Έφθασα στο Μουσείο Συγχρόνης Τέχνης (MAC) στο Μόντρεαλ στη διάρκεια χιονοθύελλας. Το μουσείο ήταν κλειστό για τους επισκέπτες, οπότε αφού χτύπησα στην ασφάλεια, μπήκα από μια διακριτική πλαϊνή πόρτα. Μέσα οι αίθουσες ήταν γεμάτες από ανθρώπους που έστησαν έργα τέχνης ενόψει εκθέσεων. Άφησε τη βαλίτσα και το βαρύ παλτό μου στο γραφείο Τύπου. Τα είχα επιτέλους καταφέρει. Ήμουν έτοιμη, αν και ομολογουμένως νευρική, να συναντήσω την Sophie Calle, μία από τις αγαπημένες καλλιτέχνιδές μου, μια γυναίκα που έχω κάνει είδωλο εδώ και χρόνια.

Η Sophie Calle είναι ίσως η πιο διάσημη εννοιολογική καλλιτέχνιδα της Γαλλίας. Μου άρεσε πάντα το πώς χρησιμοποιούσε εικόνες και κείμενο για να μεταφέρει προσωπικές αφηγήσεις. Η δουλειά της τείνει να είναι βαθιά αυτοβιογραφική, ωθώντας κάποιους κριτικούς να την βλέπουν ως προσωπικά εμπλεκόμενη στα έργα της ή όπως το έθεσε ο Peter Schjeldahl κριτικός Τέχνης του The New Yorker, «χρησιμοποιεί ορισμένες τάσεις του κόσμου της Τέχνης… για να προωθήσει/ικανοποιήσει/συνειδητοποιήσει τον εαυτό της». Αντίθετα, σε περιπτώσεις όπου η δουλειά της Calle είναι βαθιά αφιερωμένη στις ζωές των άλλων, θεωρείται μερικές φορές επεμβατική και με τάση να εκμεταλλεύεται. Σε κάθε περίπτωση, το έργο είναι πάντα οικείο, εμμονικό, προκαλεί ταραχή και είναι συναισθηματικά φορτισμένο.

Το 1978, όταν η Calle ήταν 25 ετών, επέστρεψε στο Παρίσι μετά από επτά χρόνια ταξιδιού στη Βόρεια και τη Νότια Αμερική. Αγωνίστηκε για να επαναπροσαρμοστεί στη μοδάτη παρισινή κοινωνία και μετά από μήνες μοναχικής ζωής, αποφάσισε να ακολουθήσει ανθρώπους στους δρόμους-όχι επειδή την ενδιέφεραν ιδιαιτέρως, αλλά από την ικανοποίηση που ένιωθε ακολουθώντας τους. «Απλά έπρεπε να επιλέξω ένα πρόσωπο και να το ακολουθήσω και έτσι θα περνούσε η μέρα μου» είπε στο περιοδικό Another Magazine. Η δήλωσή της, την κάνει να μοιάζει με flaneur -κάποια που περιπλανιέται και περπατά παρατηρώντας- αλλά όταν ακολούθησε έναν άνδρα από το Παρίσι στη Βενετία, εξοπλισμένη με μια ξανθιά περούκα και μια κάμερα, παρήγαγε το Suite Venitienne (1980), που γρήγορα έγινε αντιληπτό και εκθειάστηκε τόσο από τις γαλλικές όσο και από τις διεθνείς κριτικές.

Στη διευρυμένη καριέρα της, η Calle συνεχίζει να ενσωματώνει στιγμές της ζωής της στην τέχνη της, αναδημιουργώντας τις τόσο αισθητικά όσο και τραγικά. Προσφάτως κινηματογράφησε λεπτό προς λεπτά την μητέρα της, ενώ πέθαινε (το θέμα έχει τίτλο Rachel, Monique). Ωστόσο παράγει έργο εκεί όπου η αίσθηση της περιέργειάς της και της αφοβίας εστιάζουν ευθέως στις ζωές των άλλων.

Η έκθεση For the First and Last Time συνδυάζει δυο από τα πιο πρόσφατα πρότζεκτ της Calle. Το 2010, την έστειλαν στην Κωνσταντινούπολη για να κάνει έργο για το θεσμό της Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Πρωτεύουσας. Εκεί η Calle άρχισε να υλοποιεί μια ιδέα που είχε από τότε που έκανε το Blind (1984), ένα πρότζεκτ όπου πήρε συνεντεύξεις από 24 ανθρώπους οι οποίοι γεννήθηκαν τυφλοί, ζητώντας τους να περιγράψουν τη δική τους εικόνα για το τι είναι ομορφιά. Για τις ανάγκες του The Last Image (2010) μίλησε σε εκείνους που δεν γεννήθηκαν τυφλοί, αλλά τυφλώθηκαν και τους ζήτησε να περιγράψουν την τελευταία εικόνα που είδαν. Όλες οι απαντήσεις επεξεργάστηκαν από την Calle, με αποτέλεσμα να πάρουν έναν τόνο οδύνης και νοσταλγίας.

Ενώ η Calle υλοποιούσε αυτό το πρότζεκτ, βρήκε ένα άρθρο εφημερίδας που περιέγραφε μια ομάδα κατοίκων της Πόλης που κατάγονταν από την κεντρική Τουρκία και δεν είχαν δει ποτέ τη θάλασσα. Η Κωνσταντινούπολη είναι μια πόλη όπου το νερό είναι κυρίαρχο στοιχείο και οι περισσότεροι από αυτούς ζούσαν μόλις 15 μίλια μακριά. Αυτό τράβηξε αμέσως την προσοχή της Calle και αποφάσισε να βρει μερικούς από αυτούς τους ανθρώπους και να κινηματογραφήσει την αντίδρασή τους βλέποντας τη θάλασσα για πρώτη φορά. Το αποτέλεσμα είναι το πρότζεκτ με τίτλο Voir la mer (Βλέποντας τη θάλασσα).

Στην έκθεση παρουσιάζονται 14 μικρού μήκους ταινίες σε μεγάλες οθόνες. Καθώς στεκόμαστε πίσω από τους άνδρες και τις γυναίκες, είμαστε μαζί τους τη στιγμή που βλέπουν τη θάλασσα για πρώτη φορά. Οι ώμοι τους και οι λεπτές κινήσεις τους μαρτυρούν τη συγκίνησή τους. Κάθε συμμετέχων καθοδηγείται να κοιτάξει τη θάλασσα για όσο επιθυμεί και στη συνέχεια να στραφεί προς την κάμερα. Μερικοί έχουν δακρύσει, κάποιοι από χαρά. «Όταν ένας ηλικιωμένος άνδρας ή γυναίκα δεν έχει δει ποτέ τη θάλασσα», λέει η Calle, «υπάρχει ένα δραματικό στοιχείο σε αυτό».

Καθώς παρακολουθούσα αυτούς τους ανθρώπους να κοιτούν τον ωκεανό, ξαφνικά η Calle πέρασε ακριβώς πίσω μου, φορώντας σκούρα γυαλιά πεταλούδα στυλ δεκαετίας '50 και ένα μεγάλο παλτό. Είχε αέρα επιτυχίας, τα μαλλιά της μαρτυρούσαν αυτοπεποίθηση και έμοιαζε εύκολα με Γαλλίδα. Μίλησε σε έναν τεχνικό για το πώς πήγαιναν τα πράγματα και αφού της συστήθηκα, κάναμε μια δυνατή χειραψία και μου εξήγησε ότι έμεναν ακόμα πολλά πράγματα για να γίνουν. Αντικαθιστούσαν όλες τις βιντεοθόνες, κρεμούσαν περισσότερα πλαίσια και ασχολούνται με την τελειοποίηση πολλών λεπτομερειών. Έχει την επίβλεψη της εγκατάστασης εδώ και τρεις μέρες, απόδειξη της σχολαστικής προσοχής που δίνει στην παρουσίαση του έργου της.

Η Calle έχει ιστορικό ως δύσκολης να δώσει συνέντευξη, μερικές φορές αρνείται να απαντήσει ερωτήσεις που τις θεωρεί άσχετες, πολύ γενικές ή βαρετές. Το 2009 έγραψε: «Θα έπρεπε να ήμουν μυστική πράκτορας: εάν ήμουν αρκετά άγνωστη κανείς δεν θα με ρωτούσε τι μουσική ακούω, τι βιβλία διαβάζω ή τι είναι η τέχνη. Δεν μου αρέσει να απαντάω ερωτήσεις». Είχα προετοιμαστεί για το χειρότερο, αλλά εξεπλάγην ευχάριστα από την προσήλωσή της στη συζήτησή μας.

VICE: Το τελευταίο πράγμα που ήθελε να κάνει η μητέρας σας Monique πριν να πεθάνει ήταν να δει τη θάλασσα.
Ναι και πήγαμε.

Έχει σχέση αυτό με το έργο για τους ανθρώπους που βλέπουν τη θάλασσα για πρώτη φορά;
Όχι, καμία. Ήθελε να δει τη Νέα Υόρκη και τη θάλασσα. Δεν μπορούσαμε να πάμε στη Νέα Υόρκη αλλά πήγαμε στη θάλασσα.

Είχες κάποιου τύπου προσδοκίες; Κι αν οι Τούρκοι στο πρότζεκτ σας δεν αντιδρούσαν στη θέα της θάλασσας;
Λοιπόν, ξέρετε, δεν ήμουν σίγουρη εάν θα προχωρούσε το πρότζεκτ. Πίστεψα σε αυτό αλλά δεν ήμουν σίγουρη. Είναι η πρώτη φορά που δεν χρησιμοποιώ λέξεις-γιατί από την εμπειρία μου με τα τούρκικα, δεν υπάρχει άμεση σχέση, το νόημα χάνεται στη μετάφραση. Ήμουν αρκετά σίγουρη ότι το συναίσθημα ήταν πιο δυνατό από τις λέξεις, από αυτό που μπορείς να πεις για τη θάλασα. Η θάλασσα είναι καταπληκτική. Η θάλασσα είναι πολύ περισσότερο από αυτό που προσδοκούσα. Είναι η απεραντοσύνη της. Φοβόμουν ότι το σχόλιο θα ήταν ασήμαντη συγκριτικά με αυτό που εκφράζουν τα μάτια.

Εστιάζετε σε λεπτομέρειες, στιγμές της ζωής- διάβασα ότι υπήρχε ένα πρότζεκτ που δεν ολοκληρώσατε, ρωτούσατε ζευγάρια που συναντήθηκαν και μετά τους ζητούσατε να πάνε στην τοποθεσία- την ίδια εποχή του χρόνου και μέρα και να περιμένουν.
Το έκανα μόνο μία φορά. Ίσως να το κάνω μια μέρα. Σκέφτηκα ότι θα ήταν καλή ιδέα αλλά δεν το έκανα.

Τι είναι αυτό που συνεχίζει να σας δίνει κίνητρο για να δουλεύετε καινούργια πρότζεκτ;
Ο τοίχος, το να κάνω τέχνη, τα βιβλία, το να κάνω πράγματα… είναι ο τρόπος μου για να παραμείνω ζωντανή. Είναι επίσης η εργασία μου. Μου αρέσει η ζωή που μου δίνει. Το να ταξιδεύω. Όλο αυτό με κινητοποιεί. Ευχαρίστηση, συναίσθημα, χρήματα.

Όταν ήσασταν νεότερη, άκουσα ότι δεν θέλατε να είστε καλλιτέχνιδα.
Δεν είναι ότι δεν ήθελα να είμαι καλλιτέχνιδα, δεν το σκεφτόμουν.

Αλλά σήμερα…
Αλλά σήμερα είμαι 62 και συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο. Δεν μπορώ να σκεφτώ το να μην είμαι καλλιτέχνιδα. Σήμερα, όταν περπατάω στο δρόμο, σκέφτομαι πώς μπορώ να το χρησιμοποιήσω; Ακούω μια φράση, την καταγράφω και σκέφτομαι πώς αυτή θα μπορούσε να είναι μια ιδέα; Γνωρίζω καταστάσεις, σκέφτομαι πώς μπορώ να το χρησιμοποιήσω ή να το μεταμορφώσω. Χθες, πέρασα 12 ώρες στο νοσοκομείο του Μόντρεαλ. Έχω ένα μικρό πρόβλημα υγείας. Σε αυτές τις 12 ώρες υπήρχαν 2-3 ώρες που φοβόμουν, 2-3 που βαριόμουν επειδή ήμουν πολύ ώρα εκεί και 2-3 που σκέφτηκα, Τι μπορώ να κάνω με αυτό; Όσο προχωράει η ζωή, υπάρχει πάντα η πιθανότητα να υλοποιηθεί ένα πρότζεκτ. Αλλά όταν πάω για φαγητό με ένα φίλο, δεν σκέφτομαι ποιες είναι οι πιθανότητες αυτό να γίνει πρότζεκτ. Όταν είμαι σε ένα νυχτερινό κλαμπ, δεν παρακολουθώ σκεφτόμενη ποιον μπορώ να φωτογραφήσω. Αλλά φράσεις, ένα άρθρο στην εφημερίδα-όχι την ερωτική μου ζωή, όχι τη ζωή των φίλων μου- αλλά ένα γεγονός έχει πιθανότητες. Υπάρχουν πολλά πράγματα στη ζωή που δεν χρησιμοποιώ, υπάρχουν τρεις άνδρες που έχω χρησιμοποιήσει στα πρότζεκτ No Sex Last Night, Take Care of Yourself και άλλο ένα-δεν είχα σχεδιάσει να υλοποιήσει αυτά τα πρότζεκτ. Για παράδειγμα, ήταν ο τρόπος που μιλούσε ο φίλος μου για το γράμμα στο Take Care of Yourself που αιφνίδια με έβαλε στο τριπάκι. Και μερικές φορές, με καλούν στην Πόλη και πρέπει να βρω μια ιδέα- κάποιες φορές ένα πρότζεκτ απλά εμφανίζεται με ένα θαυματουργό τρόπο.

Θα επιστρέψετε ποτέ για να ζήσετε στη Νέα Υόρκη;
Ερωτεύτηκα λιγάκι το Παρίσι. Η Νέα Υόρκη ήταν πολύ πιο ζωντανή, ήταν καλό στην ηλικία μου να μετακομίσω, να μην είμαι προστατευμένη. Αλλά σήμερα είμαι λίγο περισσότερο τεμπέλα, μου αρέσει να μιλάω γαλλικά, να γράφω στα γαλλικά και κουράζομαι όταν απλά μιλάω αγγλικά. Ίσως είναι λυπηρή η αιτία, αλλά η ηλικία μου είναι ένας από τους λόγους. Μου αρέσει το σπίτι μου στο Παρίσι και η γλώσσα παίζει μεγάλο ρόλο. Καταλαβαίνω την τονικότητα στα γαλλικά, την προφορά, αλλά στα αγγλικά δεν έχω αυτή την ταχύτητα. Δεν πιάνω την προφορά και τις αποχρώσεις της και η γλώσσα είναι μέρος αυτού που με κάνει ευχαριστημένη. Αυτό είναι το θέμα όταν ζεις στο εξωτερικό.

Για τη Νέα Υόρκη να πω ότι «ήταν καλύτερη παλιότερα» είναι λίγο «vieux con»-πώς το λέτε;- «παλιά μαλακία». Το μισό όταν οι άνθρωποι το λένε. Αλλά συγχρόνως, πιστεύω ότι η Νέα Υόρκη ήταν καλύτερη στο παρελθόν. Ίσως επειδή είμαι πολύ γριά να την καταλάβω σήμερα, δεν ξέρω, αλλά νομίζω ήταν καλύτερη.

Βρίσκετε περιοριστικό το να δείχνετε τα έργα σας σε γκαλερί;
Κάθε φορά που υλοποιώ ένα πρότζεκτ, φτιάχνω και ένα βιβλίο για να κάνω το έργο πιο προσιτό. Είναι μια εύκολη λύση, είναι μια διαφορετική ευχαρίστηση από το να το κρεμάς στον τοίχο. Το βιβλίο είναι πιο φυσικό, ο τοίχος είναι περισσότερο περίπλοκος, απαιτείται περισσότερη σκέψη. Κατά κάποιο τρόπο, γράφω βιβλία πολύ εύκολα. Μου αρέσει να κατασκευάζω βιβλία, ο τοίχος μοιάζει περισσότερο με μάχη. Είναι δυο πολύ διαφορετικές απολαύσεις.

Οι εσωτερικοί χώροι μπορούν να χρησιμεύσουν ως αντανάκλαση της προσωπικότητας. Έχετε πολλά ταριχευμένα ζώα στο σπίτι, σωστά;
Έχω πολλά τέτοια ζώα στο σπίτι μου, πάνω από εκατό. Δεν νιώθω καθόλου μακάβρια. Αντιθέτως νιώθω ζωντανή, αλλά συλλέγω πολλά αντικείμενα που συνδέονται με το θάνατο-φωτογραφίες νεκροταφείων, ταριχευμένα ζώα… είναι ελκυστικό, δεν είμαι Καθολική αλλά μου αρέσει να πηγαίνω από την εκκλησία.

Η Sophie στη συνέχεια μου έδειξε τη φωτογραφία μιας ταριχευμένης καμηλοπάρδαλης, με τον ασπρόμαυρο εαυτό της σε νεότερη ηλικία ενώ κρατάει ένα παιχνίδι καμηλοπάρδαλη. «Αυτή είμαι εγώ, και αυτή είναι η Monique, που της έδωσα το όνομα της μητέρας μου» είπε.

Η απουσία της μητέρας, η απουσία της ζωής, η απουσία της όρασης, η απουσία της αγάπης. Δεν έχει σημασία πόσο χρονών είναι, η Sophie Calle αμφισβητεί με αδυσώπητο τρόπο τα πάντα και –είτε μέσα από τις σελίδες ενός βιβλίου, είτε στους τοίχους μια γκαλερί- τα τοποθετεί μπροστά μας προσεκτικά και όμορφα.

Η έκθεση the First and Last Time θα διαρκέσει μόνο μέχρι τις 10 Μαΐου 2015 στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στο Μόντρεαλ.

Ευχαριστώ τους MAC, Paula Cooper Gallery, Actes Sud και Siglio Press. Τα βιβλία της Sophie Calle, Voir la Mer και Blind μπορείτε να τα αγοράσετε εδώ.

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter, Facebook και Instagram.