Τι Έμαθα Ερευνώντας 30 Μετανάστριες Καθαρίστριες που Ζουν και Εργάζονται στην Αθήνα και το Ίνσμπρουκ

Μετανάστευση, κοινωνικό φύλο, εργασιακή εμπειρία, οικονομική και κοινωνική κρίση, αβέβαιο μέλλον, επισφάλεια, είναι τα καθημερινά μας αφήγηματα. Προϋπήρχαν και κυριαρχούσαν στο συλλογικό μας υποσυνείδητο ενώ ταυτόχρονα μεταλλάσσονται και προσαρμόζονται ανάλογα με το ποιος και ποια αποφασίζει να μας τα αφηγηθεί.

Ωστόσο, οι αφηγήσεις για την κρίση μετανάστευσης και καθημερινότητας από γυναίκες που εργάζονται και δομούν τον δημόσιο χώρο λείπουν από τον δημόσιο λόγο, ενώ κυριαρχούν γενικεύσεις για τη «φτωχή/κακομοίρα μετανάστρια» αλλά και τα δίπολα για την «ηθική εργάτρια που στέλνει χρήματα στη χώρα της ή τη χαμηλού επιπέδου γυναίκα που θέλει να τυλίξει τους ανυποψίαστους και ευαίσθητους Έλληνες». Δηλητηριάζουν την καθημερινή μας ματιά ενώ ταυτόχρονα δεν προσπαθούν να αποκρυπτογραφήσουν τις προσωπικές αλήθειες και ερμηνείες.

Η μετανάστρια που είναι και εργάτρια συνυπάρχει, συμβαδίζει και συμβάλλει στην καθημερινότητα της πόλης και κατασκευάζει το προσωπικό της αφήγημα με το ήθος, τις αξίες και τις εμπειρίες της.

Τα παραπάνω πολύπλοκα ζητήματα -της κρίσης, της μετανάστευσης και του φύλου- τα άκουσα και τα μελέτησα από τη σκοπιά των μεταναστριών που ζουν και εργάζονται ως καθαρίστριες σε δημόσια νοσοκομεία στην Αθήνα και το Ίνσμπρουκ την εποχή της κοινωνικο-οικονομικής κρίσης σε μια περίοδο συνεχών γεωπολιτικών αλλαγών. Το δείγμα της έρευνας αποτελείται από πληθυσμιακές ομάδες που είναι διαφορετικές γιατί κάθε πόλη εμφανίζει άλλους μεταναστευτικούς πληθυσμούς.

Βασικός μου στόχος είναι να μελετήσω με ποιους τρόπους οι παραπάνω μετανάστριες αφηγούνται τις εμπειρίες και τα συναισθήματα της καθημερινότητάς τους με στόχο τη διαδικασία δόμησης ενός ευέλικτου εαυτού, που προσαρμόζεται στις διαφορετικές συνθήκες της ζωής.

Ο τρόπος που διεξάχθηκε η έρευνα είναι σημαντικός, δεδομένου ότι αποσκοπεί στην ανάδειξη των φωνών των συμμετεχουσών ως ενεργών υποκειμένων.

Συνέλεξα τριάντα συνεντεύξεις, δεκαπέντε σε κάθε πόλη. Η στρατηγική προσέγγισης των συμμετεχουσών αποτέλεσε πολύ σημαντικό κομμάτι της έρευνας, αφού έπρεπε να σιγουρευτώ ότι είχα πάρει την πλήρη συγκατάθεσή τους, όχι μόνο για να τις προσεγγίσω, να ακούσω τις ιστορίες τους και να τις χρησιμοποιήσω, αλλά και για να τους ζητήσω να μπουν σε μια διαδικασία αφήγησης γεγονότων και εμπειρίων που ίσως είχαν «σιωπήσει» μέσα τους, ή τις είχαν θρηνήσει και άρα ξεχάσει, ή σβήσει απόλυτα από τη μνήμη τους για τους δικούς τους λόγους.

Μου πήρε χρόνο να τις κερδίσω. Έπρεπε να πηγαίνω κάθε μέρα εκεί και να δημιουργώ επαφή, να με συνηθίσουν. Πίναμε καφέ, κάναμε το εργασιακό τους διάλειμμα μαζί, λέγαμε μια κουβέντα. Κάπως έτσι έγινα μέρος της καθημερινότητάς τους και μετά ήμουν το χαμογελαστό κορίτσι που τις επισκεπτόταν, άλλοτε η «κόρη», η «ανιψιά» κι άλλοτε η «φίλη τους», όπως αποφάσιζαν να με δουν. Έτσι αρχίσαμε να μιλάμε, τους έκλεινα ραντεβού κι ένιωθαν σημαντικές. Ένιωθαν ότι είναι ωραίο να μιλάς σε κάποιον που δεν σε κρίνει. Όσο για τις απαντήσεις τους, κατά πόσο ήταν αληθινές και ανοιχτές, εξαρτήθηκε πολύ από τη στιγμή, ίσως από τη μέρα, αλλά και από το ότι μοιραζόμουν και δικά μου θέματα, άρα ένιωθαν ότι μπορούσαν να εκτεθούν κι εκείνες. Δεν έλειψε το δράμα, είχαμε πολλή συγκίνηση, αλλά το βίωναν σαν κάθαρση.

Οι συνεντεύξεις και στις δύο πόλεις σε Ελλάδα και Αυστρία είχαν ανοιχτά ερωτήματα, τα οποία είχαν θεματικές. Συγκεκριμένα, έθεταν ερωτήματα για δημογραφικές και βιογραφικές πληροφορίες. Αρχικά τις ρωτούσα για την καθημερινότητά τους και συγκεκριμένα στο Ίνσμπρουκ για τη μετάβαση των ρόλων τους από τον ενδοοικογενειακό χώρο στον δημόσιο/εργασιακό.

Συνέχιζα με ερωτήσεις που αφορούσαν τη δουλειά τους στο νοσοκομείο, πώς παρατηρούν τον εαυτό τους όταν εργάζονται και ποιες είναι οι σχέσεις τους με τους συναδέλφους αλλά και τους ασθενείς. Τις ρώτησα για τους φόβους και τις ανασφάλειες της καθημερινότητας και συζητήσαμε για το πώς αντιλαμβάνονται και την επαφή των συμμετεχουσών με τον δημόσιο χώρο, όχι μόνο του νοσοκομείου, αλλά και με άλλους αστικούς χώρους. Το συγκεκριμένο σημείο συχνά έθιξε θέματα όπως εκείνο του «ανήκειν», της υπηκοότητας, αλλά και τον ρόλο της κοινωνίας των πολιτών.

Η κρίση, η μετανάστευση, η εργασιακή εμπειρία στην κάθε πόλη, η οικογένεια και οι αξίες της αλλά και το ήθος των πολιτών ήταν θέματα που μας απασχόλησαν. Προς το τέλος των συνεντεύξεων οι συμμετέχουσες, κάνοντας ενδοσκόπηση, μίλησαν για πιο προσωπικά ζητήματα που αφορούσαν το παρελθόν τους, γύρω από ευαίσθητα προσωπικά θέματα, αλλά και για το παρόν και τι τις κρατάει και τις οδηγεί στο επόμενο, μελλοντικό τους βήμα. Η συζήτηση έκλεινε με χαμόγελα και σκέψεις για το μέλλον.

Ακούγοντας τις συνεντεύξεις ξανά και κάνοντας την απομαγνητοφώνηση ένιωθα ότι ταξίδευα μέσω αυτών των βιογραφιών αφηγήσεων αλλά ταυτόχρονα είχα ένα ρόλο, να μεταφέρω και να αναδείξω τις αφηγήσεις τους.

Όσα αναδείχθηκαν μέσω των συνεντεύξεων και στις δύο πόλεις ήταν ιστορίες μετανάστευσης, αντιλήψεις για τον εργασιακό χώρο, συσχέτιση μεταξύ του ενδοοικογενειακού χώρου, χώρου προστασίας του οικογενειακού θεσμού με πατριαρχικά αλλά και μητριαρχικά στοιχεία, και του εργασιακού χώρου στο νοσοκομείο, χώρου όπου προστατεύονται εκείνοι που η υγεία τους είναι εκτεθειμένη. Ταυτόχρονα, και στις δύο πόλεις παρατήρησα ότι ο ρόλος της καθαρίστριας, της μάνας και της νοσοκόμας συναντιούνταν, δίνοντας έμφαση στην πολυπλοκότητα του κοινωνικού φύλου.

Ενδιαφέρουσες ήταν οι αντιλήψεις των γυναικών για τον δημόσιο/αστικό χώρο. Με μεγαλύτερη ελευθερία και ανεξαρτησία χρησιμοποιούσαν αλλά και ζούσαν την πόλη οι γυναίκες του Ίνσμπρουκ σε σχέση με αυτές της Αθήνας, που είχαν πιο συντηρητική άποψη. Συγκεκριμένα, σχεδόν οι περισσότερες συμμετέχουσες δεν κυκλοφορούσαν στην πόλη παρά μόνο με τον σύντροφό τους ή αν υπήρχε μεγάλη ανάγκη.

Υπήρχαν και στις δύο πόλεις αφηγήσεις ενδοοικογενειακής βίας, περιστατικά ρατσιστικών διακρίσεων, ψυχολογικής βίας, αλλά και περιστατικά αφηγήσεων trafficking, κάτι που ανέδειξε το ψυχικό σθένος αλλά και τις στρατηγικές αντιμετώπισης.

[…] Ήταν μια Τουρκάλα με μαντίλα και απλώς καθόταν στη στάση του λεωφορείου και ήρθε αυτός ο τρελός, την έβρισε και τη χτύπησε… […] (Άννα, 27, Ίνσμπρουκ)

Η επικοινωνία με τους υπόλοιπους συναδέλφους, τις υπόλοιπες καθαρίστριες αλλά και τις νοσοκόμες και τους γιατρούς εμφάνισε θέματα ευπρέπειας. Ειδικά στην περίπτωση της Ελλάδος -και λιγότερο στην περίπτωση της Αυστρίας- το επάγγελμα της καθαρίστριας δήλωνε χαμηλό κύρος, κάτι που έθιγε πολλές συμμετέχουσες. Εντούτοις, δεν τις σταματούσε από το να συνεχίζουν την καθημερινότητα, να εξελίσσονται και να διεκδικούν τη ζωή τους.

Ένα μεγάλο ζήτημα που αναφέρουν τα δεδομένα είναι η συνύπαρξη με την αρρώστια, τον πόνο και τον θάνατο. Επιπλέον, μια μεγάλη διαφορά που εντόπισα ήταν ότι στην Αυστρία όλες οι καθαρίστριες έπρεπε να εμβολιαστούν για να μπορέσουν να εργαστούν στο νοσοκομείο, με τα έξοδα καλυμμένα, ενώ στην Ελλάδα η διαδικασία ήταν καθαρά εθελοντική. Τα συναισθήματα λοιπόν ήταν και ανάλογα στην Αθήνα: ο φόβος για την αρρώστια και τον θάνατο ήταν μεγαλύτερος απ' ό,τι στην Αυστρία, που σχεδόν δεν εμφανίστηκε, παρά μόνο στις μνήμες για τα αγαπημένα πρόσωπα.

[…] έρχομαι εδώ κι όχι μόνο για να κάνω δουλειά… Βλέπω τον κόσμο που γνωρίζω μήνες, γνωρίζω τα προσωπικά τους… πώς περνάνε τις δυσκολίες τους… πώς παλεύουν την αρρώστια τους […] (Ηρώ, 42, Αθήνα)

Άλλη μία σημαντική κατηγορία είναι εκείνη του ήθους της εργάτριας, που δείχνει ανθεκτικότητα, θάρρος, ευελιξία και εργασιακό σθένος. Αυτή η θεματική ήταν πιο έντονη στην Ελλάδα, αφού το δείγμα μίλησε για τις δυσκολίες της κρίσης, της επισφάλειας και την ανεργία. Στην Αυστρία τα εργασιακά δικαιώματα θεωρούνται πιο παγιωμένα σε σχέση με την Ελλάδα καθώς και τα πολιτικά δικαιώματα, χωρίς όμως να σημαίνει ότι είναι και δεδομένα.

[…] Δεν κουβαλάω τα προβλήματα της κλινικής στο σπίτι… έχω ήδη αρκετά εκεί… Αφήνω τα προβλήματα του σπιτού εκεί που είναι και δουλεύω κάνοντας πλάκα, είναι η δουλειά μου και θα την κάνω καλά… […] (Άννε Λίζε, 50, Ίνσμπρουκ)

Η εμφάνιση του εσωτερικευμένου μισογυνισμού και στις δύο πόλεις ήταν έντονο στοιχείο που εμφάνισαν τα δεδομένα, καθώς και η αναφορά στην πίστη, τη θρησκεία αλλά και τη θρησκευτικότητα. Οι σημαντικοί άλλοι στη ζωή των μεταναστριών ήταν μια θεματική που εμφανίστηκε και στις δύο πόλεις.

[…] κοίταξε να δεις τώρα, αν δεν δείχνεις κάτι στον άλλον, δεν θα σε ενοχλήσει ποτέ.

Με τον τρόπο που ντύνεται μία γυναίκα ή με τον χαρακτήρα της… ή κάτι άλλο… φαίνεται… […] (Dora, 47, Αθήνα)

Η προσωπική μου στάση χρησιμοποιεί τη σύγκριση ανάμεσα στις δύο πόλεις αλλά και ανάμεσα στις διαφορετικές ομάδες μεταναστριών σαν εργαλείο γεφύρωσης των δύο πόλεων. Δεν με ενδιαφέρει ούτε να καταγράψω αλλά ούτε και να προσδιορίσω δίπολα. Επιδιώκω να παρατηρήσουμε τον διάλογο μεταξύ διαφορετικών δομών με αποτέλεσμα να διακρίνουμε την ευελιξία και την ανθεκτικότητα του εαυτού που δομείται και προσδιορίζεται μέσω του αφηγήματος της μετανάστριας εργάτριας.

Οι αφηγήσεις συμβάλλουν και χρωματίζουν το αστικό ήθος όλων μας. Μας κάνουν να αντιληφθούμε πώς συνυπάρχουμε και συγχρονιζόμαστε σαν συμπολίτες. Όταν παραμερίζεται το «εγώ» και δίνει τη θέση του στο «εμείς», τότε αήττητα εμφανίζονται το «ακούω» παρά το «μιλάω», το «νιώθω» παρά το «εκλογικεύω».

Άκουγα πάντα για εκείνη τη ζώνη ασφάλειας που πρέπει κάποιος να ξεπερνά, εκείνη όμως μας λέει να προσπαθούμε να παραμερίζουμε λίγο τη σημαντικότητα που νιώθουμε για τον εαυτό μας και να δομήσουμε συνειδητότητα. Η δική μου λοιπόν έγινε φεμινιστική συνειδητότητα και ενώθηκε με τις αφηγήσεις των πρωταγωνιστριών και αυτό αποτελεί αρετή. Κάτι που θα κρατήσω, θα ζω με αυτό ως το πιο πολύτιμο δώρο που μου χάρισε αυτή η έρευνα.

«Είχα δυσκολίες, αλλά όλα ήταν στο μυαλό μου. Αυτό μου έδωσε τη δύναμη να μην φοβάμαι να αλλάξω το μέλλον μου». (Ηρώ, Αθήνα)

*Όλα τα ονόματα που χρησιμοποιήθηκαν ειναι ψευδώνυμα.

**Η Νεφέλη Στουρνάρα, υποψήφια διδάκτωρ Κοινωνιολογίας, από το 2014 διεξάγει τη διδακτορική της έρευνα σε Αθήνα και Ίνσμπρουκ πάνω σε θέματα φύλου και μετανάστευσης. Ζει και εργάζεται στη Βιέννη, ασχολείται με ζητήματα που αφορούν πρόσφυγες, μετανάστευση, κοινωνικό φύλο, φεμινισμό, μνήμη και αφηγήσεις του αστικού χώρου.

Περισσότερα από το VICE

Κορυφαίοι Σκιτσογράφοι από την Ελλάδα Στέλνουν το Δικό τους Μήνυμα για τους Πρόσφυγες

Προσπάθησα να Βρω τις Κοπέλες από το πιο Σέξι Βίντεο Κλιπ Όλων των Εποχών

Η Μυρτώ Αλικάκη Είναι μια Ραπτομανής που τα Σαββατοκύριακα Βλέπει Μπάλα και Κουνγκ Φου