κατά της Γενοκτονίας της Ρουάντας. Όταν ο πρόεδρος Καγκάμε της απένειμε το βραβείο της, του είπε ότι είχε σώσει τη ζωή του όταν ήταν παιδί. Είπε ότι της απάντησε με μια φράση «Εύχομαι να ήμασταν όλοι μάγοι σαν κι εσένα».

Το 2009, φυτεύτηκε ένα δέντρο προς τιμήν της στον κήπο Garden of the Righteous, στην Πάδοβα της Ιταλίας. Πήγε αεροπορικώς εκεί για την εκδήλωση, αν και δεν θυμάται πλέον το όνομα της χώρα που επισκέφθηκε.

Η 89χρονη Karuhimbi  έχει αμέριστη εμπιστοσύνη στη σημερινή ηγεσία, αλλά όταν την ρωτήσαμε πως αισθάνεται για το μέλλον της πολιτικής στη χώρα της, δεν ήταν αυτή η πρώτη της σκέψη.

Αυτή η μικροσκοπική αλλά συγκροτημένη γυναίκα, η οποία στάθηκε βράχος μέσα στην καταστροφή, τον θάνατο και την τραγωδία είπε ότι υπάρχει μόνο ένα αληθινό πράγμα που έχει σημασία στη ζωή: «Η αγάπη είναι το πιο σημαντικό πράγμα. Βρείτε κάποιον να αγαπάτε και το μέλλον θα είναι πάντα φωτεινό».

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter,  Facebook και Instagram.