Η Πολιτική, η Τέχνη και τα Μελίσσια του Αλέξη Σταμάτη

Τα βιβλία του, διερευνητικά και «ηλεκτρισμένα», «εκλύουν» αβίαστα μια απελευθερωτική δύναμη σαν ουρλιαχτό ορειβάτη σε κατακτημένη κορυφή βουνού –οι πρωταγωνιστές του τέρπουν, αποπλανούν, ενδοσκοπούν, αιφνιδιάζουν. Ο Αλέξης Σταμάτης είναι τυχερός άνθρωπος -δεν βασανίζεται από ανείπωτες ιστορίες. Από τις αρχές της δεκαετίες του '90 περιδιαβαίνει τα ελληνικά γράμματα, έχοντας παραδώσει δεκάδες μυθιστορήματα, νουβέλες, ποιήματα και θεατρικά έργα, πολλά απ' αυτά μεταφρασμένα και στο εξωτερικό. Προσφάτως συναντήθηκαμε τυχαίως στον ψηφιακό καφενέ του facebook και τα τα 'παμε πίνοντας τον καφέ μας.

VICE: Τι σημαίνει «πνευματικός άνθρωπος» στις μέρες μας;
Αλέξης Σταμάτης: Απεχθάνομαι αυτό τον όρο. Είναι ένα από τα αφόρητα κλισέ του συστήματος, της πολιτικής και των ΜΜE, μια αμήχανη κατάταξη ενός ασύλληπτα πιο ενδιαφέροντος homo. Ενός ιχνηλάτη της ζωής, ενός ανθρώπου με «πλανητική σκέψη» που βλέπει τον κόσμο με άλλα μάτια, ρουφώντας ταυτόχρονα τη ζωή ως το μεδούλι.

Αν ήσουν ξανά 20 ετών, για ποιους λόγους θα έβγαινες σήμερα στο δρόμο να διαδηλώσεις;
Για τους ίδιους που βγήκα και στα 20. Για να υπάρξω συλλογικά. Δυστυχώς ή ευτυχώς έχω δει εδώ και πολύ καιρό το «κάτω κείμενο» και έχω αποδόμησει την παρόρμηση.

Ο Μπρεχτ έλεγε ότι «Αυτοί που είναι εναντίον της πολιτικής είναι υπέρ της πολιτικής που τους επιβάλλεται». Πιστεύεις ότι γι' αυτό αρκετοί συνάδερφοί σου ρίχτηκαν στον πολιτικό στίβο τελευταία; Ή τελικά ήταν ένας εύκολος τρόπος να εξαργυρώσουν την αναγνωρισιμότητά τους και να αποτελέσουν το άλλοθι του «πνευματικού ανθρώπου» για το εγχώριο πολιτικό σύστημα;
«Εναντίον της πολιτικής», είναι μια φράση που δεν νοείται σήμερα. Σημαίνει να κλείνεις τα μάτια σου, να ζεις αυτιστικά. Συν τις άλλοις και να ήθελε κάποιος, η χώρα πέρασε και περνάει τέτοια λαίλαπα, που μοιραία τον εντάσσει εντός ιστορίας . Έστω και ερήμην του, κάθε πολίτης είναι μέρος αυτής της υπέρπυκνης σε γεγονότα εποχής, η οποία παράγει περισσότερα γεγονότα, περισσότερα συμβάντα, περισσότερη πολιτική από όση μπορεί να καταναλώσει και μάλιστα σε ταχύτητες πρωτόγνωρες για τον άνθρωπο. Αυτή η επιτάχυνση της ιστορίας δημιουργεί μια ναυτία, μια ζάλη, εξ ου και οι απανωτές ανακατατάξεις, οι συστημικές αλλαγές που υπό άλλες συνθήκες θα έπαιρναν χρόνια. Αλλαγές, οι οποίες δεν έχουν τόσο ιδεολογική βάση, αλλά είναι προϊόντα μιας συλλογικής δίνης· αντίβαρο στην εκθετικά φορτισμένη καθημερινότητα. Απαντώντας στην ουσία της ερώτησής σου, πολλοί συνάδελφοι ασχολήθηκαν με την πολιτική επειδή το είχαν αυθεντική ανάγκη, κάτι που το θεωρώ απολύτως υγιές και θεμιτό. Άλλωστε είχαν δείξει «τάσεις» από πριν. Κάποιοι, οι λιγότεροι, έπαιξαν το παιχνίδι, άλλα δεν νομίζω να κέρδισαν τίποτα. Υπάρχει ένα ωραίο ρητό στο χώρο: «Ήθελε να γίνει καλλιτέχνης κι έγινε διάσημος». Μια διασημότητα όμως, στην περίπτωση, φευγαλέα. Όσο για το σύστημα έχοντας ανάγκη να περιφέρει και κάποιους «πνευματικούς ανθρώπους» (σιχαίνομαι τον όρο, λες και κάποιος μη-καλλιτέχνης δεν μπορεί να σκέφτεται, να παράγει, να δημιουργεί) τους χρησιμοποίησε κατάλληλα, τους περισσότερους ως γλάστρες σε τηλεπαράθυρα. Όσοι κατάφεραν να ανθίσουν, άφησαν και αποτύπωμα. Άλλοι έμειναν στην γλάστρα.

Γιατί αρνήθηκες να κατέβεις στις προηγούμενες ευρωεκλογές με τη ΔΗΜΑΡ;
Γιατί πιστεύω πως η πολιτική μου θέση εκφράζεται μέσα από τα βιβλία, τα άρθρα και τη ζωή μου. Ζω εντός πολιτικής από τότε που κατάλαβα τον εαυτό μου. Έχω γράψει τουλάχιστον τρία καθαρά πολιτικά βιβλία. Ωστόσο ανέκαθεν είχα ένα ζήτημα με τις συλλογικότητες, εντελώς ιδιοσυγκρασιακό. Δεν μπορώ να μην είμαι 100% ο εαυτός μου, μέσα στο όποιο θεσμικό κοινωνικό ή ομαδικό πλαίσιο. Πολιτική σημαίνει και διπλωματία, ελιγμοί, στρατηγική. Υπάρχουν επιτακτικά ζητήματα στην σύγχρονη τέχνη, που απαιτούν μια διαρκή ενάργεια· δεν είναι χόμπι. Στην λογοτεχνία σήμερα βρισκόμαστε σε ένα οριακό σημείο· προσωπικά δεν μπορώ να εφησυχάσω σε καμία αφήγηση. Εάν δεν πειραματιστείς, εάν δεν ρισκάρεις, εάν δεν εξαντλήσεις και εξαντληθείς μέσα σ' αυτό το «χάρισμα» που έχεις, εάν δεν υπονομεύσεις ο ίδιος τις ευκολίες σου, δεν έχει νόημα η επανάληψη. Για να ξαναγυρίσω στην ερώτηση. Εάν ο πολιτικός στίβος επέτρεπε σε κάποιον να ενεργεί όπως σου περιέγραψα πριν -ως απόλυτα ο εαυτός του- τότε ίσως και να το δοκίμαζα.

Πάμε σε άλλη «πονεμένη» ιστορία. Τι έχει πάθει το ελληνικό βιβλίο και «κατρακυλάει» έτσι;
Το καλό ελληνικό βιβλίο ζει και βασιλεύει. Υπάρχουν εξαιρετικοί, καταξιωμένοι Έλληνες συγγράφεις και έρχονται και πολύ καλοί νέοι. Το ζήτημα αφόρα τη δυσλειτουργία της βιβλιαγοράς -κάτι που οφείλεται στην κρίση άλλα και στην παντελή έλλειψη πολιτικής βιβλίου έως τώρα. Ελπίζω από εδώ και μετά το τοπίο να αλλάξει. Το θέμα είναι πως ο Έλληνας συγγραφέας είναι απαξιωμένος. Δεν έχει βοήθεια από πουθενά. Η δε εικόνα μας προς τα έξω είναι τραγική. Πήγα πέρσι σε μια διεθνή έκθεση βιβλίου και πραγματικά ντράπηκα για το χάλι μας. Το περίπτερό μας ήταν μακράν το χειρότερο. Χωρίς περιστροφές, ελπίζω πως με το νέο αναπληρωτή υπουργό Πολιτισμού, ο οποίος αποτελεί μοναδική περίπτωση ανθρώπου σε αυτή τη θέση που «κατέχει το άθλημα», θα αλλάξουν κάπως τα πράγματα. Η δήλωση του: «Ξαναπιάνουμε το νήμα από την άνοιξη του '60, τη Χαμένη Άνοιξη του Στρατή Τσίρκα, και φιλοδοξούμε να είμαστε μέρος, όλοι μας, της άνοιξης του 2015», θα ήθελα πολύ να τη δω να υλοποιείται στην πράξη. Άκουσα ότι θα επανέλθει η ενιαία τιμή του βιβλίου, θα αποκατασταθεί το Ε.ΚΕ.ΒΙ. Πολύ θετικά. Ο άνθρωπος δεν είναι πολιτικός είναι ένας πολιτισμένος πολίτης και αυτό με κάνει να αισιοδοξώ. Εξαιρετική επιλογή.

Ποια είναι η γνώμη σου για τη Λένα Μαντά και γενικότερα τους λεγόμενους ευπώλητους «αισθηματολογικούς συγγραφείς»;
Δεν με ενοχλούν καθόλου. Ο καθένας είναι ελεύθερος να κάνει ο,τι θέλει. Φυσικά, άλλο αυτό το είδος και άλλο η λογοτεχνία χωρίς επιθετικό προσδιορισμό. Το ζήτημα είναι ότι θα πρέπει και το κοινό να κάνει τη διάκριση. Το πρόβλημα είναι -και σε αυτό συνέβαλλε πολύ η κρίση και ο τρόπος που λειτούργει το όλο σύστημα της βιβλιαγοράς σήμερα- πως υπάρχει μεγάλη μερίδα αναγνωστών που συγχέει το είδος αυτό των αναγνωσμάτων (τα οποία κυκλοφορούν εδώ και πολλές δεκαετίες, και σε όλες τις πολιτισμένες χώρες του κόσμου διαχωρίζονται) με την πραγματική λογοτεχνία. Το περίβλημα του ευπώλητου αισθηματολογικού λειτουργεί αποπροσανοτολιστικά με αποτέλεσμα να θολώνει το τοπίο της πούρας λογοτεχνίας, να τορπιλίζει την πρόσληψη του μέσου αναγνώστης για το τι σημαίνει αυτή. Νομίζω ότι δεν χρειάζεται να εξηγήσω τη διαφορά των δυο. Ας πούμε, πολύ πρόχειρα, ότι είναι θέμα γλωσσικής και εννοιολογικής φόρτισης. Προς τιμήν της, η ίδια η κυρία Μαντά το έχει κάνει σαφές σε κείμενο της, κάτι που βρίσκω εξαιρετικά ειλικρινές.

Θέλω να μου πεις έναν Έλληνα συγγραφέα κάτω των 35 ετών που δεν τον γνωρίζεις προσωπικά, αλλά εκτιμάς τη δουλειά του.
Θα σου πω τρεις: Γιάννης Παλαβός, Γιάννης Δούκας, Λευτέρης Καλοσπύρος. Διήγημα, ποίηση, μυθιστόρημα. Ωστόσο οφείλω να πω πως τους γνωρίζω απο λίγο έως πολύ. Βλέπεις ο χώρος είναι μικρός και όλοι κάπου έχουμε συναντηθεί.

Ας υποθέσουμε ότι παιζόταν ένα λογοτεχνικό 5Χ5 σε κάποιο γηπεδάκι, ποιους συγγραφείς της γενιάς σου θα έπαιρνες μαζί στην ομάδα και σε τι θέση θα τους έβαζες;
Τερματοφύλακας: Δημήτρης Σωτάκης.
Αμυντικός: Γιώργος - Ίκαρος Μπαμπασάκης.
Μέσος: Χρήστος Χρυσόπουλος.
Πλάγιος: Κωνσταντίνος Τζαμιώτης.
Επιθετικός: Θανάσης Χειμωνάς.

Ποια είναι τα πέντε ελληνικά βιβλία που έχουν εκδοθεί μετά το 2000 και θα μπορούσαν να αλλάξουν τη γνώμη ενός ανθρώπου που σνομπάρει την ελληνική λογοτεχνία;
Ζυράννα Ζατέλη, Με το παράξενο όνομα, Ραμάνθις Ερέβους: Ο θάνατος ήρθε τελευταίος, Σωτήρης Δημητρίου Τους τα λέει ο Θεός, Παύλος Μάτεσις, Σκοτεινός οδηγός, Έλενα Γιαννακάκη Τα χερουβείμ της μοκέτας, Χρηστός Χρυσόπουλος Φακός στο στόμα.

Γράφεις για να αφηγηθείς ή για να αποδείξεις;
Φυσικά όχι για να αποδείξω. Πότε δεν κατάλαβα την συγκεκριμένη χρήση του ρήματος στην τέχνη (να μην πω και στη ζωή). Είμαι πιο κοντά στο πρώτο ρήμα που χρησιμοποίησες, άλλα θα έλεγα γράφω για να «ειπωθώ» ή μάλλον για να ειπωθεί «εκείνο» που είναι εντός μου. Να σπρώξω το κεφαλάκι του λίγο προς τα έξω. Ορίστε τα κοινά με τη γέννα!

Έχεις μιλήσει ανοιχτά στο παρελθόν για το πρόβλημα αλκοολισμού που αντιμετώπισες. Πως είναι πλέον η ζωή χωρίς καθόλου αλκοόλ;
Μια χαρά! Στα δύσκολα ακολουθώ το σύστημα «Γόρδιος Δεσμός». Λύνω με τη μια το πρόβλημα και προχωράω παρακάτω. Το αλκοόλ με ταλαιπώρησε δέκα χρόνια. Τεράστιες, φοβερές αγριότητες. Όταν όμως ήρθε η ώρα το έκοψα με τη μια και έκτοτε ούτε που με απασχόλησε ποτέ. Πάνε 19 χρόνια πια.

Μέσα από αυτή την περιπέτεια, τι κατάλαβες για σένα;
Όταν βλέπεις τον εχθρό στα μάτια, γίνεσαι ο εχθρός. Καταλαβαίνεις πως δεν είναι ισχυρότερος από σένα. Και αντιλαμβάνεσαι ότι δεν τον έχεις ανάγκη. Γιατί εμείς πάμε στον εχθρό, δεν έρχεται εκείνος σε εμάς.

Δεν σου φαίνεται κάπως παράδοξο το γεγονός ότι πωλούνται ελεύθερα το αλκοόλ και τα τσιγάρα, αλλά συζητάμε ακόμα για την αποποινικοποίηση της κάνναβης;
Σαφώς. Όλα, όμως, είναι θέμα ταμπού. Η κάνναβη είναι ένα αθώο φυτό, που άπλα σε κάνει βαρετό. Τα άλλα δύο, ειδικά το τσιγάρο είναι δηλητήρια που δυνητικά μπορούν να σε σκοτώσουν. Ωστόσο πότε δεν θα συνιστούσα ποτοαπαγόρευση ή απαγόρευση πώλησης τσιγάρων. Ό,τι φετιχοποιείς γίνεται πολύ πιο ισχυρό.

Ετοιμάζεις τίποτα καινούριο αυτή την εποχή;
Ναι, μετά τα «Μελίσσια» γράφω ένα νέο μυθιστόρημα που μάλλον θα έχει τον τίτλο «Νεροποντή». Υπάρχουν και δυο θεατρικά μου, που ελπίζω ότι θα γίνουν πράξη σε συνεργασία με μια εξαιρετική σκηνοθέτιδα που εκτιμώ απεριόριστα. O σκηνοθέτης είναι κάπως σαν «θετός γονέας» ενός κειμένου. Ο συγγραφέας το γεννά, αλλά δεν έχει τα «μέσα» για να το «μεγαλώσει» μόνος του.

Ξέρω ότι είσαι «άρρωστος» με τον Ολυμπιακό –πως βλέπεις την ομάδα φέτος;
Αρκετά καλή, ειδικά στο δεύτερο γύρο. Θα ήθελα να μην υπάρχει κάθε χρόνο «άλλη ομάδα»· να σταθεροποιηθεί η βάση ενός σχήματος. Από τους υπάρχοντες δεν θα κουνούσα Ρόμπερτο, Μαζουάκου, Ντομίνγκεζ, Εντιγκά, Μανιάτη, Μιλιβόγιεβιτς, Φορτούνη, Κασάμι, Ντοσεβί, Αφελάι, Φουστέρ, Μήτρογλου. Για μετεγγραφές από εγχώρια αγορά μ' αρέσει ο Κολοβός και ο Καλτσάς.

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter, Facebook και Instagram.