Ήρθε η Ώρα να Αρχίσουμε να Συζητάμε Σοβαρά για τα Smart Drugs;

Photo via VICE/Motherboard

Το ότι ένα μεγάλο ποσοστό γνωστών και φίλων σου, έχει δοκιμάσει κάποιου είδους ναρκωτικό, αν όχι την εποχή που πηγαίνατε μαζί σχολείο, τότε στα χρόνια του πανεπιστημίου, σίγουρα δεν αποτελεί νέο για κανένα. Το ότι επίσης κάποιοι ντοπάρονται με smart drugs, για να τα πάνε καλύτερα στις εξετάσεις, να προλάβουν deadlines ή απλώς να καταφέρουν να στρωθούν και να διαβάσουν, είναι γνωστό, αλλά λιγότερο διαδεδομένο στην Ευρώπη και σπάνιο στην Ελλάδα. Αυτό που μάλλον δεν γνωρίζεις, είναι ότι τα smart drugs δεν αποτελούν πλέον προνόμιο κάποιων απελπισμένων ή/και ανήσυχων φοιτητών -ναι, ήρθε η ώρα να μάθεις ότι δεν τα παίρνει μόνο ο σπασίκλας για να αποφοιτήσει με άριστα, ούτε αυτός ο γραφικός γνωστός, που όλοι λίγο-πολύ έχουμε και που καταπίνει ό,τι πέφτει στα χέρια του, προκειμένου να την ακούσει. Τα smart drugs αποτελούν πλέον κομμάτι ενός ιδιαίτερου επιστημονικού κλάδου, της λεγόμενης, «νευροτεχνολογίας» -που προβλέπεται να εξελιχθεί σε παγκόσμια βιομηχανία αξίας πολλών δισεκατομμυρίων δολαρίων- η οποία δεν ασχολείται μόνο με το πώς οι αμφεταμίνες, το modafinil και γενικώς τα νοοτρόπα επιδρούν στην λειτουργία του εγκεφάλου, αλλά και με μία σειρά από τεχνολογίες -όπως, π.χ. τα εγκεφαλικά εμφυτεύματα, την οπτογενετική, τις μεθόδους εγκεφαλικής διακρανικής ηλεκτρικής διέγερσης κλπ- που ενδεχομένως να μπορούν να ενισχύσουν την ικανότητα του μυαλού πέραν των βιολογικών του περιορισμών.

Αυτή τη στιγμή, κάποιοι επιστήμονες τρέχουν από κοινού ένα νέο πρόγραμμα, με πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του European Brain Council, ονόματι Neuroenhancement Responsible Research and Innovation (NERRI) και ελληνιστί: «Ερευνητικό Πρόγραμμα για τις Τεχνολογίες Εγκεφαλικής Ενίσχυσης». Η ιδέα πίσω από αυτή την κίνηση, είναι να αρχίσει ο κόσμος να συζητά ανοιχτά για αυτές τις τεχνολογίες, τις οποίες, η πλειοψηφία αυτών που γνωρίζουν θεωρούν taboo και οι υπόλοιποι απλώς αγνοούν. Στα πλαίσια του προγράμματος λοιπόν, εξετάζονται οι υπάρχουσες τεχνολογίες και το πώς οι επιστήμονες και η κοινωνία στην Ευρώπη αντιδρούν και αντιλαμβάνονται την χρήση των ενισχυτικών, για την λειτουργία του εγκεφάλου, τεχνολογιών. «Στόχος του NERRI», μου ξεκαθαρίζει η Ana Noronha, συντονίστρια του προγράμματος, «είναι να ξεκινήσει ένας δημοκρατικός διάλογος μεταξύ των επιστημόνων και της κοινωνίας, ώστε να υπάρξει σαφής πληροφόρηση σε ότι αφορά τους κινδύνους για την υγεία, αλλά και τα οφέλη που ίσως έχουν οι τεχνολογίες αυτές και να μας δοθεί η ευκαιρία να ενημερώσουμε τον κόσμο για τις πραγματικές τους δυνατότητες».

Στην ερώτηση αν το ίδιο το NERRI στηρίζει την χρήση των τεχνολογιών ενίσχυσης της εγκεφαλικής λειτουργίας, η Ana Norohna, απαντώντας αινιγματικά είπε ότι «To NERRI δεν παίρνει θέση ούτε υπέρ, αλλά ούτε και κατά της χρήσης τέτοιων τεχνολογιών».

Θέλοντας να ξεδιαλύνω λίγο τους μύθους γύρω από τα «έξυπνα φάρμακα» και όλες τις σχετικές τεχνολογίες, αλλά και να μάθω πόσο διαδεδομένη είναι η χρήση τους στην Ευρώπη, επικοινώνησα με την Ilina Singh, ερευνήτρια του NERRI στον τομέα της νευροενίσχυσης και Διευθύντρια Ερευνών στο Τμήμα Κοινωνικών Επιστημών, Υγείας και Ιατρικής του Kings College, στο Λονδίνο.

VICE: Πόσο διαδεδομένη είναι η χρήση των έξυπνων φαρμάκων στην Ε.Ε.; 

Ilina Singh: Οι περισσότερες εκτιμήσεις μας, είναι βασισμένες σε δεδομένα των ΗΠΑ και αυτές μας δείχνουν πως οι φοιτητές και οι μαθητές είναι οι κύριοι χρήστες. Στην πραγματικότητα όμως, υπάρχουν ελάχιστα δεδομένα και αγνοούμε τι ακριβώς συμβαίνει.  Γι' αυτόν ακριβώς το λόγο πρέπει άμεσα να πραγματοποιηθούν σχετικές έρευνες στην Ευρώπη, συμπεριλαμβάνοντας σημαντικούς παράγοντες, όπως π.χ. ποια είναι τα κίνητρα για τη χρήση, ποιες είναι οι διαδρομές πρόσβασης προκειμένου να αγοραστούν αυτά τα φάρμακα αυτά κλπ.

Ποια είναι τα πιο συνηθισμένα smart drugs;

Συνήθως πρόκειται για φάρμακα τα οποία χρησιμοποιούνται ή χρησιμοποιούνταν για την θεραπεία κάποιας αρρώστιας. Τα πιο συνηθισμένα είναι η αμφεταμίνη, η μεθυλφαινιδάτη και η μοδαφινίλη.

Πώς επιδρούν στον ανθρώπινο οργανισμό;

Χοντρικά μπορεί να αυξήσουν την συγκέντρωση, την εγρήγορση, να ενισχύσουν την μάθηση και την μνήμη. Αυτές οι «βελτιώσεις» όμως, ποικίλουν από άνθρωπο σε άνθρωπο, έτσι δεν μπορεί να γενικευτεί αξιόπιστα το πόσο "boost" μπορεί να σου δώσει κάποια νευρολογική παρέμβαση. Και, όπως συμβαίνει και με τις περισσότερες ψυχοδραστικές ουσίες, οι πεποιθήσεις και οι προσδοκίες παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στα αποτελέσματα.

Τι παρενέργειες έχουν αυτά τα φάρμακα;

Υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι μπορεί να βλάψουν τον χρήστη, δεν γνωρίζουμε όμως τις μακροχρονιες επιπτώσεις τους και φυσικά στον καθένα μας μπορεί να επιδράσουν διαφορετικά. Όλα τα φάρμακα έτσι κι αλλιώς έχουν κάποιο τοξικολογικό ιστορικό. Οι παρενέργειές τους όμως, μπορεί να μην είναι πάντα ψυχιατρικές, ούτε και να συνδέονται απαραίτητα με τον μηχανισμό της νόησης. Πέραν των επιπτώσεων στον οργανισμό δηλαδή υπάρχει και το νομικό κομμάτι. Συχνά πολλοί προσποιούνται ότι έχουν κάποια συμπτώματα, προκειμένου να πάρουν τη συνταγή και να προμηθευτούν τα φάρμακα, αφού η αγορά των φαρμάκων αυτών χωρίς συνταγή είναι παράνομη. Ο κίνδυνος σύλληψης σ' αυτές τις περιπτώσεις είναι μεγάλος και οι ποινές για την κατοχή διαφέρουν από την καταβολή κάποιου πρόστιμου μέχρι και φυλάκιση, αναλόγως την χώρα.

Φαίνεται να υπάρχει μεγάλη αβεβαιότητα, όπως υποδηλώνει και η έκθεσή που δημοσιεύσατε πρόσφατα, σχετικά με το ακριβές νόημα του όρου «ενίσχυση». 

Έχεις δίκιο. Η αβεβαιότητα δεν έχει να κάνει μόνο με τον ίδιο τον όρο, αλλά και με την επιστημονική αβεβαιότητα που επικρατεί στον τομέα της νευρολογίας γενικά. Μπορούμε πάντως να πούμε ότι υπάρχουν νευρολογικές παρεμβάσεις, που μπορούν να βελτιώσουν προσωρινά την εγκεφαλική λειτουργία σε υγιή άτομα, όπως π.χ. την μνήμη ή την παρορμητικότητα.

Ποιες είναι οι  πιο ριζοσπαστικές τεχνολογίες που διερευνώνται, όπως για παράδειγμα η εγκεφαλική διέγερση; 

Οι πιο ριζοσπασιτκές τεχνολογίες είναι αυτές που έχουν να κάνουν με αισθητηριακά εμφυτεύματα, δηλαδή, προσπάθειες να αποκτήσουμε υπέρ-όραση, υπέρ-ακοή, όπως π.χ. τα πειράματα του DARPA για την δημιουργία σούπερ στρατιωτών. Όμως, εδώ τίθεται το θέμα της υπερβολής, και επιπλέον πρόκειται για καθαρά κερδοσκοπικές τεχνολογίες. Από την άλλη, η οπτογενετική -δηλαδή η ενεργοποίηση συγκεκριμένων κυκλωμάτων του εγκεφάλου με αισθητήρες φωτός- θεωρώ ότι είναι μια πολλά υποσχόμενη τεχνική ενίσχυσης της εγκεφαλικής λειτουργίας. Είναι πολύ νωρίς όμως, για να πούμε περισσότερα, και προς το παρόν όλα τα πειράματα έχουν γίνει σε μη ανθρώπινα μοντέλα (π.χ. ποντίκια).

Εκτός της ενίσχυσης της μνήμης, της συγκέντρωσης και άλλων νοητικών ικανοτήτων, μπορούν οι τεχνολογίες αυτές να χρησιμοποιηθούν και για την θεραπεία ασθενειών;

Ναι, π.χ. τo deep brain stimulation -διαδικασία που περιλαμβάνει την εμφύτευση ηλεκτροδίων στον εγκέφαλο- δεν εξετάζεται αυτή την στιγμή ως μέθοδος ενίσχυσης της εγκεφαλικής λειτουργίας. Είναι μία σημαντική θεραπεία για την αντιμετώπιση σοβαρών ασθενειών, όπως το Πάρκινσον, την θεραπεία βαθειάς κατάθλιψης, αλλά και εγκεφαλικών επεισοδίων. Γενικά, είναι σημαντικό να έχουμε στο νου μας πως οι περισσότερες τεχνικές που πιθανόν λειτουργήσουν ως ενισχυτικές δημιουργήθηκαν ως θεραπευτικές παρεμβάσεις για ασθένειες.

Ποια είναι τα βασικά ηθικά ζητήματα που εγείρει η χρήση τους; 

Τα τρία βασικά ερωτήματα που προκύπτουν είναι τα εξής: Η ενίσχυση της εγκεφαλικής λειτουργίας του ατόμου αποτελεί ένα παγκόσμιο αγαθό ή μήπως παραβιάζει τη σημασία του να είσαι άνθρωπος; Πρέπει η νεύρο-ενίσχυση να είναι ελεύθερα διαθέσιμη σε όλους ή μήπως θα έπρεπε η χρήση της και η ανάπτυξή της να είναι περιορισμένη ή ακόμη και να εμποδίζεται; Θα έπρεπε αυτοί που φαίνονται να στερούνται ηθικών και νοητικών ιδιοτήτων, όπως π.χ. οι παιδόφιλοι, να υποχρεούνται να δεχθούν ενισχυτικές παρεμβάσεις;

Θα συμβουλεύατε έναν υγιή άνθρωπο να κάνει χρήση έξυπνων φαρμάκων για να καλυτερέψει τις νοητικές του ικανότητες; 

Δεν θα κάνω σχόλιο πάνω σε αυτό.

Ακολουθήστε το VICE στο Twitter,  Facebook και Instagram.